Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje
Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje (Karaiñe'ẽ: Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, Paraguaýpe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha David A. Galeano Olivera –upérõ oñemoarandúva Guarani ñe’ẽme Instituto Superior de Lenguas, Universidad Nacional de Paraguaýpe- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñe’ẽme omoheñói hagua peteĩ aty omba’apo hag̃ua avañe’ẽ ha Paraguái mba'etévare.
Mba'éichapa heñói anamandajeJehaijey
Upe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetia'e ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu.
Upe ára 23 jasyporundy 1985 pyharépe ojejapókuri motenondehararã jeporavo, peteĩ amandaje rupive. Ha upérõ avei oje’ékuri 30 jasyporundy pyharépe ojejapotaha aty guasu oñemboajévo 'Guarani Ñe'ẽ ha Arandu Anamandaje (Ateneo de Lengua y Cultura Guarani). Herarã ome'ẽkuri mbo’ehára María Elvira Martínez de Campos ha ojeporavókuri heta téra apytégui.
Anamandaje jehupytyrã ojeporavókuri ko’áva: Ombyatýva'erã mbo'ekuaahára ha temimbo'e guaranimegua jekupyty, tetia'e ha tekojojápe; omba’apóva'erã guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etévare ha upevarã ogueroguatáva'erã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe Paraguái retã tuichakue javeve; oikuaaukáva'erã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũva’erã ikatumíva guive (ta'ãngambyry, ñe'ẽ'asãiha ha kuatiahaipyre); ohekombo'éva'erã guarani ñe'ẽ mbo'ehararãme, osẽtava ohekombo'e ha ohayhukajey guarani ñe’ẽ ha Paraguái mba'etéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha, upe ára guive ko’ága meve Anamandaje omba'apo kyre'ỹnte gueterei. Ko’ága hetáma ija ipype, ápe ha amoite Paraguái retã ruguáre.
Anamandaje rembiapo rupive guarani ñe'ẽ ija karaiñe'ẽ ndive, Paraguái retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ko aty rupive guarani oike Tekombo’e Ñemyatyrõme. Ha péina, avañe’ẽ oñembo’ehápe Paraguái retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei Anamandaje rupive heta mbo'ehararã oñemoarandu itávape, upéicha ko aty omba’apo Concepción, San Pedro, Cordillera, Guaira, Ka’aguasu, Ka’asapa, Itapúa, Misiones, Paraguari, Alto Parana, Central-Paraguaýpe, Ñe’ẽmbuku, Amambay, Kanindeju, Presidente Hayes ha Boquerón-me.
Anamandaje remiandúpe oĩ avei guarani ñe'ẽ oñembo'eva'erãha maymávape oñemosãsosérõ Paraguái retã ha retãyguápe. Guarani hína tembipuru tekotevẽva ha ojeipurukatuva'erã oñemoarandu, oñemongakuaa hag̃ua Paraguái. Mitã oñemoarandúva ko’ága, iñe’ẽteépe, tuicha oñakãrapu’ã, ipy’arory ha ipy’aguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mba’e ome’ẽ ha ohesa’ỹijóva mbo’ehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekombo’e Guarani rupive. Kóva ko mba’e ha’ehína Anamandaje kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo.
Anamandaje ohuptyva'kueJehaijey
Ary 2007-pe Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje omboty mokõipa mokõi (22) ary ha, mokõipa mokõi ary ombotývo, Ateneo rembiapo ojepyso ha oguahẽma 100 távape, Paraguáy retã tuichakue javeve ha mboypýri avei. Umi mokõipa mokõi arýpe Ateneo-gui osẽma 22.000 Mbo’ehára Guarani, ombo’e ha omba’apokyre’ỹva ñane Avañe’ẽ rayhupápe. Umi mba’e ykére, ñamombe’ukuaa avei Ateneo-pe oñemboaranduhaguékuri Guarani Mbo’esyry Kuaa’ypy rupive 50 000 tapicha mbo’eharapyréva. Avei, oĩ 250.000 mbo’ehára ha mbo’ehararã rupi oñembokatupyryvéva’ekue mbo’esyry mbykymbykýva rupive. Iporã avei jaikuaa Ateneo-gui osẽhaguéma 805 mbo’ekuaahára Guarani.
Ateneo heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, ja’ekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva Ateneo rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetia’épe oho tenonde gotyo ha hendive oku’e Guarani ñe’ẽ, oñembo’yjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyre’ỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey.
Guarani ñe’ë pyahu ko’ága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oïma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retä ñe’ẽ teete. Guarani oikéma avei tekombo’épe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mbo’ehaópe --Guarani rupive-- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovy’a mbo’ehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; ja’eporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañe’ẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani ha’eha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha teko’asy. Upévare avei hesakãva’erã mbo’eharakuérape Guarani ndaha’eiha peteĩ mbo’erãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru ha’evéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñe’ẽva itavy ha ijuruky’a; ko’ága Guaraníme oñe’ẽva iñarandu ha ojehecharamo.
Ko’ága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñe’ẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñembo’e, oñemomba’eguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo (Argentina, Vrasil, Uruguái, Volivia, Tetãvore Joapykuéra, Kanatã, Francia, Alemaña, Epaña) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñe’ẽ ha Guarani reko. Guarani ñe’ẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mba’e ñane avañe’ẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva he’íva hikuái: ñe’ẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ ja’ekuaa Guarani ñe’ẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imandu’áva ha omomba’eguasúva avañe’ẽme, umíva apytépe Ateneo rendatee ha’eva: www.ateneoguarani.edu.py. Avei, ndahi’aréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñe’ẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñe’ẽ, castellano ha portugués ykére.
Opa ko’ã maba’e ohechauka mba’éichapa Ateneo rembiapo rupive, Paraguáype, ojehupyty hetaiterei mba’e avañe’ẽ momba’eguasuvévo.