|
[[Ta'ãnga:Solar sys.jpg|thumb|400px|Peteĩ ta'ãnga Mbyjajerety Kuarahy rehegua.]]
'''Mbyjajerety Kuarahy rehegua''' ([[Karaiñe'ẽ]]:Sistema Solar) ha'e peteĩ mbyjajerety [[Mborevi Rape]] Arapyvore rehegua, Mbyjajerety Kuarahy rehegua oĩ [[Yvy]], [[Kuarahy]], [[Jasy]] ha opa mbyjajere ojeréva ko mbyja Kuarahy, oĩ avei heta mbyja'e ([[jasy]],[[fobos]],[[deimos]]) ha heta Michĩ Mbyjajere Michĩ ([[Seres]] - [[Haumea]]).<ref>http://faustoreinaga.com/archivos_pdf/6_bien-comun-parte-A.pdf</ref><ref>http://www.solarviews.com/portug/solarsys.htm</ref>Mbyjajerety Kuarahy rehegua oguereko peteĩ mbyja ñónte, herava [[Kuarahy]], ha oguereko 8 mbyjajerekuéra ([[Mekurio]], [[Venus]], [[Yvy]], [[Márte]], [[Júpiter]], [[Saturno]], [[Urano]] ha [[Netuno]]). Ymave oikeva'ekue ko atýpe [[Plutõ]], ha ága katu ojehechakuaa ndaha'eiha petei [[yvagakundahára]]. Plutõ ha'e peteĩ [[mbyjajere michĩ mbyjajere]], Ceres (Seres), Makemake, Haumea, ha Eris ha'e avei michĩmbyjajere mbyjajerekuéramichĩnguéra.<ref>http://www.solarviews.com/portug/solarsys.htm</ref>
Mbyjajerety Kuarahy rehegua oguereko avei heta tenda oĩva ambue yvágareteyvágamba'e ojeréva Kuarahy, oĩ pe [[Mbyjaveve Ku'asã]], [[Márte]] ha [[Húpiter]] mbytépe. Ha oĩ avei [[Kuiper Ku'asã]], Netunomboypýri, ko'ã mokõi yvága ku'asã oguereko heta yvágareteyvágamba'e, [[mbyjajere michĩ]], [[Mbyjausuveve]] ha [[mbyjaveve]].
== YvágareteYvágamba'e Mbyjajerety Kuarahy rehegua-pe ==
[[Ta'ãnga:TheSun.png|thumb|[[Kuarahy]].]]
[[Ta'ãnga:Earth Eastern Hemisphere.jpg|thumb|[[Yvy]].]]
*[[Venus]] (Mbyja Ko'ẽ): Ha'e mokõi [[mbyjajere]] pýpeve kuarahygua. Venus ndoguereko jasy ha ndoguereko [[tekove]], [[y]], ha ambue mba'e ñeikotevẽva kove hag̃ua.
*[[Yvy]]: Ha'e peteï [[mbyjajere|Yvaga Tete ojeréva Kuarahy]] rehe petei Arype. Ha'e ñande Arapy guasu, opava jaikohápe.
**[[Jasy]]: ko yvágareteyvágamba'e ojeréva ñande planeta Yvy rehe. Ndaikatui jaikove jasype ndaipóri haguére y ha yvytu upépe.
*[[Márte]]: Hína yvágareteyvágamba'e opyta ñande planeta yvy'ykére. Ko'a yvágareteyvágamba'e oguereko mokõi jasy ijerére hérava [[Fobos]] ha [[Deimos]]. Herava avei jasytata guasu.
**[[Fobos]]: ko yvágareteyvágamba'e ojeréva planeta [[Márte]] rehe. Ndaikatui jaikove Fobospe ndaipóri haguére [[y]] ha yvytu upépe.
**[[Deimos]]: ko yvágareteyvágamba'e ojeréva planeta Márte rehe. Ndaikatui jaikove Deimospe ndaipóri haguére y ha yvytu upépe.
*[[Júpiter]] ha ijasykuéra: Ha'e poha [[mbyjajere]] pýpeva [[Kuarahy]]gua. Oguereko 63 jasy ha heta [[mba'etĩ]]. Ha'e tuichave mbyjajere Mbyjajerety Kuarahy rehegua-pe.
*[[Saturno]] ha ijasykuéra: Ha'e poteĩha [[mbyjajere]] pýpeva [[Kuarahy]]gua. Oguereko heta jasy ha heta [[mba'etĩ]]. Ha'e mokõiha tuichave mbyjajere Mbyjajerety Kuarahy rehegua-pe. Oguereko heta kuãirũ avei.
* [[Eris]]: Ha'e peteĩ mbyjajere michĩ ojere kuarahy ha oĩ Mbyjajerety Kuarahy rehegua. Eris oguereko peteĩ mbyja'e ñónte herava Disnomia. Eris ha'e tuichave mbyjajere michĩ oĩ yvága. Michael Brown, Chad Trujillo, ha David Lincoln Rabinowitz ojuhuakue Eris pe 8 jasyteĩ, 2005-pe.
=== AmbueYvágamba'e YvágareteAmbuéva ===
* Tataveve: Mbyjajerety Kuarahy rehegua oguereko heta tataveve Oort Arai rehegua.<ref>http://www.todoelsistemasolar.com.ar/cometa.htm</ref>
* YvágareteYvágamba'e Netunomboypýri: Ha'e opa yvágareteyvágamba'e oĩ upépeve Neptunogua. (Oort Arai)
* Mbyjaveve Ku'asã: Ha'e peteĩ mbyjaveve aty oĩ yvágape.<ref>http://www.todoelsistemasolar.com.ar/asteroide.htm</ref>
== Mbyja'ekuéra ha Mbyjajere Kuãirũnguéra ==
[[Mbyja'e]], herava avei "jasy", ha'e peteĩ yvágahete guasu ojere peteĩ [[mbyjamýi]], pe mbyja'e ha'e ikatu yvágareteyvágamba'e michĩ [[Mbyjaveve Ku'asã]] pegua, [[Fobos]]icha ha [[Deimos]]icha ha ambue mbyja'e Mbyjajere Mba'etĩva pegua, ha yvágareteyvágamba'e michĩ [[Kuiper Ku'asã]] pegua, Tritõnáicha, [[Netuno]]pegua, térã ko mbyja'e ojapova ikatu imbyjajere pegua, ñande [[Jasy]]aicha, Ñande [[Yvy]] pegua.
Pe Mbyjajerekuéra Mba'etĩva oguereko yvyku'i ha [[yrypy'a]]'i oveve ijére, ko mba'eku'i herava [[Mbyjajere Ku'asã]], [[Satuyno]] oguereko heta ku'asã herakua.
== YvagareteYvagamba'e michĩve ==
Ko yvagareteyvagamba'e michĩ herava "YvagareteYvagamba'e michĩve Mbyjajerety Kuarahy pegua" ha'e heta yvagareteyvagamba'e oĩ ñande mbyjajeretype: pe [[mbyjaveve]]kuéra, pe [[Yvágarete Netunomboypýri|yvágaretekuérayvágamba'ekuéra Netunomboypýri]], pe [[mbyjausuveve]]kuéra ha ambueva michĩva.
=== Mbyjavevekuéra ===
[[Mbyjaveve]] ha'e michĩveimichĩve [[mbyjajere]]re, ko yvágareteyvágamba'e ha'e [[yvy'a]]icha ha oĩ mante [[Márte]] ha [[Húpiter]] mbytépe, ha oguerekovaoguerekóva [[kuarepoti]] ha [[yrypy'a]]. Ko yvagarenda heravahérava [[Mbyjaveve Ku'asã]]. Ko yvagarenda oguereko peteĩ [[mbyjajere michĩ]] heravahérava [[Seres]], ko mbyjajere ojoguavaojoguáva peteĩ mbyjaveve, '''viñahákatu, ndoha'eva mbyjaveve'''. Umi mbyjaveve ojeréojeréva ambue mbyjaveve guasuvaguasúva, ha oĩ avei ambue mbyjaveve ojerevaojeréva [[mbyjajere]] aveivaaveíva.
=== Mbyjausuveverusu ===
Mbyjausuveverusu, herava avei Sentauro, ha'e yvágareteyvágamba'e [[mbyjausuveve]]aicha ojeréva [[Kuarahy]] ha oĩ [[Húpiter]] ha [[Netuno]] mbytépe, ha'eva tuichava mbyjausuvevere. Peteĩha mbyjausuveverusu topapyre herava Kirõ (''Quiron''), ojogua [[mbyjaveve]] ha ojogua [[mbyjausuveve]], ha ko'ãga Kirõ omohendapyrejey ha omohendava [[mbyjausuveve]]re.<ref>{{cite web |year=1995 |author=Patrick Vanouplines |title=Chiron biography |work=Vrije Universitiet Brussel |url=http://www.vub.ac.be/STER/www.astro/chibio.htm |accessdate=2006-06-23}}</ref>
Mbyjausuveverusu tuichaveva ha'e 10199 Chariklo, oguereko 250 km mbytéhasaha. <ref name=spitzer>{{cite web |title=Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope |author=John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot |url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0702538v2 |year=2007 |accessdate=2008-09-21}}</ref>
=== YvágareteYvágamba'e Netunomboypýri ===
YvágareteYvágamba'e Netunomboypýri ha'e yvágareteyvágamba'e yrypy'arekova ha ojere [[Kuarahy]] amoveva Netuno ijere, ha ojogua mbyjausuveverusu. Ko [[mbyjajere michĩ]] herava [[Plutõ]] ha [[Eris]] oĩ ko yvágarendape.
Peteĩha yvágareteyvágamba'e Netunomboypýri ha'e topapyre ary [[1992]].
== Mandu'aapy ==
<references />
== Ambue Henda Ambuéva ==
{{Commons|Solar system}}
* {{Link||2=http://www.solarviews.com/portug/homepage.htm |3=Mbyjajerety Kuarahy rehegua hechaguasu}}
| 