Che, Karai Guasu

Che, Karai Guasu (heratee karaiñe'ẽme: Yo, el supremo) peteĩ tembiasagua'u marandeko rehegua ohai haihára Augusto Roa Bastos, Paraguáipegua. Kóva peteĩ mombe'ugua'u tendota Hose Gaspar Rodrigues Hyãsia-gua pegua, ojekuaa chupe "Dr. Francia" hero rupi. Aranduka héra ou Francia oñembohéragui "El Supremo" térã "Karai Guasu". Upe peteĩha heta tendota oporokuáiva añopegua, Karai Guasu ha'eakue mburuvicha hatã ha oimo'ãitéva opa mba'épe.[1] Aranduka hekotee "Tetã rekuái" ha "Ñe'ẽ", ohechauka mba'éichapa umíva "omba'apo" joa. Karai Guasu oimo'ã ha'e año oĩ Tetã rekuái ári ha Tetã rembiasakue ári: "Che ndahaíri tembiasa. Ajapo. Che ikatu ajapo jey tembiasa aipotaháicha, ikatu amoambue, ikatu amomba'eguasu, ikatu ambohepy mba'e he'iséva tembiasa ha iñañetekue."[2] Hákatu, ko mba'e he'ívaakue ombohovái sapy'apy'a hembiapo, ohupyty aja pu'aka guasu ohai ha oporokuái rehe, tapicha ambuéva ikatu oipuru umi mba'e ombohovái chupe, ojehechaháicha heta jehaípe ku arandukápe.

Karai Roa Bastos ohai aja ku aranduka, Alfredo Stroessner oporokuái hatãme Paraguáipe, ha'e niko oporokuái heta ára Francia-gui. Heta tekove he'i ku aranduka ombohovái sa'i sa'i mba'éichapa Stroessner oporokuáiva. Ku aranduka osẽ karaiñe'ẽme ary 1974-pe, ne'ĩra osẽ avañe'ẽme.

Mombe'u

Asunción Tupão.

Aranduka oñepyrũ omombe'u hembiasa ára ha ára rupive, jehaípe ojogua yvypóra po ohai:

Che, Karai Guasu Oporokuáiva Tetã ajerure amano rire tove cheñakã'o; tove che akã oñemoĩ yvyra yvatépe ha topyta mbohapy ára Plaza de la República rendápe, ha toñeporombyatypa heta itapu pererẽ rupive...[24]

Ko je'eha ndaha'éi ra'e Karai Guasu iñe'ẽ añetete. Kóva ha'e akue peteĩ jehai gua'u ojejuhu "Tupão Guasu rokẽme" tava guasu Paraguaýpe.[24] Ha upei, oñemombe'u mba'éichapa Dr. Francia ha ipytyvõhára Karai Policarpo Patiño oñemongeta ku jehai gua'u rehe: Oimo'ã mávapa ikatu ohai péva ha mba'épa ikatu he'ise. Patiño ág̃a katu ojuhu va'erã mávapa ojapo ku jehai gua'u ha omoĩ tupão rokẽ: "Eñepyrũ eheka ku jehai mba'éichapa ojehai po rupive opaite kuatiápe"[25]

Hákatu, ko mombe'u ára ha ára rupive oñemoambue mbeguehápe. Karai Guasu ipy'aheta ha oimo'ã ku jehai iñañetete térã igua'uite, ha he'i ave ku jehai ikatu ojogua jehai gua'u ambuéva: "Ikatu che ahai ra'e opa jehai gua'u."[26] Añetehápe, aranduka ñemombe'u "noĩmbáiva" tembiasagua'u hapeitépe, haihára ombojehe'a añetete ha tembiasagua'u ohaívo ñe'ẽjoapy jehai guýpe, ha mombe'u reko añete oñemoambuembaite aranduka omoañetégui hekotee omoingévo heta ñe'ẽjoapy upéicha "(ojehapy umi ñe'ẽ kóva rire, ndaikatúi oñemoñe'ẽ)" ha "(ojehapy kuatiarogue rembe)".[27] Ko mba'ekuéra ojehai ohechauka ha omomandu'a hag̃ua tapichakuérape omoñe'ẽva hikuái peteĩ aranduka noĩmbáiva, mbyaipyre ha ijoja'ỹ.

Tembiasagua'u omombe'u hína mba'e ambuére, ha oñembojehe'a mombe'u mombe'úre. Karai Guasu ha ipytyvõhára oñemongeta ojuehe heta mba'e hekopete'ỹre: peteĩ tataveve iñapytĩva gua'u Francia aripakáre; peteĩ ka'irã guasu Tevego-pe itavayguakuéra oñembohete itágui; ha sapy'apy'aite Karai Guasu oñepyrũ ipy'amongeta tembiasakue ymaguare rehe, Paraguái iñepyrũ hembiasa, ha'évo ombotove umíva España pegua, Argentina ha Brasil pegua, opáva umíva omongyhyjéva tetã hekosãsóre. Mombe'u ndaha'éi ára ha ára rupi ko'ãga: Karai Guasu oñemongeta imano arangére;[28] ha oñe'ẽ tembiasáre ne'ĩra ojehu upépe ha ojejuhumo'ã heta ary ohasa rire, upéicha Cháko Ñorairõ ojehu umi 1930 arykuére (upépe Roa Bastos oho ñorairõhápe).

Tembiasagua'u opa Francia hekove opávo, ha'e ojapouka Patiño tomano hova mokõi gua'úre, ha upei Karai Guasu omano tatáre ary 1840-pe. Karai Guasu hete ha mombe'u hete oñemongu'i gua'u, aranduka avei oñemongu'i, upévare ñe'ẽjoaju pahague he'i: "(ñe'ẽnguéra hembýre opyta joaju, ndaikatúi oñemoñe'ẽ, ndaikatúi ojejuhu, yso ho'u umi ñe'ẽ kóva rire ha opyta sarambi asýre)."[30]

Ava kuéra

Dr. Francia (Karai Guasu)

José Gaspar Rodríguez de Francia, hérava avei "Dr. Francia", "Karai Guasu" térã "El Supremo" karaiñe'ẽme, ha'e ava tee ku aranduka pegua ha henondépe ojere ku tembiasagua'u. Haimete opa aranduka pehẽngue ha'e mba'ekuéra Karai Guasu he'i ipytyvõhárape, Karai Patiño. Karai Guasu niko peteĩ kuimba'e poguasu ha pu'aka, omomichĩ sapy'apy'a iñirũ tee avei. Iñapytu'ũ sarambi avei, ha aranduka omombe'u gua'u umi ára imano mboyve upe 20 jasyporundy ary 1840-pe. Roa Bastos omoha'anga chupe imba'eguasúpa térã iñangaipápa mbytépe.[32]

Policarpo Patiño

Policarpo Patiño ha'e Karai Guasu ipytyvõhára ha mbokuatiahára. Peteĩ "tembiguái omba'apo porãva ha jeroviapópe", karai tembiasa haihára Hoyt Williams he'i akue, Patiño ha'e "tembiguái ojeipuru ojapo hag̃ua opa mba'e, [ha'e] oporombyatypa, ombokuatia jey jeyt, oho ohecha mba'éichapa oime umi ka'rãnguéra, ha oñemongeta Karai Guasu ndive opa mba'e rehe. Ojávo [Karai Guasu] mano, ha oikuaa péva, Patiño oñepyrũ omboheraguapy kuatia tee ndogueraháiva iruvicha héra."[35]

Mandu'apy

Agosin, Marjorie (May 1990), "Inhabitants of Decayed Palaces: The Dictator in the Latin American Novel", Human Rights Quarterly 12 (2): 328–335, doi:10.2307/762382, JSTOR 762382 . Trans. Barbara E. Pierce. (JSTOR subscription required.)
Buffery, Helena (August 30, 2005), "Roa Bastos and the Question of Cultural Translatability (Or How Does One Get to Paraguay?)", Dissidences. Hispanic Journal of Theory and Criticism, retrieved 2008-03-06 .
Caistor, Nick (April 28, 2005), "Augusto Roa Bastos. Obituary", The Guardian, retrieved 2008-03-16 .
Deiner, John T. (1999), "I, The Supreme: Politically Related Themes in the Novel", MACLAS: Latin American Essays 13: 105–118 .