Diferencia entre revisiones de «Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa»
Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
mb bot ojoapy: ang:Sprǣccræft |
Xqbot (ñe’ẽ | mba’emoĩmbyre) mb bot oñembogue: ps:ژبپوهنه; cambios triviales |
||
Jehai 12:
Upe guive, heta ára mokõive ñe’ẽ -ñe’ẽkuaaty ha ñe’ẽtekuaa- ojepuru peteĩcha. Péicha, tapicha oñemoarandúva ñe’ẽtekuaápe oñembohérante avei ñe’ẽkuaatyhára (lingüista), ha ohapykuehóva ñe’ẽkuaaty katu oñembohérante avei ñe’ẽtekuaahára.
Aipórõ, ary 1800 guive, ikatúma ñahesa’ỹijo ñe’ẽkuaaty rembiasa (historia de la lingüística). Ko ñe’ẽkuaaty rembiasa, hypy’ũgui, ko’ága oñembohéra ñe’ẽkuaatykuéra rembiasa (his-toria de las lingüísticas), oĩgui mbohapýichagua ñe’ẽkuaaty ojoavýva ojoehegui.
'''MBOHAPÝICHAGUA ÑE’ẼKUAATY'''
Jehai 19:
# Ñe’ẽkuaaty ñemoñangatúva ha ñemoambuéva (lingüística generativa y transformacional).
== ÑE’ẼKUAATY TEMBIASAPÝVA ==
*Federico Schlegel
*Franz Bopp
Jehai 38:
Omohenda avei mayma ñe’ẽte mbohapýpe, kóicha:
#Ñe’ẽnguéra iñe’ẽpehẽteĩva (lenguas aislantes o monosilábicas), ko’ãva apytépe oĩ chino, iñe’ẽpehẽteĩteĩva (Fu – Man – Chu); #Ñe’ẽnguéra iñe’ẽjoapykuaáva (lenguas aglutinantes), turco ñe’ẽicha, ombojoajúva ñe’ẽpehẽtai (afijo) ñe’ẽrapóre (raíz). Iporã ja’e Guarani oñemohendaha avei ko’ãva apytépe (n-a-mbo-guata-se-i-eté-pa-kuri); ha
#Ñe’ẽnguéra iñe’ẽrapoambuéva (lenguas de flexión), umi ñe’ẽte indoeuro-peo-icha. Ko’ãvape, ñe’ẽ iñambue iñe’ẽrapópemavoi Castellano-pe ojehuháicha (camin/o, as, a, amos, áis, an).
Péicha avei jajesarekóvo ñe’ẽkuaaty tembiasapývape, jajuhukuaa '''[[Guillermo de Humboldt]]''' (1767-1835) rembiapo, oñeha’ãva’ekue ombohovái opaichagua ñe’ẽte apañuãi (proble-ma). Ha’e avei oñeha’ãkuri omohenda ava ñe’ẽte. Hembiapópe Humboldt oñeha’ã ohechauka ava ha ñe’ẽkuaa heñoijojaha, ndaha’éi ku ava heñoiraẽva ha upéi ae ñe’ẽkuaa. He’i sánscrito-pe ava ohupytyhague -heta ñeha’ã rire- ñe’ẽte ikatupyryvéva, upéa upe ñe’ẽte guive ambue ñe’ẽte hekomarã ha ojoavy ñepyrũ ojoapytépe.
Ja’ekuaa avei Humboldt oñemoarandu, oikuaa ha ohe-sa’ỹijojepe heta ñe’ẽte, umíva apytépe, ñe’ẽte Amérikape ojepu-rúva, ypykuéra oñe’ẽva.
== ÑE’ẼKUAATY RETEPYKATÚVA ==
*2.1. Ferdinand de Saussure ha
*2.2. No’õ ñe’ẽkuaaty retepykatúvaguigua.
=== FERDINAND DE SAUSSURE ===
Upéinte niko herakuã ñepyrũ Suiza-pe peteĩ kuimba’e katupyry rembiapo, herava’ekue [[Ferdinand de Saussure]]. Ha’éniko omboyke umi tembiapo upepeve ojejapova’ekue ha oñepyrũ ohesa’ỹijo ñe’ẽte ambue hendáicha. Saussure ojesarekokatu ha ohesa’ỹijo ayvu (expresión oral) ojepuruháicha peteĩ avano’õme (sociedad). Péicha -heseve- heñóikuri avei upe ñe’ẽkuaaty retepykatúva, heta tapicha arandu ohapykuehova’ekue hendive, upe guive ha opaite tetã rupi, yvy ape ári.
Jehai 63:
Aipórõ ha ñambo’apu’ávo Sausurre remiandu peteĩha, ja’ekuaa: avakuéra ndoipurúiramo ñe’ẽte ndojokupytymo’ãi ha avakuéra ndojukupytýirõ avano’õ ndahekokatumo’ãi.
Ñamoĩkuaa avei techapyrãrõ, peteĩ ava iñe’ẽkõiva (bilingüe): peteĩ avano’õme oñe’ẽva Guaraníme ha ambuévape katu oñe’ẽ Castellano. Ha’ẽ ijavano’õ mokõi. Ojepokuaa mokõivévare ha oipurukuaa mokõivéva. Ko ava hetã peteĩ (Paraguay) ha iñe’ẽkõi (Guarani ha Castellano) ha upéicha rupi hemiandu mokõi,
Ko’ápe jajuhu Sausurre remiandu mokõiha: ava oiko ha oñe’ẽ avano’õme, avano’õ ñe’ẽtépe.
Jehai 87:
Saussure oñandu ha ohechakuaákuri -heta ñe’ẽkuaatyhára ohechakuaahaguéicha upe rire- opa mba’ẽ jahecha ha jahecha’ỹva ojehaitypoha arapýpe. Oĩ mba’e hi’aréva ha hi’are’íva yvy ape ári ha ñane apytu’ũme.
Saussure he’i peteĩ mba’e, taha’eha’éva, ñe’ẽtépe, hekove pukukue jaipyhýrõ ñahesa’ỹijo hagua, upépe jaipuruhañaína arete. Upéicha rupi ikatu jaikuaa upe mba’e rembiasa, heñói guive oguahẽ meve ijapýpe. Tembiasakue (historia) ha’evoi peteĩ tembikuaaty heko aretéva. Techapyrãrõ, jaikuaasérõ Guarani ñe’ẽte rembiasa jahapykuehoareteva’erã chupe. Kóicha: Guarani reko ypy; upéi, Paraguay retã Español-kuéra poguýpe; Paraguay ñemosãsõ; Ñorairõ guasu [[Argentina]], [[Vrasil]] ha [[Uruguái]] ndive; Ñorairõ rire arepa’ũ (''época''); Cháko ñorairo; ha ipahápe, ñane rembiasa agagua. Kóva hína ñehesa’ỹijo arete.
Péicha avei, peteĩ mba’e, taha’eha’éva, ñe’ẽtépe, hekove mbykykue jaipyhýrõ ñahesa’ỹijo hagua, upépe jaipuruñaína arepa’ũ. Upéicha rupi ikatu jaikuaa upe mba’e rembiasa, peteĩ ára pa’ũme. Techapyrãrõ, ñehesa’ỹijórõ Guarani ñe’ẽte rembiasa Cháko ñorairo aja, jaikuaaségui mba’éichapa ojepuru upérõ; mba’erãpa; mávapa oipuru; mba’e ñe’ẽ pyahúpa heñói Guaraníme upérõ; ha ipahápe, mba’épepa oipytyvõ Guarani ñe’ẽte ñane retãme upe ñorairõme. Ko’ã mba’e ñambohovái hagua jaipurúta ñehesa’ỹijo arepa’ũva.
Jehai 99:
Ja’ekuaa avei ñe’ẽpuruhára ha ñe’ẽrenduhára ndaha’éi ku ijahy’o ha ijapysa añónte oipurúva. Añetehápe, ñe’ẽpuruhára oipyahã hemiandu ha ñe’ẽrenduhára ohesa’ỹijo ha omyesakã iñapytu’ũme hapicha ñe’ẽ pyahãmbyre. Ága ñe’ẽrenduhára oikũmbývo hapicha remiandu ha ombohováivo chupe, tekotevérõ; upépe ae ja’ekuaa mokõivéva ojokupytyha. Ko mba’e ojehúvo heñói avei ñe’ẽjoyvy térã ñe’ẽjovái (diálogo).
=== NO’Õ ÑE’ẼKUAATY RETEPYKATÚVAGUIGUA ===
*2.2.1. Ñe’ẽkuaatyhára no’õ Praga-gua (Círculo lingüístico de Praga),
*2.2.2. Ñe’ẽkuaatyhára no’õ Copenhague-gua (Círculo lingüístico de Copenhague), ha
Jehai 110:
Ary [[1928]], oikókuri peteĩ Amandaje Ñe’ẽkuaatyguigua La Haya (Holanda retãme), ha upépe mokõi ñe’ẽkuaatyhára Praga no’õguigua: Jakobson ha Trubetzkoy -Rusia-ygua, upéi ova-va’ekue Praga-pe- omboguejy’ypyraka’e ino’õ remiandu ñe’ẽpukuaa rehegua. Ha’ekuéra he’i ñe’ẽpukuaa ha ñe’ẽpu’andu (fonética) ojoavyha hikuái. Ndikatuiha jaipuru peteĩ-cha, ñe’ẽ ojoeheguárõ.
Ñe’ẽpu’andu niko ohesa’ỹijo mba’éichapa ñambohyapu ha mba’eichagua tyapúpa (sonido) osẽ ha osẽkuaa ñande ahy’ógui, taha’eha’éva ñe’ẽtépe ha taha’eha’éva ava ahy’okuágui. Ñe’ẽpu’andu nohesa’ỹijói ñe’ẽ he’iséva, oñeha’ã uvei ohesa’ỹijo mba’éichapa oiko tyapu (sonido) ha ñe’ẽpu (habla). Ñe’ẽpu’andu omyesakãvo tyapu ha ñe’ẽpu reko, ohechauka avei mba’épa omýi ha mba’éichapa oku’e ñande ahy’o ha jurupegua, osẽ ha-gua tyapu.
Ñe’ẽpukuaa katu ojesareko ha ohesa’ỹijo taipu (''fonema'') peteĩ ñe’ẽtegua, ha omomba’eguasu taipu (''fonema''), ñe’ẽpehẽ (''sílaba'') ha ñe’ẽ (palabra) he’iséva, umíva ikatúgui ñaipyahã ha ñañanduka hesevekuéra ñane remiandu tapichakuérape, peteĩ avano’õme, jokupytýpe. Ja’eporãsérõ, taipu omoheñói -oñemohypy’ũvévo- ñe’ẽpehẽ ha ñe’ẽ peteĩ ñe’ẽtépe.
Jehai 141:
*'''- Ñe’ẽguy:''' katu oñanduka ñandéve -jepémo ndoje’éikuri péicha- oĩha peteĩ tapicha omanóva, jepémo ndajaipurúi upevarã ñe’ẽ mano.
Jahechaháicha jajapómanteva’erã umi mokõi ñehesa’ỹijo ñaikũmby hagua, hekopete, ñandereja he’iséva ha peichahápe jahechakuaa avei mba’épa aipo ñe’ẽguykuaa (glosemántica).
'''2.2.3. Ñe’ẽkuaatyhára no’õ Norteamérica-gua'''
Jehai 212:
|}
'''Mbojojaha 3:''' Omboja’óva teroñe’ẽje’éva, kóicha: ñe’ẽpehẽtai (auxiliar) ha ñe’ẽtéva aty
Techapyrã:
Jehai 241:
'''ã)Ñe’ẽte kuaapyhy:''' Avei ñe’ẽkuaaty purukuaa rupive ko’ága oime-raẽva ikatu oikuaapyhy peteĩ térã hetave ñe’ẽ oikuaa’ỹva. Ñane retã ha ambue tétame jajuhukuaa heta tapicha oikuaa’ỹva Guarani, oñeha’ãva oikuaapyhy ñane avañe’ẽ.
'''ch)Ñe’ẽmbojerekatu:''' Kóva ojepurumeme ojekuaauka hagua opai-chagua tembiapo peteĩ ñe’ẽtégui ambuévape. Upevarã ñe’ẽmbojerekatuhára (traductor) oikuaaporãva’erã mokõive ñe’ẽte. Guaraníme -hetaiterei apytépe- oñembojerekatúma: “La familia de Pascual Duarte”, Rudi Torga rembiapokue rupive.
'''e)Ñe’ẽretepykuaa'''
Jehai 265:
== Fuente ==
*Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)
{{Link FA|bn}}▼
[[Ñemohenda:Ñe'ẽ]]
▲{{Link FA|bn}}
[[af:Taalwetenskappe]]
Línea 358 ⟶ 357:
[[os:Æвзагзонынад]]
[[pl:Językoznawstwo]]
[[pt:Linguística]]
[[qu:Simi yachaq]]
| |||