Diferencia entre revisiones de «Tetãvore Amambái»

Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
mb bot ojoapy: pl:Amambay
Sin resumen de edición
Jehai 1:
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right"
[[Image:Paraguay Alto Parana.png|thumb|250px||Tetãvore Paraguái: Amambay.]]
! colspan="2" align=center bgcolor="#DEFFAD"|Estadísticas [[Image:Flag_of_Paraguay.svg|30px]],
'''Amambay''' ha'e tetãvore [[Paraguái]] retãmegua, oĩva yvatévo ha kuarahy resẽ gotyo. Itavaguasu ha'ehína [[Pedro Juan Caballero]].
|-
||Capital:||[[Pedro Juan Caballero]]
|-
||Superficie:||valign=top|12,933 [[km²]]
|-
||Habitantes:||valign=top|124.354 <small>''(2008)''</small>
|-
||Densidad:||valign=top|9,3 hab./km&sup2;
|-
||[[ISO 3166-2]]:||PY-13
|-
!colspan="2" align=center bgcolor="#DEFFAD"|Mapa
|-
|colspan="2" align=center|[[Image:Amambay-py.jpg|200px]]
|-
|colspan="2" align=center|[[Image:Paraguay Amambay.png|200px|Ubicación del Departamento en el Paraguay]]
|}
 
'''Amambái''' ha’e peteî tavaguasu [[Paraguai]]-pe. Tavapy ha’e [[Pedro Juan Caballero]].
Ko tetãvorepe oiko 113.888 ava (2002 ary).
Téra ou ko tavaguasúgui peteî ramal oñemomba’eguasúva [[Cordillera Ka'aguasu]]a ojekuaáva “[[Cordillera de Amambay]]” ramo. Amambay, ha’e peteî ka’avo oîva ka’aguýre he’õva rupi heta oîva ko tendáre.
 
== TavaDistrito ==
*[[Pedro Juan Caballero]]
Ko tavaguasu oñepehe’ã mbohapy distrito-pe:
*[[Capitán Bado]]
*#[[Bella Vista (Amambay)]]
#[[Capitán Bado]]
#[[Pedro Juan Caballero]]
 
[[Ta'ãnga:Casona en Bella Vista.jpg|300px|thumb|left|Antigua Casona en Bella Vista]]
 
== Hembiasa ==
 
Heta ary, ko’ã yvy rupi oiko indígena,oñandúva bandeirante-kuèra jeike ohekàva te’ÿi guaraníeme, ko’ãva ikatu oñemo’ã ha okañy chuguikuèra ka’aguñýre avave ndikatúiva oike ipype-.
 
Opávo [[Guerra de la Triple Alianza]], ko’ã yvy kakuaa ojeipysóva ohasa umi empresario pytaguáva oñemomba’e yvýre, ha omba’apo maderera yerbatera, ramo.
 
Ary [[1893]] jave omopyenda Pedro Juan Caballero ha [[1902]] arýpe Bella Vista. Omoheñói [[1945]] jave X tavaguasu oñehenóiva Amambái, upéi, oñemohenda táva rembe'y, ha ojedeklara XIII departamento ramo tetã Paraguáipe, ko'ã límite ha superficie, orekóva ko'ágã.
 
Población ko táva reheguáva, omopyenda colonización agrícola ha asentamiento colonias agropecuarias.
Pedro Juan Caballero, tavaguasu Amambáipe, ojekuaa gueteri Punta Porã-me, oiporuetéva umi karretero ogueraháva ka'a Matto Grosso guive, Concepción puerto peve.
 
== Hembe'ýre oime ==
 
Tavaguasu Amambái oime yvy yvate Paraguái Región Oriental-pe, oime geográfica-mente: umi paralelo 55º 28´ ha 57º 00´ ipukukue kuarahy reikévo ha umi meridiano 22º 05´ ha 23º 05´ latitud yvy gotyo.
 
=== Hembe'ýre oime ===
 
*Yvy yvate gotyo: [[Vrasil]], oikytîva [[Río Apa]] ha [[Cordillera de Amambái]].
*Yvy yvy gotyo: távaguasu [[Kanindeju]] .
*Yvy kuarahy resêvo: Vrasil, oikytîva Cordillera de Amambái.
*Yvy kuarahy reikévo: umi tavaguasu [[Concepción]] ha [[San Pedro]].
 
== Árapytu reko ==
Temperatura media 21ºC, ojupíva arahaku jave 35ºC ha mínima araro'y jave -1ºC. Umi ára okyetereíha ha'e jasyteî ha jasyrundy.
 
[[Ta'ãnga:Rio Apa.jpg|300px|thumb|Rio Apa que marca el límite con el Brasil]]
 
== Yvytymbo'e ha Yvy ==
Ko'ã tendáre ojeguerekóve yvy yvate ha yvy gotyo, areniscas eólicas. Kóva ha'e peteî franja ojapóva derrame basáltico kuarahy resê gotyo, itaty guasu heta oîva.
 
Ko tavaguasu Amambay yvatékue opu'ã ha ojupi paraguái yvý okaháre, ohupytýva 300 ha 400 metro rupi, Cerro Punta Porã oguahê 700 metros. Cordillera Amambái ha upe límite natural ojoajúva Brasil ndive, pévagui osê Serranía Cerro Corá, Takurupytã, Guasu, Alambique, Tuna ha Tangaró. Cerro oiméva mombyry ha'eñómi: Tranquerita, Takuara, Verón Kue, kuatia.
 
== Ysyrymbo'e ==
Río Apa ojoajúha, yvate gotyo, oime Arroyo Estrella oiméva joajuhápe Brasil ndive. Rio Aquidabán ha umi afluente osê yayry guasu Tapirakuái, [[rio Aquidabán]]-mi, arroyo Kavaju, ha arroyo Guasu.
 
Kuarahy reike gotyo ojeréva ko departamento rehe ha'e [[Río Ypane]], ha umi afluente Tujutî, Aguaray Veve, Puente de la Tabla Puendy ha Ypanémi.
 
== Tekoha ha Ka'aguy ==
Ko táva guasu oike Ecoregion Amambáipe. Yvyramàta jeity ho’a tukumbóicha ko’ã tendáre péva ka’aguy porãitereígui ha umi yvyra poguasu ojeity ha ojehepyme’ê, péicha yvyra rehe oñemba’apo ha ojehepyme’ê. Ko’ã yvyramáta ipokãva ohóvo ha’e palmito, karanda’y, arary, amambái, kumare, yvyra paje, ka’i kygua. Pèicha avi umi mymba mimi ipokãva ohóvo ha’e, el gua’a sa’yju, jakareita, guasutî.
 
Umi área oñeñangarekóva ha’e:
 
*Ka’aguy Estrella, 30.000 hectárea
*Ka’aguy Pira´y, 22.500 hectárea
*Cerro Guasu, 15.000 hectárea
*Cerro Sarambí, 15.000 hectárea
*Parque Nacional Cerro Corá, omopyendñava Decreto N°20.698 àral 11 jasykõime 1976, ojedeklara superficie 12.038 ha. Ko’àpe oiméva distrito Pedro Juan Caballero.
Ko territorio ohechauka ecosistema “Oñembotýva”, mymba ha ka’avo opaichaguáva.
 
== Tetãrechaukarã ==
Amambái ha’e peteî departamento ojehovasàva iporãitereìgui tekoha. Pèicha Cordillera del Amambái omokoni yvyty ombojeguàva Cerro Corá, Takuru Pytã, Guasu ha Alambìke. Umi yvyty oñemomba’eguasuvèva ha’e: Cerro Cora, mbytetèpe oimèva Parque Nacional, Akua, Lorito, Guasu, Muralla, Sarambi.
 
Tenda Cerro Corápe, omano Mcal. Francisco Solano López upe Río Aquidabán Nigui rembe’ýre, tembiasa ymaite guare; Panadero ha Zanja Hû, ko’àpe mburuvicha López omopyenda imbaretékue péva ejército aliado campamento provisorio. Péicha avei Cerro Coráa, Parque Nacional orekóva monumento Mcal. López ha Cerro Guasúpe, Yasuka Vera, orekóva itakua ha umi kangue kue ohechaukáva o{i hague yvypóra 2.500 a 3.800 ary rupi.
 
Tape Tuja, ohasáva ejército paraguayo mbovymi campaña 1869 – 1870. Péicha ko’ã tendáre, colonia indígena oúva familia Tupi Guarani, Pa`i Tavyterã ha Ava Guarani. Peteî yvyty ojegueroviáva ha’ehague tenda sagrado etnia Ava Guarani pmomba’eguasúva, ogueroviàva hikuái ha’éha uvuy ñe’ãite, omoheñóiva mundo ha heñòiha kuimba’e ha kuña ypykue.
 
Pedro Juan Caballero, oreko umi tenda ojejahúha Rio Aquidabán àri, la Negra, techapyrã ojeguereko, ha’e peteî tenda iporãitereíva ha ndaijojaháiva. Avei tavaguasúpe, umi centro comercial oipe’àva hokê mbohupárõ umi turista omba’ejogua haguã.
 
Umi tenda ojejahu ha ojepytu’u haguã Bella Vista gotyo ojeho memèva arahakúpe.
 
[[Ta'ãnga:Tumba del mcal lopez en amambay.jpg|300px|thumb|left|Tumba del Mcal. López]]
 
== Economía ==
Ko yvy comercio fronterizo, oiméva ha ojoajúva tetã oîva ijykére ha’èva Brasil.
Economía, oreko poteîha tenda ko tavaguasu ganado vacuno-pe, ha omba’apo 2% mandyju producción nacional.
Ko’ã mba’erepy agrícola upe tendáre ha’e: [[aho]], [[mandyju]], [[arro]], [[arveha]], [[pakova]], [[jety]], [[kafe]], [[takuare'ẽ]], [[sevói]], [[girasol]], [[havilla]], [[limõ]], [[lokote]], [[avati]], [[mandarina],] [[mandi'o]], [[manduvi]], [[menta]], [[naranja hai]], [[he'ẽva]], [[papa]], [[piña]], [[greifu]], [[kumanda]], [[soha]], [[sorgo]], [[petỹ]], [[mba'ysyvo]], [[tomate]], [[trigo]], [[parral]], [[ka'a]] ha [[sanaoria]].
 
Mymba, oiméva ganado vacuno ñemoña, sp’o ha kamby, ganado porcino, ovino, caprino, equino, mymba ovevèva, ryguasu, guinea, ype, pavo, ganso ha guinea.
 
Industria, omomba’apo ko’ã rubro ha’èva: hi’upyrã, kamby, chacinado, molino oñemontenondéva ka’a ha aserradero rupi. Colonia Itapopo, peteî fábrica cerámica-pe ome’êva mercado guasúpe.
 
Jasypa oguahê katuete, Expo Amambái, feria ganadería, industria, comercio ha servicio-kuèra; oikòva Exposición ha Feria rehguáva “Marcos Paredes Ramírez”.
 
== Marandu ha Tekotevêmbýva ==
Umi vía de comunicación terrestre oñemomba’eguasúva, Ruta V “Gral. Bernardino Caballero”, ombojoajùva Concepción, ha oempalmáva Ruta III “Gral. Elizardo Aquino”, ombojoajùva Asunción guive Cnel. Oviedo peve, peteî ramal Bella Vista-pe. Ruta XI “Juana de Lara”, oguahêva Capitán Bado-pe. Departamento orekóva ruta pavimentada, terraplenada ha ripio. Tape internacional ombojoajúva Pedro Juan Caballero – Capitán Bado tetã Brasil ndive, ojeporúva ñemuhárã.
 
Ojeguereko peteî aeropuerto “Dr. Augusto R. Fuster”; kòva táva Pedro Juan Caballero-pe oikuave’ê servicio aéreo regular Asunción, guive.
 
Oime avei peteî emisora Amambáipe ipúva:AM, La voz del Amambay, Radio Mcal. López; ha FM, Pantanal, Cerro Corá, Frontera, Capitán Bado, Sin Frontera. Avei upe tendápe oî, canal de televisión ha central telefónica.
 
Umi 23.921 óga mimi oikóva upe tendáre, 16.174 ha’èva zona urbana avei 7.747 táva okaháre. Oreko ko’ã servicio:
 
*Energía Eléctrica, 56,3%
*Agua Corriente, 21%
*Baño orekóva pozo ciego, 22,8%
*Yty oñembyatýva, 37,7%
 
== Tekombo'e ==
Oreko 55 institución tekombo'e reheguáva ha ome'êva mbo'epy nivel inicial, 188 institución Educación Escolar Básica ha 28 institución Educación Media, reheguáva.
 
== Tesãi ==
Táva Amambáipe ojeguereko 22 institución sanitaris, umíva ha'e tasyo, centro ha puesto de salud.
 
== Referencias ==
*Geografía Ilustrada del Paraguay, Distribuidora Arami SRL; 2007. ISBN 99925-68-04-6
*Geografía del Paraguay, Primera Edición 1999, Editorial Hispana Paraguay SRL.
 
{{Paraguay}}