Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje
Guarani Ñeꞌẽte ha Arandu Anamandaje (Karaiñe'ẽ: Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, Paraguaýpe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha David A. Galeano Olivera –upérõ oñemoarandúva Guarani ñeꞌẽme Instituto Superior de Lenguas, Universidad Nacional de Paraguaýpe- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñeꞌẽme omoheñói hagua peteĩ aty ombaꞌapo hag̃ua avañeꞌẽ ha Paraguái mbaꞌetévare.
Mbaꞌéichapa heñói anamandaje
jehaijeyUpe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetiaꞌe ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu.
Upe ára 23 jasyporundy 1985 pyharépe ojejapókuri motenondehararã jeporavo, peteĩ amandaje rupive. Ha upérõ avei ojeꞌékuri 30 jasyporundy pyharépe ojejapotaha aty guasu oñemboajévo Guarani Ñeꞌẽ ha Arandu Anamandaje (Ateneo de Lengua y Cultura Guarani). Herarã omeꞌẽkuri mboꞌehára María Elvira Martínez de Campos ha ojeporavókuri heta téra apytégui.
Anamandaje jehupytyrã ojeporavókuri koꞌáva: Ombyatývaꞌerã mboꞌekuaahára ha temimboꞌe guaranimegua jekupyty, tetiaꞌe ha tekojojápe; ombaꞌapóvaꞌerã guarani ñeꞌẽ ha Paraguái mbaꞌetévare ha upevarã ogueroguatávaꞌerã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe Paraguái retã tuichakue javeve; oikuaaukávaꞌerã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũvaꞌerã ikatumíva guive (taꞌãngambyry, ñeꞌẽꞌasãiha ha kuatiahaipyre); ohekomboꞌévaꞌerã guarani ñeꞌẽ mboꞌehararãme, osẽtava ohekomboꞌe ha ohayhukajey guarani ñeꞌẽ ha Paraguái mbaꞌetéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha, upe ára guive koꞌága meve Anamandaje ombaꞌapo kyreꞌỹnte gueterei. Koꞌága hetáma ija ipype, ápe ha amoite Paraguái retã ruguáre.
Anamandaje rembiapo rupive guarani ñeꞌẽ ija karaiñeꞌẽ ndive, Paraguái retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ko aty rupive guarani oike Tekomboꞌe Ñemyatyrõme. Ha péina, avañeꞌẽ oñemboꞌehápe Paraguái retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei Anamandaje rupive heta mboꞌehararã oñemoarandu itávape, upéicha ko aty ombaꞌapo Concepción, San Pedro, Cordillera, Guaira, Kaꞌaguasu, Kaꞌasapa, Itapúa, Misiones, Paraguari, Alto Parana, Central-Paraguaýpe, Ñeꞌẽmbuku, Amambay, Kanindeju, Presidente Hayes ha Boquerón-me.
Anamandaje remiandúpe oĩ avei guarani ñeꞌẽ oñemboꞌevaꞌerãha maymávape oñemosãsosérõ Paraguái retã ha retãyguápe. Guarani hína tembipuru tekotevẽva ha ojeipurukatuvaꞌerã oñemoarandu, oñemongakuaa hag̃ua Paraguái. Mitã oñemoarandúva koꞌága, iñeꞌẽteépe, tuicha oñakãrapuꞌã, ipyꞌarory ha ipyꞌaguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mbaꞌe omeꞌẽ ha ohesaꞌỹijóva mboꞌehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekomboꞌe Guarani rupive. Kóva ko mbaꞌe haꞌehína Anamandaje kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo.
Anamandaje ohupytyvaꞌekue
jehaijeyAry 2007-pe Guarani Ñeꞌẽte ha Arandu Anamandaje omboty mokõipa mokõi (22) ary ha, mokõipa mokõi ary ombotývo, Ateneo rembiapo ojepyso ha oguahẽma 100 távape, Paraguáy retã tuichakue javeve ha mboypýri avei. Umi mokõipa mokõi arýpe Ateneo-gui osẽma 22.000 Mboꞌehára Guarani, omboꞌe ha ombaꞌapokyreꞌỹva ñane Avañeꞌẽ rayhupápe. Umi mbaꞌe ykére, ñamombeꞌukuaa avei Ateneo-pe oñemboaranduhaguékuri Guarani Mboꞌesyry Kuaaꞌypy rupive 50 000 tapicha mboꞌeharapyréva. Avei, oĩ 250.000 mboꞌehára ha mboꞌehararã rupi oñembokatupyryvévaꞌekue mboꞌesyry mbykymbykýva rupive. Iporã avei jaikuaa Ateneo-gui osẽhaguéma 805 mboꞌekuaahára Guarani.
Ateneo heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, jaꞌekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva Ateneo rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetiaꞌépe oho tenonde gotyo ha hendive okuꞌe Guarani ñeꞌẽ, oñemboꞌyjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyreꞌỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey.
Guarani ñeꞌẽ pyahu koꞌága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oĩma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retã ñeꞌẽ teete. Guarani oikéma avei tekomboꞌépe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mboꞌehaópe --Guarani rupive-- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovyꞌa mboꞌehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; jaꞌeporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañeꞌẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani haꞌeha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha tekoꞌasy. Upévare avei hesakãvaꞌerã mboꞌeharakuérape Guarani ndahaꞌeiha peteĩ mboꞌerãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru haꞌevéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñeꞌẽva itavy ha ijurukyꞌa; koꞌága Guaraníme oñeꞌẽva iñarandu ha ojehecharamo.
Koꞌága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñeꞌẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñemboꞌe, oñemombaꞌeguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo (Argentina, Vrasil, Uruguái, Volivia, Tetãvore Joapykuéra, Kanatã, Francia, Alemaña, Epaña) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñeꞌẽ ha Guarani reko. Guarani ñeꞌẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mbaꞌe ñane avañeꞌẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva heꞌíva hikuái: ñeꞌẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ jaꞌekuaa Guarani ñeꞌẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imanduꞌáva ha omombaꞌeguasúva avañeꞌẽme, umíva apytépe Ateneo rendatee haꞌeva: www.ateneoguarani.edu.py. Avei, ndahiꞌaréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñeꞌẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñeꞌẽ, castellano ha portugués ykére.
Opa koꞌã mabaꞌe ohechauka mbaꞌéichapa Ateneo rembiapo rupive, Paraguaýpe, ojehupyty hetaiterei mbaꞌe avañeꞌẽ mombaꞌeguasuvévo.