Sópa Paraguái
Sópa Paraguái térã Kypyjy (karaiñe'ẽme: Sopa paraguaya) mbujape avevo ojejapóva avati hu’itĩgui, kesu, kamby rypy’a, kure ñandy térã ñandyry, juky ha y hendive. Oñembojehe’a porã rire oñemoĩ mba’yrúpe, upéi oñembojy tatakuápe. Ikatu ja’u nandi térã tembi’u týraicha.
Jepéramo ndajagueroviaséi, kóva ha’e peteĩ “sópa hatãva” (“sopa” katuetei orekova’erã y, katuetei nunga ha’eva’erã jukysy) ha Paraguái rembi’u yma oje’usemíva.
Margarita Miró Ibars, kuñakarai oikuaa pypuku ha porãva Paraguái tavarandu he’i sópa paraguái ouha “guaraní ha España-guakuéra joajúgui". Umi guaraní ho’úmiva tembi’u raviru ojejapóva avatiku’i térã mandi’ógui oñemboapéva guembepi térã pakova rogúepe ha oñembojýva tanimbu akúpe. España-yguakuéra omoinge kesu, ryguasu rupi’a ha kamby jeporu; ko’ãva oñemoinge ohóvo guaranikuéra rembi’úpe”.
Oñeñe’ẽhína aipóramo peteĩ tembi’u he’ẽjuky ha havirúva, ha opaite paraguái rembi’u hekópe, orekóva heta kaloría ha proteína.
Hekoasa ha héra jehaijey
Peteĩ mombe’u oúva ymaitemi guivéma omyesakã porãva ha ikatúva ojeguerovia he’i Karai Carlos Antonio López (Oĩ Paraguái Rekoasa Rapykuehoha he’íva ko karai hague Paraguái Estado fundahare, omyakãva’ekue ko tetã 1841 guive 1862 peve), ha hembi’u apoha (“machu”) omoñepyrũ hague ko tembi’u.
Karai Carlos Antonio López, karai kyra peteĩ, jeko ho’usetemími tykuetĩ térã sópa morotĩ ojejapóva kamby, kesu Paraguái, ryguasu rupi’a ha avatiku’ígui; ko tembi’u katuetei oĩva’erã karai tendota mesápe okaru hag̃ua.
Péichaje peteĩ árape, machu noñangarekopái rupi hetaiterei avatiku’i omoĩ pe sópape, ha upéinte asajetéma ha ojejuhu mokõi apañuãire: tenonderãite voi, péicha ndojejapói pe tykuetĩ, ha mokõiha katu ijarovo ikyta’ĩmbaitéma chugui ombosako’i jey hag̃ua pe tembi’u ỹramo ombosako’i hag̃ua ambue tembi’u tykuetĩ rãngue.
Upémaramo, ojereterei’ỹme, kyhyje ha katupyrypópe omoĩ tembi’urã ombosako’iva’ekue peteĩ mba’yru kuarepotipe, ha ombojy tatakuápe (kóva peteĩ tembi’u mbojyha ojoguáva “horno”pe ojejapóva tuju ha adóvegui okaháre), ha péicha ko kuñarai tembi’úgui oiko peteĩ ¡sópa hatãva!; Karai Carlos ho’úvo oñandukuaa hetereiha ha pya’etemi ombohéra chupe “sópa paraguái”.
Mba’emba’épa oraha jehaijey
“Sópa paraguái” a lo yma oñembosako’i hag̃ua ojeporu: sevói, y, juky hesaguasúva, kure ñandy, rygusu rupi’a, kesu pyahu, avatiku’i, kambyrypy’a, kamby rova.
Oñembosako’i avei ambue hendáicha, umíva apytépe oĩ “sópa paraguái de estancia” térã “sópa paraguái Don Carlos” (omboherava’ekue ko tembi’u gueromandu’aháramo); ko’ãva oiporu umi mba’e oñembohysyiva’ekuénte avei, hetakuépente iñambue’imi, péva ojejapo hatãve térã haviruve yrõ ikyrave hag̃ua ho’useháicha karuhapeguakuéra.
Ñembosako’i jehaijey
“Sópa yma” oñembosako’i péicha: oñembo’isa’i sevói ha oñembopupu jukyrýpe 10 aravoi’i rupi, peteĩ tembiporu oñembotývape, ha ojeheja ho’ysã; upéi oñembovu ñandy ha oñemoĩ pype ryguasu rupi’a peteĩteĩ oñembovu aja. Pévape oñemoĩ kesu oñemongu’ipyre.
Ko jehe’apýpe ojepoi sevói pe y oñembopupu hague rehe, ha mbeguekatúpe ojehykuavo pype avatiku’i ha oñembojehe’a kamby ha kamby rova rehe. Oñembojehe’a porã opaite ko’ã mba’e oraháva ha oñemoĩ peteĩ asadéra oñemongyra’imívape, upe rire oñembojy hag̃ua tatakua akúpe ( 200°) peteĩ aravo rupi.
Ambue marandu jehaijey
“Sópa paraguái” katuetei oje’uva’erã “so’oka’ẽ ” ndive (aty tuicha oje’uhápe so’o opaichagua ojehesýva parrílla ári térã asador rehe tatapỹi terã jepe’ápe), upéichante avei Semana Santa-pe, vierne santo ha omendavahápe; ko’ápe katuetei oje’uva’erã sópa, upévare jeyvéramo oĩramo karia’y ha kuñataĩ aréma oñembokívape oñeporandu: “Araka’e piko ja’úta la sópa”.
Referencias jehaijey
- “Tembi’u Paraguay” de Josefina Velilla de Aquino
- “Karú rekó – Antropología culinaria paraguaya”, de Margarita Miró Ibars