Ñe'ẽrapokuaa Guaraníme

ÑE'ẼRAPOKUAA GUARANÍME (ETIMOLOGÍA GUARANI)

ÑE’ẼRAPOKUAA

Ñe’ẽrapokuaa he’iséva (concepto de etimología)
Pytagua ñe’ẽ Guaraníme (voces incorporadas al Guarani)

HE’ISÉVA

Ñe’ẽrapokuaa (etimología) niko ñe’ẽkuaaty (lingüística) vore ohesa’ỹijóva ñe’ẽ rapo oúva ambue ñe’ẽtégui; ja’eporãsérõ, pytagua ñe’ẽtégui.

Guaraníme, jaguereko heta ñe’ẽ oúva ambue ñe’ẽtégui ha oikéva avañe’ẽ ñe’ẽndýpe. Jepémo ndaha’éi ñe’ẽ Guarani, oñemoguaraníma. Umíva apytépe ñande jaguereko ko’ãva:

"kavaju", oúva caballo-gui (castellano),
"vaka", oúva vaca-gui (castellano),
"kosereva", oúva conserva-gui (castellano), ha
"kavara", oúva cabra-gui (castellano).

Ñe’ẽrapokuaa aipórõ ohapykueho ñe’ẽ rapo oúva am-bue ñe’ẽtégui.

PYTAGUA ÑE’Ẽ GUARANÍME

Guaraníme pytagua ñe’ẽ ija ñe’ẽpurukapy (préstamo) rupive.

ÑE’ẼPURUKAPY

Péicha oñembohéra umi ñe’ẽ oúva pytagua ñe’ẽtégui ha oikéva ambuépe, oñemoheñói meve upe ñe’ẽ joguaha. Umíva rehegua jaguereko Guaraníme ko’ãva:

Aramirõ /
Kosereva /
Arapaho /
Kavara /
Kamisa /
Vaka /
Mesa /
Ovetã /

Ñe’ẽpurukapy oñemohendajey mokõime:

Ñe’ẽpuambue: Kóva ojehu oñemoambue jave pe ñe’ẽ oikéva ryapu. Péicha, “mesa” castellano-pegua oike Guaraníme ha oñembohyapu pyahu, oñemomuanduhe Gua-raníme “mesa”; ja’eporãsérõ oñemboguarani reko, tyapúpe.
Ñe’ẽhaiambue: Kóva katu ojehu oñemoambue jave pe ñe’ẽ oikéva jehai. Péicha “carreta” castellano-pe ojehai upépe “c” reheve ha oikévo Avañe’ẽme ojehaíma Guaraníme ojehaiháicha “karréta”. Kóva avei oñemboguarani reko, jehaí-pe.

Mokõive mba’e (ñe’ẽpuambue ha ñe’ẽhaiambue) ojehukuaa hikuái peteĩ ñe’ẽme. Péicha, “cabra” castellano-pegua, ohasávo Guaraníme omoambue hyapu ha ijehai: “ka-vara”.

Fuente

Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI - PARAGUAY)