Villeta
| Villeta Villeta | ||
|---|---|---|
| Tetã |  Paraguái
| |
| Tetãvore | Central | |
| Távayguakuéra | 36.228 ava | |
| Ape távagui | km² | |
| ISO | ||
| Yvatekue | 55 m | |
| Koordinasion | ||
Villeta táva oĩva tetã vore Central– pe. Oñemohenda ysyry guasu Paraguái ári. Ha’e peteĩ ygarenda.
Toponimia jehaijey
Omoheñoi’akue sãmbyhyhára Juan Gregorio Bazán de Pedraza, ary 1714 – pe. Héra ypykue San Felipe de Bordón. Uperire oñembohéra Villeta ojogua rupi peteĩ tava’ipe.
Ygarenda Villeta pegua jehaijey
Ygarenda omotenonde Administración Nacional de Navegación y Puertos pegua. Oguereko ku’ekavaña tuicháva ha iporãva. Opaichagua mba’erepy oguähẽ ha osẽ ygarendágui.
Características del Puerto
- Terminal Portuaria Villeta: 35 Km. al sur de Asunción
- Área:13,5 ha
- Longitud del muelle:435 m
- Ancho de plataforma: 25 m
- Calado: mínimo de 10 pies, los 365 días del año
- Facilidades: playas al aire libre de 6 ha, pavimento pétreo, para equipos pesados
- Deposito cubierto: 0,3 ha ( 100 m X 30 m)
- Zona Franca: gobierno boliviano, para mercaderías en tránsito.
Clima jehaijey
40 ºC haku arahaku jave, sapy’ánte hakuve, ohasa pe 40 ºC. Araro’y jave oguahẽ 0 ºC pe. Ko távape okyve jasyteĩ ha jasyrundýpe.
Demografía jehaijey
Oguereko 36228 yvypóra, umíva apytépe oĩ 18362 kuimba’e ha 17866 kuña upéicha ohechauka Dirección General de Estadística, Encuestas y Censos pegua.
Tembiasakue jehaijey
Ary 1714 – pe omoheñói’akue sãmbyhyhára Juan Gregorio Bazán de Pedraza. Dr Francia oisãmbyhy ramo guare oguahẽ porãve momarandu ambue tetãgui táva Villeta rupive ha upéicha rupi okakuaave.
Economía jehaijey
1930 peve ojekuaa opavévere ohepyme’ẽre ambue tetãme narã ygarenda guive, ko távape oĩ 19 apopy tuicháva: Oguereko peteĩ ygarenda ysyry guasu Paraguái ári ha upégui hoguera umi tembiapokue ojehepyme’ẽ hagua ambue tetãme yga rupive. Ojekuaa opa rupi ohepyme’ẽre narã ambue tetãme ygarenda guive, sa ro’y XX paha peve.
Turismo jehaijey
Ko táva oguereko peteĩ tupão hérava Virgen del Rosario oñemopu’ãva’ekue Ñorãirõ Guasu opa rire, upéramo ojeipuru tasyo ramo.
Tupãópe ikatu jahecha arquitectura sa ro’y XIX rehegua ha ogyke para ojapova’ekue Adán Kunos. Guyratĩme ojepirakutu.
Personajes Ilustres jehaijey
Ñe’ẽpapárakuéra heñoiva’ekue táva Villeta – pe.
Mba’éicha ikatu ñaguahẽ táva Villeta–pe jehaijey
Opyta 34 Km. Paraguaýgui, ikatu reguahẽ Acceso Sur rupi, reguahẽ meve repia hagua nde gueraháva táva Villeta – pe.
Villeta che táva jehaijey
Villeta opyta ysyry guasu Paraguái rembe’ype mbohaoypa poapy (38) supukue tavaguasu Paraguaygui. Mbohapy ijyke ojaho’ipaite chupe ysyryguasu ha ymaite oje’e kuarahyresẽ gotyo karugua meme hague ha avei oje’e Villeta peteĩ y pa’ũ yvy voi raka’e paraguasu Chakorehegua ha upéi sa’i sa’ipe oñemyanyhẽ ohovo ijeheguinte, ta’anga ymaguare jajesarekoramo ikatu ja’e ha’e hague peteĩ yvypu’ã perõ ndaiporihape mba’eveichagua ka’avo yvyra, ha sa’ietemi oĩha yvyramimi pe ysyry rembe’y rehe.
Villeta ojekuaa ypy po jasyapy su pokõisa parundy (05-03-1.714), oĩhaicha umi tembisakue apytepe, ha oñeme’ẽ ogarenda opavave omoheñoi’ypyva’ekue ha yvy pehẽ oñeñemity hag̃ua. Omoñepurũva’ekue táva Villeta ha’e Juan Gregorio Bazán de Pedraza ha iñirũnguéra Pedro Domínguez de Ovelar ha Sebastián Fernandez Montiel, ha ombohéra “SAN FELIPE DE BORBÓN DEL VALLE DE BASTAN Y EN LOS CAMPOS DEL GUARNIPITAN”. Pe ary su pokõisa porundypa mbohapype (1.793) oĩraka’e mbohapysu porundypa poapy (3.093) tapicha oikóva tetávape. Ojejapo ypyramo guave Virreinato Río de la Plata-pe ha oñemomba’e guasuvo Buenos Aires ha Montevideo, pe ygaguahẽ Villeta ojeguerohory ha oñemomba’eguasu upéicha avei ygarupa Angostura, ha’e rupi tenda mba’apo ygarekogua. Villeta oparamo guare Sa’ary XVIII ha oñepyrũ rupi XIX oñemomba’e guasuventana mba’apo ko’ã mba’e oiko ojeguereko rupi hetaiterei yvyra péva pe tembiaporã, avei oñemyatyrõ ojejapo hag̃ua inimbopoguasu itanarãinimbo karaguatagui, peicha oñeme’ẽ umi ygarataeta ñorairõhapegua España mba’eva opytava Buenos Aires ha Montevideo-pe. Ko’ã mba’ere ningo avei oje’e oñeme’ẽ hague umi tapicha ohojeyva oikuave’ẽ ndaha’éirupi tetãmyakã rehegua.
Tava Villetape yma umi ógaita oje’e oĩhague pe ysyryguasu ykerememe ha yvyraguipaite ijapopyre, ko’ã ñemuha rendague oukuri ogue ohovo Tetãmyenondeha Dr. Francia ombotykapa rupi opaite ygaguahẽha.
Ko’ã táva opyta inandi jey pe Dr. Francia oisambyhy’aja pukukue, uperamo oñemoheñoi pe Tenda Monte Claro pe ambue ysyryguasu gotyo ha ikatuetevoi umi tapicha villetaygua jeynte pe ohova upepe, ndojekuaaporãitei araka’etepa oñemoheñoiva’ekue ikatu su poapysa papokõi (1817) ha su poapysa mokõipa porundy (1829) rupi. Ko tenda ojejapo ojehape joko hag̃ua umi te’ýi Tava-pe oĩva upe jerere ha avei ojeheka hag̃ua mitãkuñame.
Tendota karai Carlos A. López ndive ha’ete Villeta heñoi ypyjeyva oñepyrũ rupi oñemba’apo jey ygaguahẽme ojegurahayka hag̃ua tetã ambuepe yvyra ha vakapi oĩva guive umi tavakuéra hi’ag̃uiva upégui, péicha avei ndaiporivei mandu’a inimbo poguasu apogui, katu ojejapomimi ygarata michĩva.
Ko táva opyta tape ohova Paso de Patriape, péicha rupi ojeguereko pe ojoaju hague ñe’ẽmbyry tenondete oĩva ñane retãme Villeta - Paraguay ndive. Ko mba’e pyahu ojekuaayka ypy jasypakõi su poapysa poteĩpa mbohapype (12-1863) ha oho hese yvygotyo ñorairõ guasu aja (1870).
Villeta ñorairõ guasu aja oñemomba’eterei ha’e rupi ygaguahẽ ojehupiha tapichakuéra oho hag̃ua ñorairõ hape, upeicha avei opaite mba’e oñekotevẽtava ñorairõ aja.
Opami rire pe ñorairõ guasu táva Villeta inandi nunga ha pe ñorairõ oiko mboyve pe tenda hérava Ita Yvate, heta kuñataĩ, kuñakaraikuéra ha karai itujamava oñemondopa chupekuéra Villarrica-pe, péicha omombe’u umi iñemoñarekuéra opytava upépe ndouveimava heko haguepe.
Ambueva aty katu oho yvyturusu gotyo, ko’ãva oupa jey ha umi opytava’ekue oñorairõ pe tenda Ita Yvate umiva apytepe oĩkuri pe kuña katupyry hérava Ramona Martínez, avei ha’e oñorairõ tenda hérava “Paso Ypekua-pe”. Peteĩ aty michĩmiva karai, Kuñakarai ha mitã sa’i opyta tavarembe’y Naranjaisy-pe ojehechakuaa rupi imboriahuetereiha hikuái noñepenainde hesekuéra, péicha omombe’u kuñakarai Juana Centurión.
Pe táva Villeta ñemopu’ã jey térã ñemyatyrõ oñepyrũ opa mboyve pe ñorairõ guasu umi opytamimiva’ekue ndive ha umi ou jeyva’ekue yvyturusuguio.
Péicha avei tenondete guare mbo’ehao oĩva’ekue mokõi koty opytava tape Mariscal López ha Pedraza-pe, ko’ãga hendaguetepe opyta oĩhame karai Víctor Centurión róga (omombe’u karai Emilio ha karai José Benítez ha karai Daniel Idoyaga) Pe tenda peva ome’ẽva’ekue Idoyaga pehenguekuéra ha oje’e oñepyrũ hague mbo’epy upépe pe ary su poapypa rupi oñepyrũ hague mbo’epy upepe ary su poapysa pokõipa mokõi rupi (1872). Pe ary su poapysa poaypa rupi oñepyrũ ojeguerahauka tetã ambuepe narãha Villeta guive, ojejapo ñepyrũ ygapytaha óga puku puku, ogaguy guasu ha pe okahare ojejapo óga ojepuru hape yvyra ha tuju térã itayvy tuicha ha ipéva avei ita, ogypy katu yvy atãgui, ko’ãva rehegua opyta gueteri techapyrãramo umi Casolas-kuéra mba’éva ha oĩva tape Mariscal López ha Alberdi-pe oĩhame C.J.U.
Pe ary Su poapysa poapypa poapy (1888) rupi oñemoñepyrũ ojejapo tape ipe ha oñembojoja porãva ja’e porãserõ ojejapo hi’are haguaicha, oje’e oimene raka’e pytagua rembiapokuéra (heta oĩva’ekue upéramo Villetape).
Pe Villeta akãrapu’ãve ojehu pe sa’ary paha rupi. Ojejapo ogaguasu ko’ãga herava mbo’ehao Carlos Antonio López ha oñepyrũ ñemuhaguasu, upekuevo oguahẽve heta hetave pytagua umiva apytepe oĩ Italia, Francia, Alemania ha Inglaterra-gua. Ko’ã mba’e oho péicha pe ary su porundysa pa poapy peve (1918) ha uperire oñepyrũ jey oguapy ha pytaguakuéra oho jopara jey hetãme upeichaverõ jepe opyta hogakuérakue ha ipehẽnguekuéra.
Pe narãha ojeguerahayka ramo guare tetã ambuere Villetagui, oje’e oumi hague mokõisu (2000) karro rupi navo ára oja ygaguahẽme.
Villeta uperamo oguereko tembiapoha ojejapoha yratã ha kaguijúi opyta tape Colon ha Dr. Francia ko’ag̃a hendaguemante opyta ógajo’a kakuaava’ekue uperire opyta kuri pire myatyrõha karai Eugenio Vaezquen mba’eva.
Avei ndaikatúi opytavo tapykuépe Avati’y mba’apoha Stagni-kuéra mba’eva opytáva tape Mariscal López ha Colón-pe, oĩhame ko’ãga CAPSA, ijyketepe oĩ avei peteĩ kakuaava Yvyra ñekytĩha. Uperamo avei ojeguereko tenda ojejapoha havõ opytava tape 14 de Mayo haimete Humaita pe oĩ hame ko’ag̃a Kuñakarai Elisa Pastor de Gamarra. Avei oñepu’ã ñemuha renda tuichava umi Vaezquenkuéra mba’evaichagua, upéicha Chavez ha Bareirokuéra opytava tape Mariscal López a Alberdi-pe oĩhame C.J.U.. Ojeguerekomi mokõi Mbuhupa pytaha, peteĩha ha’eva “CENTRAL” oĩ rupi táva mbytepe ha mbohupa pytaha “PLAYA” oĩva peteĩ ogajo’ape ojejapova’ekue upeva’erãvoi, tuichava hogaguy jere, ko’ag̃a ikusugue mante opyta oĩva tape Colón ha Dr. Francia-pe oĩhame ko’ag̃a ygaguahẽ Franco Español. Umi karai ha mitãrusukuéra uperamo guare omombe’u jeko pyharekue heta henda rupi oñeha’ãmi “Tava” ha ryguasume ñemoñorairõ ko’ã mba’e oiko viru rehe, katuete “Pesos Bolivianos-re (omombe’u Erwin Reiniger). Ko karai oguereko hetaiterei ta’anga uperamo guare techapyrãramo opytava maymave tapicha ipyahuvevape g̃uarã. Pe ary su porundysa mokõipa poteĩ (1926) ojeguereko’ypy apoha ñanirýiva omoñepyrũ ha ojapovoi peteĩ ñane retãygua heñoiva’ekue San Bernardino-pe hérava Kurt Hellmers. Ary su porundysa mbohapypa (1930) táva Villeta oho ijatukupegotyo ñane retã Paraguáipe oikéma mba’asy narãhatyre, umi karroita oumiva Yvyturusuguio-Karapegua térã Paraguari sa’i sa’ivema ou, upeicharamo jepe osẽmimi Villetagui peteĩ térã mokõi ygarata henyhẽva narãhagui ojegueraha Argentina-pe, ha upéi oipaite ary su porundysa mbohapypa mbohapy-pe (1933) oiko aja ñorairõ Chako-pe, uperire ojegueraha jey umi iporã porãveva, upeverã oñembohyru porãva’erã ha oñembyape kuatia ha mba’e.
Ygaguahẽ Villeta avei ikangyve ndopytaveima umi ojeguerohoryeteva’ekue ysyry Paraguái ha Parana ygara ojeherova “Paquete” ha’eva “Cuyaba” (kóva pe ñorairõ aja oiko Chakope ojepuru Tasyoramo) Guarani, Bruselas, Berna Posadas ha umi ipepo’yguy tuichaitéva hérava “General Alucor” y “General Artigas”. Ko’ã ygarata oguahẽramo ojehecharamoiterei oko’ipa hesekuéra ambue ygarata michĩveva, ndojairupi pe y rembe’ype opyta y mbytepe hatãve y osyryhape oporohupi térã omboguejy hag̃ua ouva térã ohotava Argentina-pe. Vy’apope umiva apytepe oĩ gua’a, ka’i, tukã, korochire, kardenal opavave oñembohyrupava, avei ka’avo ikatu reseda, hazmin, rosa, ha alvahaka ipirupyre oñembohyru’imimiva ojejogua jopoirã. Upeicha avei ojegueraha chipa opaiteichagua michĩ, tuichava ryguasu tembi’urã, avakachi, tomate, lokote. Ha pe ojepotaveva ha’e pe ka’avo hérava “diamela”.
Pe ygaguahẽ Villeta yma pe ojegueraha ramo guare narãha ha’etemi umi ñemuha-renda kakuaava, oje’e hagueicha oĩmi ningo hetaiterei karro omoirũ ãvape umi tapicha oñangarekóva hesekuéra avei oipapava imba’erepy (narãha) oñehenduva’erã osapukáiramohina “tarha, tarha” oguahẽ rupi ijapyrape térã heta nungama ramo ohovo.
Pe tembiapo oñembojoapy kuñanguéra ndive oumiva hikuái ajaka kakuaavare ombyatyvo umi iporãva ojeporavo pyreva ha upirire Iñakã ári ogueroja pe ygarata peve, oñemoĩhame chupekuéra hendagua ombohasa umi kuimba’ekuéra oĩva hyepype ha ko’ãva ambue okẽ rupi ombohasava jey chupekuéra ajaka nandi ha péicha oiko tembiapo ko’ẽtĩ guive ka’aruete peve uperire ojepoi ojepytu’ũ oñeha’ãrovo jey ambue ára pyahu oñembojoapy hagua tembiapo. Arateĩ ha areteguasu jave ojepytu’upaite avave nomba’apoi.
Oguahẽvo ijapyrape tembiapo pe arapegua oñemopotĩmba rire mba’eyru ha tenda, upe riremi oñemoñepyrũ mbarakapu ha oikoma umi jeroky karape oje’ehaicha ijatyhape opaichagua kuimba’e ha kuñataĩva ouva táva ambueguio omba’apova oimerae mba’epe ko táva Villeta voi ningo peteĩ ñemuha rendaguasuicha, umi ouva táva ambuegui ogueruva narãha ojehepyme’ẽ rire chupe katuete ojeporeka oiketevẽvare ojogua ogueraha hag̃ua hogayguakuérape, ha péicha heta oku’e mba’e repy oĩ oikuave’ẽva ha ojoguava’erã avei.
Villeta ha Ygapytahakuéra jehaijey
Oñegueromandu’a ramo ko’ã Ygapytakuéra oĩva yvategotyo ndojekuaa porãi mba’e arangetepa ojejaporaka’e, ikatu tenondete oñeñepyrũ pe oĩva ojekuaaveva ADUANA-pe opytava tape Mariscal Estigarribia-pe ojepurumi moingeha ramo ha ko’ag̃a opyta “Prefectura Naval” ramo, ojehechauka’ypy ary su porundysa papoteĩme (1916) uperamo guare oisambyhy karai Cleto de Jesús Sánchez ha tetã sambyhyhára karai Eduardo Schearer. Kóva sa’imi ojepuru oĩ rupi peteĩ itaguasu ári, y ojupi tuicharamo añoite ikatu oja upepe umi ygara ha ipahape ojava’ekue upepe ha’e “kañonero Paraguái” ouramo guare ñane retãme Italiagui upe irundy jasypo su porundysa mbohapypa peteĩme (04-05-1931) ko’ẽmboyve térã katu upe ára mboyve pyharepe, oñembosa’y pyahu hagua ojejapohaicha Humaitare, uperamo guare ikatumi ojejupi pype kakuaava ha umi teminbo’ekuéra tuichava omohu’ãva imbo’esyrype avei ojeheja oike hyepype. Uperire ko ygapytaha oñemosarambipaite oñepyrũma voi oñembyaimimi ohovo, ha umi yvyra oĩva’ekue hese pe ary su porundysa mbohapypa poteĩme (1936) oñemoñepyrũ ojejapo ygapytaha oñembohérava Mandyju oñemopu’ãva tape Mariscal López opahape. Kóva uperire ojeitypaite jey pe ary su porundysa popa rupi (1950), uperiremi ygapytaha “La Fabril” ojejapo pe aguiminte upégui pe popa (50) pukukuera’ã yvygotyo pe ary 1920 riremi ha okañyete jey ary su porundysa irundypa (1940) rupi.
Ambue ygapytaha michĩmive ndaikatúiva opyta tesaraipe héra “Liguria” opytahape “Ygara’i Liguria” ijarakuéra ha’e umi joyke’y Pomata ha umi oikova pype ha’e Loreto ha Roque Pomata, ha’ekuéra ningo omenda voi Villetayguare, péicha Loreto Pomata omenda Nuñez-kuéra rehe.
Kóva ko ygapytaha avei ojehero “Lucero”, ijára héra Hose Lucero ha ita’yra Huã, ojejapova’ekue karanda’ygui, karapemi ha ndahasyiete voi ijapo ojekutu tuju apovõre ha y ojupi tuicha jave oñemopu’ãvente yvate ha ojepuru jeyma, ojami umi ygara ndatuichaitereiva ha arateĩ térã arete jave oñesẽ pype pytu’uharamo oikundaha ag̃uiminte ikatu avei ojehopype San Antonio, Clorinda térã Formosa peve. Ko’ag̃a kóva rendaguepe oĩ ADUANA ha ygapytaha pyahu oñembotuichaveva.
Ygarytaha'i jehaijey
Kuñakarai Dolores Fanego de González mba’e, opyta tape 14 de Mayo mbykymi ha ipo’i ramo jepe, opytami ko’ape ygarata kakuaava, hypyeterei rupi upepe pe ysyry guasu, kóva ko ygapytaha ha’e pe ipahaitepe okañyva’ekue.
Ygapytaha hũ: kóva ko ygapytaha ipe ha ipuku opyta ygapytaha’i ykere pe amo 50 pukukuera’ã, ojepuruva oñemoinge hag̃ua narãha umi “Cia. La Rosarila” mba’éva ojapoykava’ekue pe ary 1920 rupi. Ko ygapytahagui osẽmi opaite árape peteĩ ygarata ogueraha mbohapysa (300) térã irundysa (400) tenyhẽsu narãha. Kóva ko ygapytaha oguete avei. Hendaguepe oñemopu’ãva’ekue “ADUANA” ha ijykere oĩ mokõi óga puku kakuaava yvyragui ijapopyre, oñeñongatuhape opaite mba’e tembiporu ojepurúva oñemba’apohagua ha pe ijapyrape katu opyta kotykeharamo tuichakue pa (10) ýrõ papo (15) pukukera’ã henondepe ha ipukukue katu mokõipa (20) ýrõ mbohapyha (30) rupi.
Ygapytaha karanda’y: Kóva ko ygapytaha oĩva’ekue ygapytaha hũgui pe amo popa (50) pukukuera’ã rupi, ha ojejapopaite karanda’ygui ha upeicha rupi py’yinte oñemyatyrõmi, oñembopyahu jey. Ko ygapytahape opytami Ygape ha Ygarta’i.
Ygapytaha Esqueleto: ojehero avei “Guéi Muerto”, pe ary su porundysa mbohapypa (1930) rupi opyta ijyvyrakuereintema ha umi oikóva ijerere ohekýipa chugui umi yvyra iporãveva oĩva’ekue hese.
Jajesareko ramo oñemyanyhẽha narã rehe oñemyasakava’erã pe mba’eruguasu ygarata rehegua hyepýpe oñembojo’apa ojuehegui upevarã ojepuru mba’epyaha itanainimbo guigua ha ãva pa’ũme oñemoĩmi umi mba’e oguahẽ tenondeva, ko’ã mba’e ojejapo ponoike pe ipohyikue rupi ombopepa umi narãitape.
Oguahẽvo ijapyrape tembiasakue’i ygapytahakuéra rehegua ikatu ja’e opaite ka’arukue ha pyhareve mba’apo jave, umi ayvu, churuchuchu oiko ijapyra guive hu’ãite peve, ijapytepekuéra katuete jajuhu tapicha oikuave’ẽva tembi’u ha opaiteichagua mba’e repy umi omba’apovape. Avei oĩ katuete umi tenda ojevy’a hag̃ua. Pyharekuémi katuete jahecha omimbijoa tesapeha opaichagua tataindy térã kandil péva oho hese pyharepyte peve ha pe ko’ẽtĩ soro rupi oñehendu osapukáiva oimene ra’e ho’u rasami taguato resay avei katuete oĩ umi aty’ipe ñahendu purahéijo’a oĩhame Mbaraka ha ysapu ha ipahape sapy’ante opa moketepupe.
Pe ygaratape ñemba’apo ningo ndaha’ei oikóva pe ary pukukue, péva oiko mbohapy ýrõ irundy jasyho peve, jasypo guive ojepyso amo jasypoapy rupi peve; katuiente oje’eva oĩramo mitã o’ara recháva oje’emi hesekuera: narãha harupi guare “Narãha tiempo-pe guare”, pe ambue arype.
Villeta ha ijyvyrakuéra jehaijey
Ñanemandu’aramo Villeta rembiasakuere, jahecharamoguaicha amo poteĩpa ary ñane atukupe gotyo pe hekoitere ndaikatúi opytavo tesaraipe avei umi yvyraita. Umi yvyra ojeguerohoryveva uperõmi ha’e: paraíso, ovenia, yvyrapytã, narãhai, apepu he’ẽ, pindo ha seivo. Ko’ã yvyra iñasãimi pe táva tuichakuejaveve, péichami oĩ heta tupão jerere pindo hi’ajupáva arahaku’aja. Avei ko’ã pindo pa’ũ rupi oĩmi seivo ha katu mokõi tuichaveva pe itujaitereigui opyta oñenonunga.
Ikatu ñagueromandu’a yvyraita oĩva tape Mariscal López, jaikekuevo pe tape kurusu “Navarro” guive, ko’arupi ndaipori nunga yvyra, mokõi paraíso oĩva’ekue umi Murdoch-kuéra róga renondepe ko’aga ndaiporivemi, upe óga opytava tape Cerro Leon -pe, jaikevevo hyepy gotyo ñaguahẽ karai Pedro Nuñez rógape kóva katu hóga jerere henyhete paraíso pe tai “L” chaite, jahamievo ñaguahẽ karai Pedro Miers rógape oĩhame ko ag̃a karai Cecilio Escobar ko’ãva pa’ũrupi ndaipori oga’apo, ha karai Peitope ojekuaahaicha oguerekomi paraisoty hóga renondepe; henondepekuéra kuñakarai Ursulina Arrúa róga hogaguy jereva henyhẽtemi narãhahái ohóva hese oguahẽ meve karai Pedro Cabrera róga peve ko’aga kuñakarai Laureana Alfonso ha pe tapekurusu hóga renondepegua oĩ Zarzakuéra ha hovaiete karai Pancho Bareiro, ko’a rupi henyhẽte narãhaity hysyiva iñotymbyre techapyrã memete. Jahante péva pe tapere ñaguahẽ karai Salvador Delgado rógape ko’arupi katu ojopara narãhahái ha paraíso. Ko’ã tape ñane mandu’aha oĩ gueteri sa’imi umi narãhahai.
Ko arupi oĩva’ekue Demestrikuéra róga akatuva gotyo upéi Karai Luis Chavez, Idoyaga ha Quirozkuéra róga ha hovaikuéra katu umi Persanokuéra róga ko’ã tenda rupi oĩveva paraíso. Jahavente péva pe tapere hovaiete oĩ Gondras-kuéra pe óga ymaite oguerekóva mokõi yvyrapytã kakuaava ikuarahy’ã porãiteva ha hovaiete katu oĩ ovenia ñaguahẽ meve karai Florentino Arrua Rodas rógape oĩhape pe tape pukukue narãha ha ovenia memete, pe óga péva ndaiporiveima. Jaha gueteri pe tapére ñaguahẽ ambue tape juasahape karai Zacarias Miers rógape ko’ága oĩha mbo’ehao “Maria Auxiliadora” Tupãrekogua róga avei ko’arupi henyhẽte narãhahai ha paraíso, hovai katu karai Kurt Hellmers róga renondepe katu yvyrapytã ha pakovaty oguahẽ nunga peve tape kurusu Heroes del Chako ha Mariscal Estigarribia, karai Erwin Reiniger róga oĩhame. Upe rire ñaguahẽ meve ambue tape kurusupe ndaha’eveima oĩva heta yvyra oĩhame karai Vicente Bareiro ko aga karai Santiago Molinas róga renda hovái opyta Saccomanikuéra róga henyhẽteha paraisoty, ha’eteicha ojapova kurusu karai Vicente róga ndive ha Pereirakuera avei, ijerere heta oĩ narãhahái ha péicha ñaguahẽ meve Peñas-kuéra rógape, oĩhame ko’ãga CAPSA.
Pe tape Shoenfeld ha Mariscal López oguahẽ meve Mariscal Estigarribia-pe pe ijasu gotyo henyhẽte narãhahái ha apepugui, upéicha ijakatuva gotyo oĩhame ko ag̃a Mbo’ehao Carlos Antonio López ojerepaite hese paraíso tuichava ha ityarõva rehegua ojeikekuévo mokõivehenda rupi peicha oĩ, opyta mandu’arãramo pe jasypakõi su porundysa mbohapypa mokõi (1932) pe mbo’ehao ojepurumi guarinihararõ ramo mbo’ehao “Mburuvicha’irã” ou ramo guare
Referencias jehaijey
- Geografía Ilustrada del Paraguay, Distribuidora Arami SRL; 2007. ISBN 99925-68-04-6
- Geografía del Paraguay, Primera Edición 1999, Editorial Hispana Paraguay SRL
- Ko aranduka oñembohasatava Villeta mi ciudad… Apohare: Antonio Herbert Mariño - Peteĩha kuatia ñenohẽ 85 togue - Ojehaipyre San Luis S.R.L. - Paraguay, Paraguái-pe - Jasykõi 2000-pe.