|
[[Ta'ãnga:Diabetes mellitus world map - DALY - WHO2002.svg|thumb|270px|Tuguyasuka Yvype]]
'''Tuguyasuka''' niko peteîpeteĩ [[mba'asy]] vai (heko’aréva, ndojekuaáiva araka’etépa opáta ha ndaikatúiva oñepohanôoñepohanõ), ha’éva apañuâiapañuãi guasu ko yvy ape ári; ombyai, omomarâvaomomarãva ñande rete reko. Tembi’úgui -oikéva ñande retépe- oikova’erâoikova’erã [[teteasuka]], ha’éva ñande rete mongu’eha. Pe teteasuka ohasa ñande ruguýpe, ha upépe teteasukary oipytyvôoipytyvõ oike haĝuahag̃ua umi [[teko'ypy'a|teko’ypy’ápe]]. Umi huguyasukáva retépe, peteîvapeteĩva ko’âko’ã mokôimokõi mba’égui ndoikói: teteasukarupa nomoheñói térâtérã sa’i omoheñói teteasukary (Tuguyasuka 1); térâtérã umi teko’ypy’a ñande retepegua o’apo’i teteasukary heñóiva ñande retépe (Tuguyasuka 2).
Mba’asy’ypy. Ko mba’asy rupive ñande rete ndaikatúi omoheñói térâtérã ndaikatúi oipuru hekopete pe teteasukary ha upehaguére ñande rete ndaikatúi ojapo asuka ha aramirôaramirõ omoingovéva ñande retépe. Mba’asy’ypy apytépe jajuhukuaa: kuaru py’ŷipy’ỹi, y’uhéi, ñembyahýi py’ŷipy’ỹi, tete pohyikue guejy, tete kane’ôkane’õ ha jesareko meĝuameg̃ua. Avei ikatu ome’êome’ẽ po ha py jehýi, gue’êgue’ẽ ha py’arasy, hechaporâ’ŷhechaporã’ỹ, ai reipa ha kuera mbegue mba’asykuéragui. Ko’âKo’ã mba’asy’ypy ojoavy ombaretekuépe.
Tuguyasuka ñemohenda. OîOĩ mokôichaguamokõichagua tuguyasuka. '''''Tuguyasuka 1''''', oikotevêvaoikotevẽva teteasukarýre oñembohéra avei MitârusuMitãrusu tuguyasuka, oñepyrûguioñepyrũgui mitâ’ikuéramitã’ikuéra apytépe (jepémo oipyhykuaa kakuaávape). Ñande rete nomoheñóigui teteasukary, kóvagui hasykatúva ojekutúva’erâojekutúva’erã ára ha ára ome’êome’ẽ haĝuahag̃ua hetépe upe teteasukary oikotevêvaoikotevẽva. 10%-gui sa’ive umi orekóva koichagua tuguyasuka. '''''Tuguyasuka 2''''' katu ojapyhy kakuaávape, omoheñóiva teteasukary, áĝaág̃a katu sa’i térâtérã ndo’aporâivando’aporãiva ñande retépe. Teteasukary ndaikatúi oipytyvôoipytyvõ teteasukápe oike haĝuahag̃ua umi teko’ypy’ápe. Kóva oipyhýjepi tapichakuérape ohupytývo 40 ary.
Eñeñangarekóke hi’upyrâmehi’upyrãme. IkatuĝuáichaIkatug̃uáicha jareko pe teteasuka hendaitépe tekotevêtekotevẽ jakarukuaa ha jakaru porâporã ha ñañangarekova’erâñañangarekova’erã asuka, aramirôaramirõ ha mba’eñandy ñamoingéva ñande retepýpe hi’upy rupive. Upéicha avei tekotevêtekotevẽ ñañeñangareko guari mboy’úpe ha avei juky purúpe. Ñane rembi’úpe oîva’erâoĩva’erã hi’upyrâhi’upyrã hesâivahesãiva, yva ha umi mba’e oipytyvôtavaoipytyvõtava ñande py’ápe omboguapy porâporã haĝuahag̃ua ha pya’e umi tembi’u; upéicha avei ñamongu’eva’erâñamongu’eva’erã ñande rete ani haĝuahag̃ua ñandekyra.
OMS he’i ko’aĝaiteko’ag̃aite oîhaoĩha haimete 220 sua tapicha huguyasukáva, ikatúva hetave ndojejapóiro mba’eve ha 2030 ikatúva oñembojo’a. Haimete 80% omanóva tuguyasukágui oikókuri tetâtetã imboriahu térâtérã imboriahu ryĝuatâvaperyg̃uatãvape.
[[14 Jasypateĩ]] - Tuguyasuka Ára. Ko jeromandu’a ñavôñavõ arygua ojejapójepi ikatuhaĝuáichaikatuhag̃uáicha opavavéva ñaikûmbyñaikũmby porâporã umi apañuâiapañuãi oguerúva hendive tuguyasuka, avei jaikuaa haĝuahag̃ua ára ha ára hetaiteveha umi hasykatúva upévagui ha mba’éichapa ñamboykekuaa upe mba’asy. Tuguyasuka Ára Arapýpe, heñóiva Tuguyasuka TetâitaTetãita Aty ha [[Tesãi Arapygua Aty]] (OMS) rupive, ojegueromandu’a ára 14 jasypateîjasypateĩ jave ojehecharamóvo Frederick Banting ara reñói, omba’apova’ekue kane’ô’ŷrekane’õ’ỹre Charles Best ndive ha [[1922]]-pe ojuhuva’ekue teteasukary, oipytyvômbaretévaoipytyvõmbaretéva umi huguyasukáva pohânómepohãnóme.
[[Ñemohenda:Mba'asy]]
| 