Ñe'ẽ omýiva hendágui
ÑE'Ẽ OMYI'Y HA OMÝIVA HENDÁGUI, GUARANÍME (CONSTRUCCIONES FIJAS Y MÓVILES DEL GUARANI)
- Ñe’ẽ omyi’ỹva hendágui (construciones fijas)
- Ñe’ẽ omyi’yva hendágui (construciones fijas)
ÑE’Ẽ OMYI’YVA HENDÁGUI
jehaijey- 1.1. Moteĩva omyi’ỹva puru (construcciones de los determinativos fijos)
- 1.2. Mba’ejára renda puru (construcción del genitivo)
- 1.3. Teroja tekome’ẽva puru (construcción de los adjetivos calificativos)
- 1.4. Ñe’ẽriregua puru (construcción de las Posposiciones)
Moteĩva omyi’ỹva puru
jehaijeyÁpe oike umi teroja moteĩva: techaukarã, mba’éva, papapýva ha kuaa’ỹva puru. Ava nomýiri hendágui. Katuete ojepuru ha ojehaiva’erã tero mboyve ñe’ẽjoajúpe.
Techapyrã:
Ja’ekuaa:
- Ko mitã iñakuã
- Che róga morotĩ
- Mbo’esyry mbohapyhápe aime
Ndaja’ekuaái:
- Mitã ko iñakuã
- Róga che morotĩ
- Mbohapyha mbo’esyrýpe aime
Jesarekopyrã: Teroja moteĩva papapy papyháva añoite, teroja moteĩva apytépe, oñemohendáva tero rire. Techapyrã: Mbo’esyry mbohapyha.
Mba’ejararenda puru
jehaijeyKo’ápe mba’ejararaẽ oje’e ha ojehai ha upei ae mba’eguerekopy.
Techapyrã:
Guaraníme: | Peru ra’y | oguata | ha’eño |
(Pedro hijo | camina | solo) | |
Castellano-pe: | El hijo de | Pedro | camina solo |
Guaraníme: | Chive | rembireko | ndoúikuri |
(Silverio | esposa | no vino) | |
Castellano-pe: | La esposa de | Silverio | no vino |
Teroja tekome’ẽva puru
jehaijeyTeroja tekome’ẽva katuetei ohova’erã tero rire.
Techapyrã:
Ja’ekuaa:
- Pe karai marangatu ohóma
- Umi mitã akãhatã ndokéi
Ndaja’ekuaái:
- Pe marangatu karai ohóma
- Umi akãhatã mitã ndokéi
Ñe’ẽriregua puru
jehaijeyÑe’ẽriregua -iñe’ẽpehẽtei ha iñe’ẽpehẽ’etáva- ojepuru ha ojehai jave, katuete ohova’erã peteĩ ñe’ẽ rire.
Techapyrã:
Ja’ekuaa:
- Che aha ógape
- Kame oho ojogua hagua peteĩ jopói
Ndaja’ekuaái:
- Che aha pe óga
- Kame oho hagua ojogua peteĩ jopói
ÑE’Ẽ OMÝIVA HENDÁGUI
jehaijey- 2.1. Tero (sustantivo),
- 2.2. Ñe’ẽtéva (verbo),
- 2.3. Ñe’ẽteja (ñe’ẽteja),
- 2.4. Terarãngue (pronombre) ha
- 2.5. Ñe’ẽndýi (interjección).
Guarani ñe’ẽnguéra apytépe oĩ umi ikatúva oñemomýi ha jepérõ upéicha ñe’ẽjoaju hesakã porã, naiñambuéi hemiandúpe. Umi ñe’ẽ omyikuaáva apytépe oĩ: tero, ñe’ẽtéva, ñe’ẽteja, terarãngue ha ñe’ẽndýi.
Tero
jehaijeyTechapyrã:
- Peru oguata mombyry nendive
- Oguata mombyry Peru nendive
- Mombyry Peru oguata nendive
- Nendive oguata mombyry Peru
Ñe’ẽtéva
jehaijeyTechapyrã:
- Pe karai ojoguákuri ao kuehe
- Ojoguákuri ao pe karai kuehe
- Ao pe karai ojoguákuri kuehe
- Pe karai kuehe ojoguákuri ao
Ñe’ẽteja
jehaijeyTechapyrã:
- Mbegue oñe’ẽ Chive hembirekópe
- Oñe’ẽ mbegue Chive hembirekópe
- Chive hembirekópe mbegue oñe’ẽ
- Chive hembirekópe oñe’ẽ mbegue
Terarãngue
jehaijeyTechapyrã:
- Ha’e oturuñe’ẽ hatã ko’ága
- Ko’ága ha’e oturuñe’ẽ hatã
- Oturuñe’ẽ hatã ha’e ko’ága
- Oturuñe’ẽ hatã ko’aga ha’e
Ñe’ẽndýi
jehaijeyTechapyrã:
- Cháke, pe mbói oñemboja nderehe
- Pe mbói, cháke, nderehe oñemboja
- Pe mbói oñemboja, cháke, nderehe
- Pe mbói oñemboja nderehe, cháke
Fuentes
jehaijey- Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)