Vikipetã

Diferencia entre revisiones de «Tero Guaraníme»

Explorar historial interactivamente
← Ñemboheko itujavévaÑemboheko ipyahuvéva →
Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
VisualWikitexto
Sin resumen de edición
Etiqueta: Deshacer
Sin resumen de edición
Etiqueta: editor de código 2017
Jehai 1:
{{TOCright}}
Ha'''Tero guaraníme''' ha'e ñe'ẽ [[Avañe'ẽ|guaraníme]] ombohérava ava, mymba, ka'avo térã mba'e. Techapyrã: Kalo - jagua - Tajy - apyka. ▼
'''TEROTEĪ GUARANÍME (SUSTANTIVO EN GUARANI)'''
 
#== Tero ñemohenda (clasificación==▼
'''TERO'''
#Mberosyry (concepto)
▲# Tero ñemohenda (clasificación
 
==Ype==
▲Ha'e ñe'ẽ ombohérava ava, mymba, ka'avo térã mba'e. Techapyrã: Kalo - jagua - Tajy - apyka.
 
==TERO ÑEMOHENDA==
*2.1. Iñe'ẽpu'andu rupi (por su fonética)
*2.2. Ijysaja rupi (por su morfología)
Línea 16 ⟶ 9:
*2.5. Ipysokue rupi (por su extensión)
 
===2.1. Tero ñemohenda iñe’ẽpu’anduiñe'ẽpu'andu rupi===
*2.1.1. Tero Tĩgua (sustantivos nasales)
*2.1.2. Tero Jurugua (sustantivos orales)
Línea 47 ⟶ 40:
*Jagua / pyhare / avañe'ẽ
 
'''2.2.2. Tero ijysajakõiva:''' Ha'e umi tero oguerekóva mokõi ysaja ojepuru hagua. Peteĩva héra ysaja’ypyysaja'ypy ha oñepyrũjepi “T”-pe, ha ambuéva katu héra ysajapuru ha oñepyrũ “R”-pe. Ko’ãKo'ã tero apytépe oĩve umi ombohérava ñane pehẽnguépe.
 
Techapyrã:
Línea 53 ⟶ 46:
*Ysajapuru: Ra'y - Rajy - Ru - Ryke
 
'''2.2.3. Tero ijysaja’apývaijysaja'apýva:''' Ha'e umi tero oguerekóva mbohapy ysaja ojepuru hagua. Ko’ãvapeKo'ãvape pe ysaja’ypyysaja'ypy oñepyrũkuaa “T” térä “O”-pe, ha umi mokõi ysajapuru katu oñepyrũjepi “R” peteĩ-va ha ambuéva “H”-pe.
 
Techapyrã:
Línea 60 ⟶ 53:
*Ysajapuru 2: Hova - Hetyma - Hañykã - Héra – Hóga
 
'''2.2.4. Tero ijysajarundýva:''' Ha'e umi oguerekóva irundy ysaja ojepuru hagua. Koichagua terópe ysaja’ypyysaja'ypy oñepyrũ “T”-pe, ha umi mbohapy ysajapurúgui mokõi oñepyrũ “R” ha “H”-pe. Ysaja-puru mbohapyha katu oñepyrũkuaa ambue pundiépe.
 
Techapyrã:
Línea 72 ⟶ 65:
*2.3.2. Teroeta (sustantivos compuestos)
 
'''2.3.1. Teroteĩ:''' Ha’eHa'e umi tero oguerekóva ipype peteĩ ñe’ẽñe'ẽ añón-te térã oñembohetepeteĩva.
 
Techapyrã:
Línea 79 ⟶ 72:
*Ara
 
'''2.3.2. Teroeta:''' Ha’eHa'e umi tero oguerekóva ipype mokõi térã hetave ñe’ẽñe'ẽ. Peteĩ ñe’ẽmeñe'ẽme ojojuhu ha oñomopeteĩ mokõi térã hetave ñe’ẽrapoñe'ẽrapo, ha ojoajukatúvo ombohérava hikuái peteĩ mba’emba'e pyahu. Peteĩ ñe’ẽntemañe'ẽntema oiko chuguikuéra.
 
Techapyrã:
*Apykahai
*Tupãmba'ejára
*Tupãmba’ejára
*Ararundy
 
===2.4. Tero ñemohenda he’isévahe'iséva rupi===
*2.4.1. Tero Ijysajakuaáva (sustantivos concretos)
*2.4.2. Tero Ijysajakuaa'ỹva (sustantivos abstractos)
 
'''2.4.1. Tero ijysajakuaáva:''' Ha’eHa'e umi tero ñañandúva, jahecháva, hetéva, añeteguáva, ikatúva ñaha’ãñaha'ã ipohyikue, isa’yisa'y térã ijysaja.
 
Techapyrã:
*Jagua / apyka / óga.
 
'''2.4.2. Tero ijysajakuaa’ỹvaijysajakuaa'ỹva:''' Ha’eHa'e umi tero nañañandúiva, jahe-cha’ỹvacha'ỹva, añetegua’ỹañetegua'ỹ, ha noñembohetéiva. Ikatu’ỹvaIkatu'ỹva ñaha’ãñaha'ã ipoh-yikue, isa’yisa'y térã ijysaja.
 
Techapyra:
Línea 104 ⟶ 97:
*2.5.2. Teratee'ỹva (sustantivos comunes)
 
'''2.5.1. Teratee:''' Ha'e umi téra teete oñeme’ẽvaoñeme'ẽva ava, mymba, ka-'avo, térã mba'épe, ha heratee rupi ojoavýmava ambuévagui.
Techapyrã:
*Chive / Paraguay / Kanindeju
 
'''2.5.2. Teratee’ỹvaTeratee'ỹva:''' Ha'e umi téra oñeme’ẽvaoñeme'ẽva ava, mymba, ka'avo térã mba'e aty ojojoguáva térä ojueheguáva ha ojojaveguávape.
 
Techapyrã:
Línea 114 ⟶ 107:
 
==JESAREKOPYRÃ==
'''1)''' Guarani ñe’ẽtépeñe'ẽtépe ndajajuhumo’ãindajajuhumo'ãi tero ñemohenda heñoi rupi Castellano-peguáicha. Guaraníme ñe’ẽrapoñe'ẽrapo naiñambuéi. Castellano-pe katu iñambue.
 
Aipórõ, ha jepémo upéicha, Guaraníme jajuhukuaa avei tero ñemohenda heñói rupi (por su orígen), kóicha:
*1.1. Tera’ypyTera'ypy (sustantivo primitivo). Noñemoñáiva ambue ñe’ẽguiñe'ẽgui. Techapyrã: juru – tye – tĩ.
*1.2. Teramoñare (sustantivo derivado). Ãva oñemoña oñembojoajúvo tero’ypýretero'ypýre opaichagua ñe’ẽñe'ẽ ỹrõ ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai.
 
Techapyrã:
*Juru (juru’ijuru'i – juruvã – jurupy – jurukua)
*Tye (tye’itye'i – tyevu – tyepy – tyepo)
*Tĩ (tĩgua – tĩngua – tĩmbe – tĩndy)
 
'''2)''' Guaraníme tero ñemohenda iñe’ẽpu’anduiñe'ẽpu'andu rupi oñemom-ba’eguasuetereiba'eguasueterei. Péicha, tero jurugua ndive katuete jaipuru-va’erãva'erã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai jurugua ha tero tĩgua ndive katuete jaipuru-va’erãva'erã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai tĩgua.
 
Techapyrã:
*Aguaity / Ñanandy /
 
Jaikuaaháicha "Aguai" niko tero jurugua, upévare ñam-bojoajuva’erãbojoajuva'erã hese ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai "ty". "Ñana" katu tero tĩgua upévare ñambojoapy hese ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai "ndy".
 
===Tero Arapuru===
Línea 141 ⟶ 134:
*3.4. Ysaja Arapuru Mo'ãva (forma utente frustrativa)
 
Ko’ãKo'ã ysaja oñanduka tero arapuru: ága, yma térã upéi. Oĩ avei oñandukáva tero arapuru oñembo’ajemo’ãvaoñembo'ajemo'ãva ha noñem-bo’ajéivabo'ajéiva:
 
'''3.1. Arapuru Agagua:''' Ha’eHa'e pe oñandukáva tero puru agaite-voi.
 
Techapyrã:
Línea 151 ⟶ 144:
*akã (iñakã) /
 
'''3.2. Arapuru Mboyvegua:''' Ha’eHa'e pe oñandukáva tero puru ange, kuehe térã yma (hi’arejepévahi'arejepéva). Kóicha jave oñembojoapyva’erãoñembojoapyva'erã teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua: kue, ngue, re.
 
Techapyrã:
Línea 158 ⟶ 151:
*akã (iñakãngue) /
 
'''3.3. Arapuru Upeigua:''' Ha’eHa'e pe oñandukáva tero puru upeigua, tenonderã gotyo. Kóicha jave oñembojoapyva’erãoñembojoapyva'erã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua: rã.
 
Techapyrã:
Línea 165 ⟶ 158:
*Pa'i (mbohapy pa'irã) /
 
'''3.4. Arapuru Mo'ãva:''' Ha’eHa'e pe oñandukáva tero puru mo’amo'a. Opurutava’ekueOpurutava'ekue ha ojepuru’ỹvaojepuru'ỹva. Kóicha jave oñembojoapyva’erãoñembojoapyva'erã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua: rãngue.
 
Techapyrã:
Línea 184 ⟶ 177:
*4.1.5. Meñakuaa'ỹva (género epiceno)
 
'''4.1.1. KUIMBA'E MEÑA.''' Ko’ápeKo'ápe ija umi tekove heko-kuimba’évakuimba'éva. Upévare avei heta jey oñembojoapy teróre ñe’ẽñe'ẽ: “kuimba'e”, péicha jave oikóva ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeiguárõ. Ojepu-rukuaa avei ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua: "me", oñemomeña kuimba’ekuimba'e hagua peteĩ tero. Kóva ojepuru umi téra hekokuña añóva ndive; ja’eporãsérõja'eporãsérõ, oguereko’ỹvaoguereko'ỹva kuimba’ekuimba'e meña.
 
Techapyrã:
Línea 193 ⟶ 186:
*ryguasume /
 
'''4.1.2. KUÑA MEÑA.''' Ko’ápeKo'ápe katu ija umi tekove hekokuñáva. Upévare avei heta jey oñembojoapy teróre ñe’ẽñe'ẽ: “kuña”, péicha jave oikóva ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeiguárõ.
 
Techapyrã:
Línea 202 ⟶ 195:
*jaguakuña /
 
'''4.1.3. MEÑA'YVA.''' Ko’ápeKo'ápe ija umi mba’ehekove’ỹvamba'ehekove'ỹva; ja’eporãsérõja'eporãsérõ, ndahekokuimba’é’ỹndahekokuimba'é'ỹ ha hekokuñá’ỹvahekokuñá'ỹva. Amo hapó-pe, imeña’ỹvaimeña'ỹva.
 
Techapyrã:
Línea 212 ⟶ 205:
*Táva /
 
'''4.1.4. MEÑAJOJA.''' Ko’ápeKo'ápe katu ija umi tero ojoavy’ỹvaojoavy'ỹva, ojepurukuaáva kuimba’ekuimba'e ha kuñáramo. Ko’ãvaKo'ãva rehe, oñembojoa-vy hagua, oñembojoapy ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeiguárõ: “kuimba'e” ha “kuña”, peicharõ añoite oñembohekokuimba’eoñembohekokuimba'e ỹrõ katu oñem-bohekokuña. Techapyrã:
“Mitã” (kóva jaipurukuaa kuimba’ekuimba'e ha kuñarõ. Ñambojoavysérõ, ñambojoajúmanteva’erãñambojoajúmanteva'erã hesekuéra: “kuimba’e”“kuimba'e” / mitã-kuimba’ekuimba'e; ha “kuña” / mitãkuña).
 
“Memby” (kóva avei jaipurukuaa kuimba’ekuimba'e ha kuñarõ. Ñambojoavysérõ, ñambojoajúmanteva’erãñambojoajúmanteva'erã hesekuéra: “kuimba’e”“kuimba'e” / membykuimba’emembykuimba'e; ha “kuña” / membykuña).
 
'''4.1.5. MEÑAKUAA'YVA.''' Ko’ápeKo'ápe ija umi mymba mirĩmimi, michĩgui ndojekuaáiva ha’épaha'épa kuimba’ekuimba'e térã ha’épaha'épa kuña.
 
Techapyrã:
Línea 230 ⟶ 223:
*4.2.3. Papyeta (número plural)
 
'''4.2.1. PAPYKÕI.''' Guaraníme niko tero ndaipapapyjekuaái ha’eñoha'eño jave; ja’eporãsérõja'eporãsérõ, noĩri papyteĩme ha noĩrinte avei pap-yetápe. Upévare ja’eja'e upe jave tero ipapykõiha.
 
Techapyrã:
Línea 240 ⟶ 233:
*yvytu /
 
'''4.2.2. PAPYTEĨ.''' Tero ipapyteĩ hagua katuete ogueraha-va’erãva'erã Teroja Moteĩva papyteĩme (techaukarã, mba’évamba'éva, papý-va térã kuaa’ỹvakuaa'ỹva).
 
Techapyrã:
Línea 254 ⟶ 247:
*4.2.3.2. Papyetaite (plural específico)
 
'''4.2.3.1. PAPYETA APOPYRE.''' Tero ipapyeta hagua katuete oguerahava’erãoguerahava'erã Teroja Moteĩva papyetápe (techau-karã, mba’évamba'éva, papýva térã kuaa’ỹvakuaa'ỹva).
 
Techapyrã:
Línea 266 ⟶ 259:
*ã. Papyetetaite Mbohetáva (plural específico de multitud)
 
'''a. PAPYETAITE HA'ETÉVA.''' Kóva ojehu ñambojoajúrõ teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua “kuéra” (tero jurugua ndive), ha “nguéra” (tero tĩgua ndive). Ko’ãKo'ã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai (kuéra ha nguéra) katuete ojoajuva’erãojoajuva'erã teróre.
 
Techapyrã:
Línea 274 ⟶ 267:
*ñe'ẽnguéra.
 
'''ã. PAPYETAITE MBOHETÁVA.''' Kóva ojehu ñambojoajúrõ teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua “eta”, tero ijapýrõ pu’aepu'ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “ita”, tero opárõ pu’aepu'ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ).
 
Techapyrã:
Línea 288 ⟶ 281:
*4.3.7. Kokatuvusu (grado excelso)
 
'''4.3.1. KOKATU'YPY.''' Kóva niko oñanduka tero ha’etévaha'etéva, heko-petéva, ndahekoambuéiva. Nombojoapýiva hese mba’eveichaguamba'eveichagua ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai.
 
Techapyrã:
Línea 301 ⟶ 294:
*4.3.2.3. Kokatu Mbojojáva Momichĩva (comparativo de inferioridad)
 
'''4.3.2.1. KOKATU MBOJOJÁVA MBOTUICHÁVA.''' Kóvape katu peteĩ tero, mokõigui, oñembotuicha ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "ve" rupive; ja’eporãsérõja'eporãsérõ, tuichave ambuégui.
 
Techapyrã:
Línea 307 ⟶ 300:
*Kóva ijyvotyve amóvaicha /
 
'''4.3.2.2. KOKATU MBOJOJÁVA MOÑONDIVÉVA.''' Kóva oñan-duka mokõi térã hetave tero ojojaha, ndojoavyiha ojoehegui. Pe-varã peteĩvare oñemboajúva’erãoñemboajúva'erã katuete ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "icha".
 
Techapyrã:
Línea 313 ⟶ 306:
*Kóva ijyvoty amóvaicha /
 
'''4.3.2.3. KOKATU MBOJOJÁVA MOMICHĨVA.''' Kóvape katu pe-teĩ tero, mokõigui, oñemomirĩ ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "ive" rupive; ja’eporãsérõja'eporãsérõ, imirĩve ambuégui.
 
Techapyrã:
Línea 319 ⟶ 312:
*Kóva ijyvoty'ive amóvagui /
 
'''4.3.3. KOKATU TUICHÁVA.''' Kóva ha umi ambue kokatu ñahe-sa’ỹijótavasa'ỹijótava oñanduka tero ñemongakuaakuaave, ñembo-tuichatuichave. Ko kokatu ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "ite", tero ijapýrõ pu’aepu'ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “ete”, tero opárõ pu’aepu'ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ).
 
Techapyrã:
Línea 326 ⟶ 319:
*mitãite /
 
'''4.3.4. KOKATU TUICHAVÉVA.''' Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "iterei", tero ijapýrõ pu’aepu'ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “eterei”, tero opárõ pu’aepu'ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ).
 
Techapyrã:
Línea 333 ⟶ 326:
*mitãiterei /
 
'''4.3.5. KOKATU TUICHAITÉVA.''' Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "rasa".
 
Techapyrã:
Línea 339 ⟶ 332:
*mitãrasa /
 
'''4.3.6. KOKATU TUICHAITEVÉVA:''' Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "itereirasa", tero ijapýrõ pu’aepu'ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “etereirasa”, tero opárõ pu’aepu'ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ).
 
Techapyrã:
Línea 345 ⟶ 338:
*mitãitereirasa /
 
'''4.3.7. KOKATUVUSU:''' Kóva ha’ehínaha'ehína kokatukuéra ruvicha, upe tuichavéva, ijojaha’ỹvaijojaha'ỹva. Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai upeigua "pavẽ".
 
Techapyrã:
Línea 352 ⟶ 345:
 
'''JESAREKOPYRÃ'''
Ko’ãKo'ã ñe’ẽpehẽtaiñe'ẽpehẽtai kokatuguigua jaipurúva tero ndive, ha’eha'e avei umi jaipurútava teroja, ñe’ẽtévañe'ẽtéva ha ñe’ẽtejañe'ẽteja ndive.
 
== Fuente ==
Ko marandu ou "https://gn.wikipedia.org/wiki/Tero_Guaraníme" pegua