Diferencia entre revisiones de «Vokerón»

Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
mbSin resumen de edición
mb Coreccion de palabras
Jehai 23:
Ko tetãvorépe oiko 45.617 ava.
 
Kóva pe tetâvoretetãvore tuichavéva tetâtetã [[Paraguáipe]], oguereko 91.669 km², hákatu 45.617 avakuérante .
 
[[Región Occidental]] héravape , oguereko 2% térâtérã [[Paraguái]] pegua ava, peicharamo jepe, umi colonias [[menonitas]] ojapo 65% rupi kamby ha so’o tetâtetã megua, âvaãva tecnología rupive.
 
Ary [[1992]] jave tetâvoretetãvore [[Nueva Asunción]] oike tetâvoretetãvore [[Boquerón]] ruepýpe, ha pe tava guasu ojeguerova Doctor Pedro P. Peña-gui Filadelfia-pe.
 
== Distritos ==
 
Ko tetâvoretetãvore oñemboja’o pokôipokõi tendápe:
 
# [[Doctor Pedro P. Peña (Boquerón)|Doctor Pedro P. Peña]]
Jehai 43:
== Geografía ==
 
Opyta noroeste Región Occidental-gui tetâtetã [[Paraguái]] pegua, umi paralelos 20º 06º y 23º 50º Latitud Sur entre los meridianos 50º 20º y 62º 40’ de longitud Oeste.
 
=== Límites ===
 
* ''Yvate gotyo''': tetâvoretetãvore [[Alto_Paraguay|Alto Paraguay]] ojeíva peteîpeteĩ mba’e hérava Hito IV Fortín Tte. G. Mendoza al [[Fortín Madrejón]]. Ojei tetâvoretetãvore [[Alto Paraguay]]-gui pe tape oikóva umi vías del ferrocarril rupi, ombojuajúva "[[km]] 220" (Fortín Tte. Montanía) "km 160" peve.
* '''[[Ñemby]] gotyo''': [[República Argentina]] ojeíva ysyry guasu [[Pilcomayo]] rupi, Misión San Lorenzo guive Hito I Esmeralda peve.
* '''KuarahyresêKuarahyresẽ gotyo''': tetâvoretetãvore [[Presidente_Hayes|Presidente Hayes]] ojeíva pe tape ombojuajúva Misión [[San Lorenzo]] ha umi [[Gral. Díaz]], [[Ávalos Sánchez]], [[Zenteno]], [[Dr. Gaspar Rodríguez de Francia]], Boquerón, [[Isla Po’i]] ha Casanillo; kóva guive peteîpeteĩ tape ikarê’ÿvaikarẽ’ỹva [[km]] 160 peve vías del [[ferrocarril]] rupi. Oja avei tetâvoretetãvore [[Alto_Paraguay|Alto Paraguay]] rehe, ojei chugui peteîpeteĩ tape ohóva Fortín Madrejón guive Fortín [[Carlos Antonio López]] peve ha upégui Fortín [[Tte. Montanía]] (km 220 de las vías del ferrocarril) peve.
* '''Kuarahyreike gotyo'': [[República de Bolivia]], ojeíva peteîpeteĩ hérava línea fronteriza rupi, pe Hito I Esmeralda guive, Hito IV Fortín Tte. Gabino Mendoza peve.
 
[[Image:Mapa boq.jpg|thumb]]
 
Kóva ha’e tetâmetetãme tenda sa’ive he’ôvahe’õva, oguereko ysyry ndahetái hendápe ha ndahi’y guasúiva. Sa’i avei oky, oky guasu jave katu ijatypy’e y ha’e rupi tenda hérava semiárida. Okykue ary pukukue ha’e 350 mm yvate gotyo ha 850 mm ñemby gotyo.
 
Ka’aguykuéra ikarape ha ñuatîñuatĩ memete, oîhámeoĩháme ñanandy ha heta tuna umíva, dunas arenosas ha lomadas, hetave oîhaoĩha ha’e noroeste gotyo tetâvoretetãvore pegua. Ojeikuaa avei chupeumi yvyra oîvaoĩva upépe ha ikatúva opahína: âvaãva ha’e [[urunde’y]], quebracho morotîmorotĩ ha pytâvapytãva, samu’ûsamu’ũ, hérava avei “palo borracho”, ha palo santo rupive.
 
=== Clima ===
Jehai 64:
Okykue mbyte ary pukukue ha’e 400 mm rupi.
 
Ojehero avei Alto [[Chaco]] ýrôýrõ Chaco seco ha pe arapytu akuveha oguahêoguahẽ arahaku jave.
 
=== Demografía ===
 
Boquerón ha’e ko’ága pe tetâvoretetãvore ojupiveha ava rehegua (crecimiento poblacional) 12.4%.
 
Ko tetâvorépetetãvorépe heta tapicha ypykue (indígenas), avei menonita, paraguayos-latinos, criollos, Brasil-gua ha omba’apóva estancia-pe pytaguakuéra.
 
Censo Nacional he’i oîhaoĩha 45.617 ava oikóva ko tetâvorépetetãvorépe.
 
Hetave ko’âko’ã avakuérapa’ûmeavakuérapa’ũme ypykue [[indígenas]] 43,7% rupi (19.945) yvypóra isarambíva âã [[etnias]] [[nivaclé]], [[manjui]], [[guarayos]], [[angaité]], [[ayoreos]], [[guaraní-ñandéva]], [[tapieté]] ha [[toba-maskoy]]. Koápe hetaiteve ypykuéra tetâtetã megua.
 
===Población del XVI Departamento de la República del Paraguay===
 
*Avakuéra ypykue tetâmetetãme 87.099
*Avakuéra ypykue Chaco-pe: 42.939
*Avakuéra tetâvoretetãvore Boquerón-pe 45.617
*Avakuéra ypykue Boquerón-pe 19.945
*Avapu’âAvapu’ã (crecimiento) tetâvoretetãvore Boquerón-pe 4,6 %
*Avapu’âAvapu’ã tavaháre Boquerón-pe 12,4 %
 
===Población de los centros urbanos===
Jehai 96:
==Municipio y gobierno departamental==
 
Boquerón oguerekova’ekue peteîpeteĩ municipio ha’eño, ára 18 jasypakôijasypakõi ary [[1944]] guive. Pe jasypakôijasypakõi ary [[2006]] guive oîvémaoĩvéma mokôimokõi, âvaãva ha’e: Filadelfia, oñembohéra táva guasu tetâvorépetetãvorépe (Capital Departamental) Ley 71/92 rupi ha Loma Plata avei municipio-ramo.
 
Boquerón oguereko ko’ágâko’ágã irundy motenondehára ha 40 concejales departamentales y municipales.
 
Mburuvicha tetâvoretetãvore omyakâvaomyakãva héra [[David Sawatzky]], [[ANR]] pegua.
 
Intendente Mariscal Estigarribia pegua héra karai [[Eladio Alcaraz]], ANR avei,
Filadelfia pegua ha’e [[Hermann Ratzlaff]] (PEN), ha Loma Plata pegua Ernst Giesbrecht (ANR).
 
Ko Gobernación oñangareko mokôimokõi mbo’ehao imba’éva rehe, peteîpeteĩ escuela agrícola, peteîpeteĩ tasyo ha omykâomykã pe hérava Recursos Hidrícos (DRH), ha’eva [[Ministerio de Agricultura y Ganadería]] mba’e.
Avei oguereko peteîpeteĩ secretaría administrativa, ñemoarandu ha tesâitesãi rehegua. PeteîPeteĩ [[secretaría del [[Medio Ambiente]]]], [[Asuntos Indígenas]], [[de Desarrollo]], [[Obras Públicas]], [[de la Mujer]], [[de la Niñez]] ha [[Juventud]] rehegua.
 
== Educación ==
 
Ko tetâvoretetãvore oguereko 160 instituciones educativas, 9.000 temimbo’e ha 450 mbo’ehára rupi. Ko’âvaKo’ãva apytégui umi mbo’ehao hérava instituciones privadas, temimbo’ekuéra oñembokatupyryhápe mba’ekuaa mba’aporâmba’aporã rehegua rehe (formación profesional). Mbo’ehaópe ohóva oguahêoguahẽ 80% rupi. Apañuái tuichavéva ha’e mombyrykue (distancia) mbohehao, ha kóva mbo’ehára ha temimbo’ekuérape guarâguarã ha’e ñepysanga, peicha rupi heta mitâmitã térâtérã mitârusumitãrusu ohejarei tapére iñemoarandu. Avei tenda mombyryhápe mbo’ehára ndaiporiha. Reiko mbo’ehararamo ha’e ha’e mba’apo ikatúva neguenohêneguenohẽ tenonde gotyo, ha avei oîveva’erâoĩveva’erã mbo’ehakuéra pe tendáre guarâguarã ikatu haguáicha oguahêveoguahẽve oparupiete mba’ekuaa.
 
[[Image:boqueron.jpg|thumb|La entrega de una escuela]]
Jehai 117:
[[Image:boqueron1.jpg|thumb]]
 
Iñarandukue mbyte ko tetâvorépetetãvorépe oguahêoguahẽ 3,8 ary mbo’ehaópe ohasapapyre. Temimbo’ekuéra oîvaoĩva mbo’ehaoháre ohupity 8.932, mitâmitã ha mitârusumitãrusu mbo’ehao pegua.
 
Temimbo’e oîvaoĩva mitâmitã mbo’ehaópe 6.689. Ha oîvaoĩva mitârusumitãrusu mbo’ehaópe: 2.243.
 
MitânguéraMitãnguéra ohóva mbo’ehaópe, pokôipokõi ary ha hetave peve ha’e 9.168. MitâMitã ha mitârusumitãrusu mbo’ehao 103. Mboeharakuéra 384. Avakuéra ohova’ekue mbo’ehaópe 15 ary guive ha itujavéva 21.482.
 
== Salud ==
 
Ko tetâvoretetãvore oguereko irundy tasyo ava mba’éva (privado) ha avei XVII Región Sanitaria, Ministerio de Sañul Pública y Bienestar Social oñangarekóva, Mariscal Estigarribia-pe ha Gobernación oñangareko Centro Materno Infantil rehe, villa Choferes del Chaco-pe oîvaoĩva. Hetaiterei tendagua (más de la mitad de la población departamental) oñeñangareko hesekuéra Filadelfia, Loma Plata, Yalve Sanga ha Colonia Neuland-pe.
 
Ypykuéra rehe oñangareko pe hérava mutual hospitalaria del sector privado.
 
avei ijapytepekuéra ypykue oguerekóva seguro IPS-gui ha hetaitereive oguereko’ÿvaoguereko’ỹva mba’eveichagua ñangareko avavegui.Ko tetâvorépetetãvorépe 23 centros de salud ha 8,8 tupa 10.000 ava pa’ûpa’ũ megua.
 
Umi menonita oguereko seguro médico privado ha peteîpeteĩ ñe’êmeñe’ẽme, oñeñangareko porâporã hesekuéra. TesâiTesãi rehegua ha’e ñeikotevêñeikotevẽ ypy ha ha’e pe oikotevêvévaoikotevẽvéva ñangareko, rupi ko’ápe 22% tendagua imboriahuetereíva (extrema pobreza).
 
== Economía ==
 
Mba’apo mymba ñangareko rehegua ha’e pe hetave pirapire omoingéva ko tendápe, âvaãva kamby, so’o, rupive, (Cooperativa Trébol) oguerahaukáva hembiapokue pytagua gotyo. 4.500 mba’ejára ha 900.000 vaka. Kamby ñeguenohêñeguenohẽ ára jave ha’e 450.000 ha 500.000 litros rupi, 70% rupi oñemba’apo hese Chaco Central-pe.
 
Avei heta omba’apóva vakapíre (talabartería) ha sapatu apópe (zapatería). Kokue pegua katu pakova, limôlimõ, naraha he’êvahe’ẽva ha mandarina. avei ñemity: arveja, jety, sevói hi’áva, sapallo, habilla, avati, manduvi ipirérevegua, kumanda, sorgo ha mba’ysyvo.
 
== Vías y medios de comunicación ==
 
Ko tetâvoretetãvore Boquerón oguereko 120 [[km]] tape ha avei gueteri heta tape ivyreíva oky térâtérã ndokyvéi puku jave ome’êvaome’ẽva apañuái opavavépe.
 
ReguahêReguahẽ hagua ko tendápe oguereko apañuái, péicha tapicha ouséva ko’a rupi oikuaava’erâoikuaava’erã heta mba’e tembipuru rehegua, avei y ha tembi’u oñembyai’ÿvaoñembyai’ỹva, combustible heta rejúrôrejúrõ mba’yruguatápe ha pohâpohã avei.
 
Umi menonita rembiapo ojekuaa, tapekuéra iporâiporã ojapóva ha’ekuéra imba’eteégui 3.800 km rupi ary pukukue, oikuaa porâporã hikuái ko tenda.
 
Pe distrito [[Mariscal Estigarribia]] katu oguereko peteîpeteĩ pista de aterrizaje, oipurúva umi mba’yruveve opaichagua.
 
Heta distrito rupi opaichagua tecnología, péicha jahecha Chaco Central-pe ta’angamýi ([[televisión]]), [[internet]], pumbyry tetâtetã mba’e (telefonía estatal) ha pumbyry po pegue ([[celular]]).
 
Péicha avei tenda ikatu’ÿhaikatu’ỹha gueteri oguahêoguahẽ âã mba’e (comunicación) ha avei umi ypykuéra ka’aguygua (indígenas selvícolas) ayoreo rehegua oikovagueteri ka’aguy mbytépe ha umi osêmaveosẽmave oiko ambue hendápe ndaikatúi gueteri oiko porâporã hikuái.
 
Pujoekuéra ha’e mba’e tuicháva ko tendápe, [[La Voz del Chaco Paraguayo]] osêosẽ amplitud modulada ([[AM]]), Región Occidental-pe oñehendupaite, oguahêoguahẽ umi tenda mombyry oîvameoĩvame.
 
*Radio Médano ha’e osêvaosẽva frecuencia modulada (FM) rupi.
 
avei mokôimokõi pukoe comunitaria: peteîpeteĩ Mariscal Estigarribia-pe ha mokôihamokõiha distrito Dr. Pedro P. Peña-pe.
 
==Turismo==
 
[[Turismo rural ha ecológico]] isarambi ko tenda Chaco Central héravape, ikatuhápe jahecha tekove pytagua ha mba’eichaitépa âvaãva omba’apo oiko haguâhaguã upe rupi.
 
Heta tapichakuéra ohóva (turistas ha estudiante) oguahêoguahẽ umi aldea rupi, asentamiento ha colonia omba’apóva opaichaguápe (industrial y agropecuaria). Ohóva guive ohecha heta mba’e he’íva ndohemo’âivaichandohemo’ãivaicha umi tendáre.
 
* Umi fortín Boquerón, Toledo ha Isla Po’i ha’e avei tendakuéra ojehoha, ko’âko’ã tendáre ojekuaa ñorairôñorairõ (Guerra del Chaco) guare, ha’éva [[Paraguái]] rembiasakue.
 
==Símbolo departamental==
Jehai 171:
Boquerón oguereko escudo ha poyvi imba’eteéva, purahéi Chaco Boreal, oñembohérava Himno Departamental-ramo.
 
Ko’âKo’ã símbolo oñemoañete ára 29 jasyporundy ary [[1995]] jave Fortín Toledo-pe, jave pe tendápe 200 temimbo’e uperupigua.
 
==Bibliografía==