Diferencia entre revisiones de «Moisés Santiago Bertoni»
Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
Mil (ñe’ẽ | mba’emoĩmbyre) Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Jehai 19:
| influencó =
}}
'''Moisés de Santiago Bertoni''' (Mosè Giacomo Bertoni) (* [[1857]] Lottigna, [[Ticino]], [[Suiza]]- 1929)
▲'''Moisés de Santiago Bertoni''' (Mosè Giacomo Bertoni) (* 1857 Lottigna, Ticino, Suiza- 1929) fue un naturalista, escritor y botánico suizo.
Ojekuáva sabio Bertoni ramo, ha’e upe inmigrante oñemomba’eguasuvéva hembiapo rehe ha oguah{eva tetã paraguáipe.
Hetã suiza, heñói aldea Lottigna-pe, opyàva cantón Ticino-pe, 15 jasypoteîme 1857, itúva Ambrosio Bertoni, abogado, jurisconsulto, mbarete oiméva funcionario ha político ticinense, isy Josefina Torreani, mbo’ehára Milán-gua.
Omano 19 jasyporundy 1929, 72 ary, távaguasu Foz de Iguazú (Brasil), paludismo mba’asýgui, hetekue oî Puerto Bertoni korapyguasúpe, umi yvyramàta guýpe, imba’apoha ykére.
== Imitã ha Imitãrusu jave ==
Línea 32 ⟶ 29:
Oñemoarandu ñepyrû primario ha secundario Liceo Lugano-pe.
Ary 1874 omopyenda, oipytyvõgui isy, peteî observatorio meteorológico itàva heñòihápe, ha’èva Lottigna, pèicha omoñepyrû ñemoarandu ha jesarekorâ hekove paha peve omotenondéva.
Ary 1875 oñepyrû Derecho ha Ciencias Naturales Universidad de Ginebra.
Ary 1876 oñematricula Facultad de Ciencias Universidad de Zurich, tenda oikuaahàpe Eugenia Rossetti, temimbo’e bioquímica-gua, ohayhu ha ofenda hese peteî ary oikuaa rire.
== Guata Ñepyrû ==
Línea 48 ⟶ 43:
Péicha 30 jasyapy ko arýpe oguejýva Buenos Aires-pe, ha oñomongeta presidente de la Nación, general Julio Argentino Roca ndive, oipytyvõva iviaherã ha ikatu agua omotenonde colonización provincia de Misiones, territorio Misiones gotyyo. Oguahêva Santa Ana ha oñepyrûva tembiapo experimental agricultura botánica, zoología, meteorología, etnografía, etc.
Omba’apòva costa Parana misionera, ohóva Paraguay-pe opytaite, ohayguetereiraságui.
== Hembiasa ==
Línea 54 ⟶ 48:
Omoheñóivo komunidad de producción agrícola e investigación científica. Ko’àpe oiem iñirü suizo Émile Hassler ndive. Argentina gotyo heñòi ita’ýra Moisés Santiago ha Paraguay-pe, o’arahecha Aurora ha Guillermo Tell, Walter Fürst, Werner Stauffacher avei Aristóteles.
Karai arandu ha omoñepyrûva,
▲Karai arandu ha omoñepyrûva, ñehesa’ÿijo “naturalista” antonomasia, ha ojekuaa ohayhuetereíha tetã Paraguái, ohechaukàva pete{i aranduka ohaíva ha avave ndoikuaáiva ni ndohecháiva, ha’e omba’apògui kirirîetehápe, omba’apògui ha’eñomi, pytyvõ estatal ndorekói, ni fuente, medio ni tembiporu.
Péicha, ojepovyvy mbarete porã, ohasáva ciencia físico-natural, antropología, ensayo lingüístico e ideológico, observación filosófica ha comentario tembiasa reheguáva.
Bertoni oike científico atýpe oîgui mba’e pyahu, ha posibilidad omotenondéva investigación pyahu oikuave’ëva ka’aguy avave ndoikèiva araka’eve, ha iñakãme oreko opyta peteî tenda omopyendáva colonia ndopaiva’erã araka’eve Mundo Ipyahúvape.
Ary 1891 omopyenda ribera Paranáme, posesión 12.500 ha (poha legua irundy rembe’ýva), péva “Colonia Guillermo Tell”, ojekuaàva Puerto Bertoni, ramo familia Bertoni oikohague.
Ñemitÿ taperyva, pakova, ha yva, ome’êva recurso económico oñeikotev{eva ogapype ha ikatu agua avei ha’e oreko viru jepovyvy arandu omotenondéva.
Omoheñói fructífera tavaguasu ombojoajúva ñemitÿ ha investigación científica, mombyry tavaguasu tyapúgui.
Omba’apo ha omýi tetã teko tavaygua mbytèpe, ha pèicha omotenonde investigación umi ñemitÿ Paraguái oñemohendàva, oipepirû ichupe upèrõ presidente paraguayo, General Juan Bautista Egusquiza (1845-1902), ikatu haguã omopu’ã Instituto Agrícola Asunción-pe.
Oreko frecuencia pluvial rupive, te’ÿi reko jepokuaa, upèicha lingüística rupive ombojoaju ñe’ê mokõi tetãme oîva.
Oñembokatupyry estudios meteorológicos gobierno paraguayo ha argentino, ohaíva científico, ha omoirûva peteîha editorial científica del Paraguay.
Jasyteî 1988 omoheñóiva fundación ambientalista “Fundación Moisés Bertoni”, oñangarekóva tekoháre, hembipotápe oipytyvõ ñangareko ha omongakuaa agua recurso natural Paraguay-pe.
Péicha 19 jasyporundy 1929 jave, 72 arýpe, omano tavaguasu Foz de Iguazú (Brasil), paludismo-gui, oreko’ÿva marandu omano hembireko, Eugenia Rossetti, mbohapy arapokõindy tavaguasu Encarnación, Praguái yvy gotyo.
Oguahêvo Puerto Bertoni-pe, oimehápe yvyramáta mbytépe, imba’apohápe ykére, ha isy ijykére, Nonna Peppina ha ita’`yra Linneo Carlos.
== Abreviatura ==
Bertoni réra abreviatura ojeporu Moisés de Santiago Bertoni mburuvichakuéra descripción ha oreko clasificación científica ka’avo mbytépe.
== Ojeguerohory ==
Ary 1896, Presidente de la República del Paraguay, Gral. Egusquiza, ohenóiva omopyenda Escuela Nacional de Agricultura, Paraguaýpe ha, oisãmbyhýva porundy arýpe.
Ary 1903 ombosako’i Sociedad Nacional de Agricultura.
Ary 1905 oiméva Delegado del Gobierno Paraguayo Tercer Congreso Científico Latinoamericano de Río de Janeiro, ko’àpe oikuaauka peteîha tembiapo “Geología del Paraguay” ha y dos nuevos aparatos meteorológicos por él inventados: un drosómetro y un fitotermómetro.
En el año 1910, concurre comisionado por el Gobierno Paraguayo, a la Exposición Internacional de Buenos Aires, donde obtiene medallas y diplomas. Ese mismo año representa al Paraguay en el Congreso Internacional Americanista que se celebra en la Capital Argentina.
En el año 1914, llamado por el Presidente de la República del Paraguay, ocupa la Dirección de Agricultura.
En el año 1922 concurre como delegado de la República del Paraguay al Congreso Científico Internacional Americanista en Río de Janeiro, en el que presentó importantes trabajos sobre antropología y Etnografía Guaraní.
== Sus investigaciones ==
Investigó exhaustivamente, pasando por las ciencias físico-naturales, la antropología, el ensayo lingüístico e ideológico, las observaciones filosóficas y el comentario histórico. Se dedicó a investigar desde la frecuencia de las lluvias hasta las costumbres de los nativos del lugar e incursionó en lingüística.
Bertoni realizó diariamente durante más de cincuenta años la tarea de controlar la humedad, el viento y la temperatura.
La aventura de crear una colonia de producción agraria ocupó todo su esfuerzo.
Fue muy poco reconocido, ya que trabajó aislado, desprovisto de apoyo estatal, misérrimo de fuentes, medios e instrumentos.
Un hombre de horizontes ilimitados. Desde su pequeño reducto, conectado al mundo sólo por el río, se comunicó con centros de aprendizaje de casi todos los continentes.
== Obras ==
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
(Publicada también con el título “Agenda y mentor agrícola”)
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
“Descripción física y económica del Paraguay” numeración novenal 31; Introducción, nomenclatura y diccionario de los géneros botánicos latino- guaraní
== Referencias ==
*
*
*
== Enlaces externos ==
{{wikispecies}}
* {{IPNI|724-1|Moisés de Santiago Bertoni}}▼
[[Ñemohenda:tekove]]
▲* {{IPNI|724-1|Moisés de Santiago Bertoni}}
[[es:Moisés de Santiago Bertoni]]
[[en:Moisés de Santiago Bertoni]]
|