Ñe'ẽmoherakuã opaite tetãyguaita retã ihekombo'e rehegua, Naciones Unidas-gui osẽva'ekue
Ñe'ẽmoherakuã opaite tetãyguaita retã ihekombo'e rehegua, Naciones Unidas-gui osẽva'ekue (2007, art. 1-46)
Tëtaguasu reta inomboati,
Mborokuaiguasu guinoi Naciones Unidas jei rupi jare
guirovia reve kerãi metei ñavo Tëtaguasu reta
oyapotako kuae tupapire jei rami Tëta reta rupi,
Omomirãta reve ñe'e, kerãi Tëtaiguaete reta,
oyuvakeko irü tëta rami jare oñemboyekua
rambueve, Tëtaiguaete reta guinoiko tekomboe
ipuere vaerã jekoae rupi yoguireko, echa jokorãiko
oñeandu reta jaema jokueko oñemboeteta chupe,
Omomirãta reve ñee, oechaukavi kerãi opaete Tëta
reta opaño oyoaviavi jekovae, oporomboriko teko
yopara yekourã oiko vaerã opaete Tëta reta kuae
ivi iporã yoguirekovae retape, oñemboete vaerã
jese,
Jokorãinovi, opaño moromboe, ñemongeta Tëta
oyereroatavae rupi, oimeko oyechauka yave
ambuegue tëta ani kia reta oñemotenonde irü
retaguivae, amope tëtaguasupeguai oikoguiño
ani ramo ipirembue, iporoguiroviambue, jeko
jare ñee ambue ojãa jeko peguañovae, jae retako
guinoti javichavae jaema kuae nunga teko
mbaetiko mbaeave mborokuai reta jesarovai jare
mbaetiko opaetevae jovake ikavi. Jokuaeramo
oñeangaoaveitako kuae teko omomoevae reta,
Omomirãta reve, kerãi Tëtaiguaete reta oiporu
jare oiko rambueve itekombe jeia rupi,
onemborisimako ñemomii rupi yoguirekosevaegui,
Oñemambeko reve, kerãi arakaeguivema Tëtaiguaete
reta jekuae teko jupimbaevae oiporara yogueru,
ketigua reta oñevae iiviguasu, iivi jare yekou reta
guinoivae rupi ramo jare opirö yoapivi chugui
reta, jokuae jekopegua, mbaeti ipuere oiporu kavi
iyekou jare mbaeti ipiapotaa rupi kavi okuakua
yoguiraja jae reta jëta jei rami,
Oikuareve kerãi oñemboetetako imambaeñoma
jare oyeapo katuta Tëtaiguaete retape itekomboe,
ñemongeta chugui reta oëvaegui, kerãiko
yoguirekovaegui jare jeko, iporoguirovia, itekoasa
jare mbaeko chupegua reta tekovevaegui; erëi
oñemotenondetako tekomboe guinoi ivi, iiviguasu
jare yekou reta regua,
Jokorãinovi oikuareve, imambaeñomako oñemboeteta
jare oyeapo katuta Tëtaiguaete reta itekomboe
oñemomirãta reve ñemongeta jare irü mborokuai
reta Tëtaguasu ñavo rupi, oguata kavi vaerã teko
chupe reta,
Omboete reve kerãi Tëtaiguaete reta jekuae
oñomboati ñoguinoi ipuere vaerã jeiete
omoingove katu mbaraviki reta Jëta regua, yekou
reta regua jare Jëta rupi jekoae guiroatavae
ipuere vaerã jokoropi guiraja ombosipe reta
iyeugui ñemomii rupi jare mbaeñuvanga rupi
yoguirekovae,
Oikua katu reve, Tëtaiguaete retama omboipi yave
omae jare oñangareko mbaenunga teko reta
jekuaeño ikavimbae iivi, iiviguasu jare yekou reta
guinoivaepe yave, ipuereta omomirãta tembiapoka
guinoi jae retavae, jeko jare itekoima ipuere vaerã
jokoropi omboipi Jëta ombokuakua ipiapota jare
jae reta jei rupi kavi,
Oñemae rambueve, kerãi oñemboete yave Tëtaiguaete
reta guinoi arakuavae, jeko jare opaño mbaepe
ipokikovae, jokuae jokuaeko omee ñembori
ñandeve ipuere vaerã Tëta reta okuakua oiko
kavi, mbaeti reve ivipo guirokomegua, jokorãiñovi
araivipo reta oñemoi kavi vaerã opaetepe,
Omotenonde reve, kerãi tuichague ñemboriko sundaro
reta opa yave oeya Tëtaiguaete reta iivi jare
iiviguasu, ipuere vaerã jokuaeguire oiko piaguive
reta, Tëta okuakua jare oyekou pãve opaño mbae
omoñemoñaguere jare oñemomirãta teko kavi
oyoguiropia vaerã, ovia katu reve oyoupi opaete
tëtaguasu jare irüvae reta kerupi rupi ñoguinoivae
kuae ivipe,
Oikua katu reve tekomboe guinoi oñojëtarãvae jare
tëta retavae jaeko ipuere vaerã jekuae oñombori
pãve mbaraviki guinoi imichia iñangareko regua,
ombokuakua kavi vaerã, ombopoki jare omeeuka
vaerã chupe opaño moromboe reta, jokuae
mborokuai michia reta; itekomboe jei rami kavi,
Oñemae rambueve kerãi opaete tekomboe reta
oñemboyekua oï tembikuatia reta rupivae ani
ramo iru ñemongeta reta rupi ipuere vaerä oyeapo
katu opaño teko reta Estado jare Tëtaiguaete reta
ndivevae jaeko amope tuichague ñemambeko
jaema jokuae ramo, Tëtaguasu reta omaetaiko
keräi ojovae, echako jokuae ñemambeko tuichague
jare opaetevae reta peguako,
Oñemae rambueve, opaete tembikuatia reta
mborokuairami ñoguinoivae, ñemongeta oyeapo
jare opaño irü mbaeñemongeta ñombori pegua
oyeapovae, jokoräinovi kuae ñemongeta retagui
oëgue, ojoko opita jokuae ñemoirü Tëtaiguaete
reta oyapo Estado ndivevaepe jese ipiräta vaerä,
Oikuakatu reve jokuae Naciones Unidas
itembikuatia, Pacto Internacional Derechos
Económicos, Sociales y Culturales jeivae jare
jokuae Pacto Internacional Derecho Civilpegua
oïvae, jokoräiñovi Programa de Acción de Viena,
omomiräta reta ñee keräi jupiko opaete tëta reta
ipiapotaa rupi yoguireko vaerä, jaema jokuae
ramo jae reta oechata keräi rupi Jëta guiroguata
vaerä, jaema jokoräi yave, ipia jei rupi kaviko
oechata ombokuakua vaerä Jëta, jeko jare keräi
yoguirekovae,
Imaendua reve keräi meteiaveko ñemongeta kuae
ñeemoeräkuape oïvae oyeporuta jokuae ndive
oyeopia vaerä Tëtaiguaete retagui itekomboe oiko
vaerä ipiapotaa rupi, opaño mborokuai Tëtaguasu
reta pegua oïvae jei rupi,
Oikuakatu reve keräi Tëtaiguaete reta itekomboe
oñemboyekua rambueve kuae Ñeemoeräkua
rupi, omboritako Tëtaiguaete reta Estado ndive
oñomoirü jare oñombori päve vaerä, teko jupigue
rupi, tëta iporokuaiapo rupi, oñemboete reve
kianunga ñavo mbaeti reve kia oporomomiivae
jare tavimbae rupi oyeparaviki vaerä,
Omokirëi katu reve Estado reta oyapo jare oyapouka
vaerä jupi rupi jare añete pegua opaete jembiapo
reta guinoi Tëtaiguaete reta ndivevae, echako
chupeguako oï tembiporu opaete Tëtaguasu reta
oyapotavae, javitei jokuae tekomboe kiañavo pegua
oïvaere, erëiko oyeparanduaveitako Tëta retape,
Oñemboyekuaete reve kuae ñemongeta jaeko, Naciones
Unidas ipope oï jekuae omoeräkua jare oepiavei
vaerä Tëtaiguaete reta itekomboe,
Imaendua reve keräi kuae Ñeemoeräkua jaeko
oï tape ipiau rami ipuere vaerä oñemboyekua,
omoeräkua jare oepi Tëtaiguaete reta itekomboe,
iyambaerä yoguirekovae, opaño mbaraviki reta
Naciones Unidas rupi oyeapovaepe oecha yave
kuae tekore,
Oikua katu jare ñee omomiräta reve keräi opaete
kianunga ñavo Tëtaiguaete oikovae guinoi
tekomboe mbaetita reve kia omomii opaete
itekomboe guinoivae kerupi oyepapa oï opaete
Tëtaguasu reta rupivaere, javoi jokuaeguiko
oyekna Tëtaiguaete reta guinoi tekomboe
opaetevae pegua mbaetita oata chupe oiko vaerä
ikavi jare jekuae okuakua Tëta rami,
Omboyekua revevi keräiko añave rupi ñoguinoi
tëtaiguaete retavae, opañoko oyoavi, kerupi
yoguireko rupi jare keräiko jokuae tëta oï rupi,
jokuae ramoko mbaetita oyeya ikotïa keräiko
jokuae tëtaguasu retavae opaño Tëta itekoima,
itekoasa jare jeko reta,
Omoeräkua opaete mbaemboete reve Kuae
Ñeemoeräkua Naciones Unidasgui oëvae
Tëtaiguaete reta itekomboe regua, jaema jokuae
ñemongeta reta oyekuatia oïvae, oyoapi oï kuae
tupapirepe, jaema jokuaeko oï opaetevae oyapotai
vaerä oime reve ñombori jare mbaemboete päve
oyokoti,
Mborokuaijai 1
jehaijeyOpaete Tëtaigua reta guinoi tekomboe Tëta rami
jare kia ñavo rami, ipuere vaerä oyekouete opaete
tekomboe kianungañavope oïvae jare ipiaguive
oiko vaerävae oikuauka ñeekuatia rupi Naciones
Unidas. Jokuaeko jae Ñeemoeräkua opaete kia reta
guinoivae jare mborokuai Tëtaguasu reta guinoi
tekomboe kia ñavo pegua oïvae.
Mborokuaijai 2
jehaijeyTëta reta jare metei ñavo kia reta Tëtaiguaete
yoguirekovae iyaambaeko jare oyuvake opaete
irü tëta jare kianunga ñavo reta ndive, guinoi
tekomboe aguiye vaerä kiave omomii jare guiroïro
oiporu rambueve itekomboe ketigua jare kiako
jaevae oechauka yave.
Mborokuaijai 3
jehaijeyTëtaiguaete reta guinoi tekomboe jae reta jeia rupi
oiko jare oguata vaerä. Jaema jokuae tekomboe jei
oï rami oyoguiroguatata tëta jare jae reta jei rupi
oeka ikavi yoguireko vaerä opaete yekouapo rupi,
tëta reta iñomoirü jare jekoae reta rupi.
Mborokuaijai 4
jehaijeyTëtaiguaete reta, oiporu rambueve itekomboe
ipiapotaa rupi oikovae, guinoiko tekomboe
iyaambae yoguireko ani ramo jaei retaño
oyereroata vaerä opaño teko reta jëta japipe rupi
oasavae regua, jokoräiñovi oiporu vaerä mbaapoka
reta jokoropi oväe korepoti oñemombaraviki vaerä
jae reta jei rupi kavi.
Mborokuaijai 5
jehaijeyTëtaiguaete reta guinoi tekomboe ipuere vaerä
omomiräta jare omombaravikika itembiapoka reta
Tëtare omaevae, mborokuai oyapovae, yekouapo
regua, tëta reta oikovae jare tekoae reta regua guinoi
reve itekomboe añete pegua oñemoinge, jae reta jei
yaveko mbaraviki tëtaangareko, yekouapo jare tëtaipo
oguatavae, jekoae regua, Estado guirowatavaepe.
Mborokuaijai 6
jehaijeyOpaete Tëtaiguaete reta guinoi tekomboe
Tëtaguasuigua oiko vaerä.
Mborokuaijai 7
jehaijey1. Kia nunga ñavo Tëtaiguarä oikovae
itekomboeko jekove aguiye vaerä jëgua, ikavi oï
vaerä opaete jete jare iñemongeta, iyaambae oiko
vaerä jare jëguambae oiko vaerä.
2. Opaete Tëtaigua reta guinoi tekomboe
yoguireko vaerä iyaambae, ipiakatu reve jare
jëguambae reve, echako jae reta ambueyeko
irü tëta retagui jare ngaraako kia reta ipope
oñemojëgua omokañitei ani ramo mbaeñuvanga
rupi oiko, jokoräiñovi ngaraako michia reta
ipiakotiä reve oñemondo irü reta oikuambaevae
pitepe oiko.
Mborokuaijai 8
jehaijey1. Opaete metei ñavo tëtaiguaete reta yoguirekovae
guinoi tekomboe aguiye vaerä kia reta omokañi jeko
jare ambuevae tekoi omomoekä chupe reta.
2. Estado reta guinoita mbaraviki iyapoa jupiveiño
oyapokatuka jare oyapo katukaye mbaavi reta
oyeapogue jare aguiyearama ombaeavi:
a) Oimeko yave opaño mbaavi Tëtaiguaete retagui
oyeopia yave chugui jeko metei ramiño
yoguirekovae ani ramo oiporu vaerä jekoima,
teko kavi guinoivae jare oechauka vaerä kiako
jaevae.
b) Opaete mbaavi Tëtaiguaete reta koti, oipotako
ani ramo oñepiröko yave chugui ivi, iviguasu
jare yekou reta guinoivae oyeapo katu vaerä;
c) Ipiakotïako oñemboyakavo yave echako jokue
jeko pegua ojo reta yoguireko ñuvangatarä jare
itekomboe jeigue mbaetima oyeapo yave;
d) Opaño mbaavi, oyeeyaka yaveko chupe reta
jëta jare jeko oñemoirü vaerä irü tëta reta ndive
ani ramo tekombue guinoivaere;
e) Opaño miarikavimbae reta oipotaiko yave
oechauka ñemomii jare kia reta piaguiroïro guinoi
irürevae ani ramo Tëtaiguaete reta kotivae.
Mborokuaijai 9
jehaijeyTëtaiguaete reta metei ñavo ani ramo opareve
guinoi tekomboe ipuere vaerä oiko metei tëtape
ani ramo tëtaguasu jae reta omopüavaepe,
jokuae jae reta itekoima, jare arakaeguive keräiko
yoguirekovae rami. Mbaetitako kiave ipuere
guiroïro ani ramo oyopia chugui reta jokuae
tekomboe.
Mborokuaijai 10
jehaijeyTëtaiguaete reta, mbaetitako kiave ipuere ombosiri
ani ramo ombotekuarai iivi jare iiviguasugui.
Mbaetitako oyereroyakavo reta ipiakatumbae
reve, oñemombeumbae reve chupe reta jupi rupi
jare mbae jekopeguakovae, ani ramo mbaeti reve
tenondeve oyeapo katu ñemongeta jae reta ndive
keräirako oñemboepita chupe reta jupi rupi opaete
pegua jare, oñemaetako ipuere vaerä oyerovaye
jëta kotivae.
Mborokuaijai 11
jehaijey1. Tëtaiguete reta guinoi tekomboe oiporu vaerä
jare omomiräta vaerä jekoima arakaeguive oiporu
retavae. Kuae oipota jei oechauka, oepi jare
omboyekua vaerä tekoima reta, añave rupigua jare
kuri pegua opaete tëta reta guinoivae, jokoräiñovi
omboyekua vaerä tekoasarenda reta, arakaeigua
oechaukavae jenda, tembiporuima, mbaapo
iä, mbaemboeteapo, mbaepoki reta, opaño
mbaeporäka omboyekuavae reta.
2. Estado reta opatako ombojekoviaye, oyapo kavi
reve ñemongeta Tëtaiguaete reta ndive, opaño
yekou reta oñepirö chuguivae regua, arakua
rupigua mbaeapo reta, mboroguirovia pegua
opa oñepirö ani ramo oyeopia chugui aguiye
vaeräma oiporu ipiakotimbae reve jare mbaeti reve
oñemombeu kavi chupe reta ani ramo mborokuai
jare tekoima reta guinoivaere oyeñuvanga ramo.
Mborokuaijai 12
jehaijey1. Tëtaiguaete reta guinoi tekomboe ipuere
vaerä oechauka, oiporu vaerä, ombotuicha jare
oporomboe vaerä jekoima retare, iporoguirovia
reta regua; jare ipuere vaerä jekuae guireko,
mbaemboetea jenda reta oepi vaerä iiviguasu rupi
ñoguinoivae jaema jokoropi jae retaño ipuere
oiporu mbaembaeko guinoivae, jokoräiñovi
oimeko yave oë irü tëtakoti, oyereruye vaerä
iteögue reta.
2. Estado reta mbaetitako omboavai oyeeka ani
ramo oyereruye vaerä opaño mbae reta oyeporu
tupao rupivae jare kia reta jetegue. Jokuaerä
Estado oyapo katuta ñemongeta Tëtaiguaete reta
ndive mbaeti reve oñeomi, jupi rupi jare imambae
pegua.