Guarani Hai'ymakuaaty

Momaitei jehaijey

Ateneo de lengua y cultura guarani onohẽ yvytu pepóre ko kuatiañe’ẽ oñehesa’ỹijohápe Avañe’ẽ jehai yma. Ko tembiapo ijetu’u ha hypy’ũvape omba’apókuri heta mbo’ekuaahára katupyry ATENEO-ygua, oñemoarandujeýva hikuái ko’ág̃a peteĩ mbo’esyrypavẽme. Umi mbo’ekuaahára oñembyatýkuri heta jey omoñe’ẽ ha oikũmbývo tembiapo hérava “Oraciones y Catecismo de Fray Luis de Bolaños”, ha’éva jehaipyre itujavéva ñane Avañe’ẽme ha ijatyhápe: “Doctrina Cristiana en Lengua Guaraní, Padre Nuestro, El Ave María, Credo, Mandamientos de la Ley de Dios, Mandamientos de la Santa Madre Iglesia, Sacramentos, Acto de Contrición y El Alabado”. Upévare, Bolaños-gui oiko Guarani haihára ypykue, ha’égui upe ohai’ypyva Avañe’ẽme.

Ko’ã tembiapo ohaíva’ekue Fray Luis de Bolaños niko osẽ ñepyrũ ary 1607-pe ha jaikuaaháicha upérõ Guarani oñeñe’ẽ ha ojehaiva’ekue ambue hendáicha. Aipórõ, iporãva’erã jaikuaami mba’épa ojapókuri mbo’ekuaahára ATENEOygua Fray Luis de Bolaños rembiapokuére. Añetehápe, ha’ekuéra omoñe’ẽjey ha oikumbývo upe Guarani tuja oñeha’ã -ikatuha peve- ombohasa Bolaños jehaikue, Guarani pyahuvévape; ja’eporẽsérõ, Guarani ág̃a ñañe’ẽvape.

Tapicha omoñe’ẽva ko tembiapo guasu katuete ohechakuaáta mba’éichapa ñane avañe’ẽ iñambuékuri hekove pukukuépe. Ndaha’éi peteĩ Guarani ñe’ẽnte pe ymaite guive ha ko’agaite peve ojepurúva. Nahániri. Guarani, opaite ñe’ẽtéicha, okuchu, oñemongu’e, oñemomýi ha oñemoambue. Ko mba’e Guaraníre ojehúva ohechauka avei ñandéve ñane avañe’ẽ hekoveha, ndaha’eiha peteĩ ñe’ẽ omanómava térã omanombotáva.

Ko kuatiañe’ẽ ohechauka avei opavavépe Ateneo de lengua y cultura guarani oñepyrũha oipykúi ambue tape, ohekávo ñane avañe’ẽ rapo. Oje’evavoíngo jaikuaáro ñande rapo jaikuaaporãha avei mávapa ñande.

¡Vy’apavẽ! Mbo’ekuaahára Kalo Ferreira ha iñirũnguérape ogueropojáire ñandéve ko kuatiañe’ẽ porãite ha iñarandúva.

DAVID GALEANO OLIVERA
ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
Motenondehára Guasu

Ñe'ẽnondegua jehaijey

Iñapyse tembiapo peteĩha Hai’ymakuaaty (Filología) Guaranímegua ojapova’ekue temimbo’e oĩva Mbo’esyrykatu (Post-grado): Mbo’erekokuaahára (Maestría) Guarani Ñe’ete ha Rekópe. Ko tembiapo rupive, omboguatáva Ateneo, oñehesa’ỹijo “Oraciones y Catecismo de Fray Luis de Bolaños”, oguerekóva ipype: “Doctrina Cristiana en Lengua Guaraní, Padre Nuestro, El Ave María, Credo, Mandamientos de la Ley de Dios, Mandamientos de la Santa Madre Iglesia, Sacramentos, Acto de Contrición y El Alabado”.

“Doctrina Cristiana de Bolaños” oñemyasãi ary 1.607 ha ombojoapyve upéi Antonio Ruíz de Montoya, ary 1.640, “Catecismo de la Lengua Guaraní” rupi. Upéicharõ jahechakuaa oguerekoha ary 400. Heta ñe’ẽ guarani ymaguare oĩva ipype ndojepuruvéimava ha upévare osẽ ko tembiapo omyatyrõva umi ñe’ẽ ymaguare ko’ág̃agua ndive.

Og̃uahẽma ára pyahu Avañe’ẽ momorãvo, ndaha’éiha oĩreíva ñane retã Léi Guasúpe. Ojehechauka Guarani ñe’ẽ ñanemoaranduha ha ára vai ohasava’ekue ha’éntemaha mandu’aha. Ko tembiapo katuete oipytyvõne opavave oikuaaséva Guarani ruguaite ha upekuévo tokakuaa avei hendivekuéra ñane Avañe’ẽ.

“El Catecismo en Lengua Guaraní” Bolaños rembiapo oñembopyahu jey imombe’úpe Nicolás Yapuguai rupi, ary 1.724 ha oipytyvo ichupe Paulo Restivo. Bolaños rembiapo ha’e Haipy peteĩha guaranimegua ojekuaa’ypýva. “Sínodo” Paraguaygua, omotenondeva’ekue Fray Martín Ignacio de Loyola ha ñane retã Sambyhyhára Hernadarias, omoneĩ pe “Catecismo Bolaños mba’éva, añóramo ha opavave Paraguái ha Río de la Plata-pe g̃uarã.

Ko tembiapo rupive, ikatúma ja’e temimbo’ekuéra oĩva Mbo’erekokuaahárape omboguapymaha herakuéra Guarani ñe’ẽre ha márõnte nomanomo’ãi.

Kalo Ferreira Kiñóne
Mbo’ehára guarani hai’ymakuaaty

Oraciones y catecismo Fray Luis de Bolaños jehaijey

Doctrina cristiana en lengua guarani jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Santa Cruz raangába rehé Kurusu ra’ãnga Marangatu rehe,
Oreamotareymbara (1) hegui orepiçiro (2) epe (3) Oreamotareymbara (1) piçiro (2) epe (3) Nde orepysyrõ ore rayhú’ỹvagui.
Tupã oreyara (4) (4) oreyara Tupã orejára
Tuba, hae (5) Taýra, hae Efpiritu Santo réra pipe(6) hae (5) pipe(6) Túva, Ta’ýra, Pytu Marangatu rerapýpe
Amen IESUS (7) Iesus (7) Ta’upéicha Hesu
  • 2.1.1- Enemigo: Amotarey mbára…Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Primera Vocabulario 1.876 Pág. 244

Amotareymbara, rayhú’ỹva, ija’e’ỹva. Diccionario Castellano Guaraní Antonio Guasch 7ma. Edición 1986 Pág. 191.

  • 2.1.2- Piçiro: l. Pihiro, Escaparlo, librar, defender, amparar, hallarse bien,… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 291 v. /285 V. II 19.Librar¬, Poi, pe’a, pysyrõ, monandi, mosãsõ, mbojera…Ñe’ẽryru Marangatu. Olga Troxler Vda. de Maldonado. Primera Edición. 2.004 Pág. 388.
  • 2.1.3- Epe: (pronombre), 2° persona (tu) Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 126.
  • 2.1.4- Oreyara: oñemyengovia orejára rehe.
  • 2.1.5- Hae: conjunción copulativa. Ché ha ende. Yo y tú. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 137.
  • 2.1.6- Pipe: (Posposición de ablativo), Lo mismo que cum, de instrumento, y movimiento. Quicepipe, con el cuchillo. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 296/290.
  • 2.1.7- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Kurusu ra’ãnga Marangatu rehe, nde orepysyrõ orerayhú’ỹvagui. Tupã orejára. Túva, Ta’ýra ha Pytu Marangatu rerapýpe. Ta’upéicha Hesu.

Padre nuestro jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Oreruba (1) ybape(2) ereibae ruba (1) ybape (2) rei (3) bae (4) Ore ru yvágape reiméva
Ymboyerobiaripiramo nderera marangatu toico Ymboyerobia ri (5) pira (6) mo toiko ñembojeroviápe nde réra marangatu,
Tou ndereco marangatu orebe, tiyaye nderemimbotara quie (10) ybipe ybape yyayeñabe(12) T (7) iy (8) aye (9) quie (10) yyayeña (11) be. Ñabe (12) tou nde reko marangatu oréve, toñemboaje ne rembipota ápe yvýpe yvágape oikoháicha.
Orerembiu ara ñabo (13) g̃uarã emee curi orebe orebe hae Ñabo (13) curi (14) Ore rembi’u ára ha ára g̃uarã eme’ẽuka oréve,
Nde ñyro anga (15) ore iñangaipabae upe ore recomegua (16) haraupe oreñyronunga (17) Anga (15) reco megua (16) oreñyro nunga (17) Nde reñyrõva ore angaipa orerayhu’ỹvandie oreñyrõkena.
Eypotareme (18) angaipa pipe (19) oreá Ey (18) pipe (19) Nde ndereipotáire angaipápe ro’a
Orepiçiroepe (20) catu (21) mbaepochiagui. piciro (20) epe (21) catu (22) nde orepysyrõngatu mba’e pochýgui.
Amen IESUS (23) (23) Iesus Ta’upéicha. Hesu.
  • 2.2.1- Túba, padre, cherúba; túba,… guba. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Preludio. Arte 1.876 Pág. 10.
  • 2.2.2- Ybaga: ybag – Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 pág.166 / Yvága – Diccionario Ñe’ẽngueryru A. Jover Peralta, Tomas Ozuna 1.950 Pág. 238.
  • 2.2.3- Rei: estas Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Preludio Arte 1.876 Pág. 64.
  • 2.2.4- Bae: (participio) el que… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 75.
  • 2.2.5- Ri: lo mismo que rehe… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 341 v. ¬\ 335 V.
  • 2.2.6- Pira: partícula de verbo pasivo. Tesoro de la Lengua Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Segunda Parte Tesoro. 1.639 Pág. 298.
  • 2.2.7- T: ñe’ẽpehẽtai.
  • 2.2.8- Iy – ij: Ñe’ẽpehẽtai mba’éva (Indica Posesión).
  • 2.2.9- Aye: consentir aceptar… toiko – peteĩ mba’e. Gramática y Diccionarios arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 26 v.
  • 2.2.10- Quie: qui, aquí…, desde aquí, ape Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 332 v./326 v.
  • 2.2.11- “Ña”- oñemyengovia “ja” rehe ipu porãve hag̃ua. Ñe’ẽ juruguandie ojepurúva’erã ñe’ẽpehẽtai jurugua.
  • 2.2.12- Ñabe: (Iabe) Manera. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 240.
  • 2.2.13-Ñabo: cada uno, cada uno de nosotros…Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág.240 v.
  • 2.2.14- Curi: luego, presto, ahora, momento…Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 109.
  • 2.2.15- Ãngá: disminuir, despectivo… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 39.
  • 2.2.16- Megua: sin gracia, chocarreria, bellaquería, echar a perder, disminuir…Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 219.
  • 2.2.17- Nunga: diminutivo, poco, (sin gracia / aguyje’ỹva). Tesoro de la Lengua Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Segunda Parte Tesoro. 1.639 Pág. 240.
  • 2.2.18- Ey: Particula negativa Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 124.
  • 2.2.19- Pipe: Posposición. Diccionario A. Jover Peralta Tomas Osuna 1.950 Pág. 123.
  • 2.2.20- Pisiro: Piçiro, l. Pihiro, Escaparlo, librar, defender, amparar, hallarse bien. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág.291 v. /285 V.II 19.
  • 2.2.21- Epe: (pronombre) disminutivo, 2ª. Persona (tu) Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 126.
  • 2.2.22- Catu: Al fin del verbo es comparativo…ngatu (nasal) / Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 94.
  • 2.2.23- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Haipy 2007: Oreru

Maria maitei jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Tupá taneraãrõ(2) Maria, Armonización nasal (2) Tupã tanera’ãrõ María,
nerenihe Tupá gracia(3) rehe Aguyje en reemplazo de Gracia (3) nerenyhẽ Tupã aguyjégui.
Tupá, yande yara (4), nde yrúnámo(5) oyco (6) ymombeu(7) catupirámo(8) ereyco(9) cuña pabe gui. Ñandejára en reemplazo de yande yara (4) Yrúnámo = irũramo (5) oyco = oiko (6) ymombeu = imombe’u (7) catupirámo = katupyrýre (8) ereyco = reiko (9) Tupã, Ñandejára, ne irũramo oiko imombe’u katupyrýre, reiko kuñapavẽgui.
Ymómbeú catupírámó abe(10) oycó nde membira Jesús, Abe = avei (10) Imombe’u katupyrýre avei oiko ne memby Hesu,
Santa María, Tupází máráneymbae (11) eñémboe nde membira (12) upe ore yñangaipabae rehe, (11) Marane’ỹ = marane’ỹ (12) bae (13) Membira = memby María Marangatu, Tupã marane’ỹ (11) eñembo’e ne memby ãngare, ha ore iñangaipáva rehe,
Áng (13) ore mánó mbotaramo abe (14) ang= alma Avei ore ãngare, romanombota meve,
Taupéicha Jesús (15). IESUS (15) Ta’upéicha Hesu.
  • 2.3.1- Ave: maitei (saludo).
  • 2.3.2- Armonización nasal.
  • 2.3.3- Aguyje: en reemplazo de Gracia.
  • 2.3.4- Yande yara: oñemohenda porã haipýpe (Ñandejára).
  • 2.3.5- Yrúnámo: oñemohenda porã haipýpe (irũramo).
  • 2.3.6- Oyco: oñemohenda porã haipýpe (oiko).
  • 2.3.7- Ymombeu: oñemohenda porã haipýpe (imombe’u).
  • 2.3.8- Catupirámo: oñemohenda porã haipýpe (katupyrýre).
  • 2.3.9- Ereyco: oñemohenda porã haipýpe (reiko).
  • 2.3.10- Abe: oñemohenda porã haipýpe (avei).
  • 2.3.11- Maraney: marane’ỹ Bueno, entero, incorrupto, pureza, limpieza, salud, inocencia. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro.1.876 Pág. 209.
  • 2.3.12- Bae: (participio) el que… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 75.
  • 2.3.13- Membira: oñemohenda porã haipýpe (memby).
  • 2.3.14- Ang: alma Vocabulario de la Lengua Guaraní. Paulo Restivo MDCCXXII. Pag. 67. Ang: alma, espíritu, conciencia. Gramática y Diccionarios – Arte, Vocabularios y Tesoros de la Lengua Tupi o Guarani – Antonio Ruíz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1876. Pág. 35.
  • 2.3.15- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Arovia jehaijey

Agobia niche Tupã tuba opocatumbae guemimbotara rupi ojapobae; ndiyabaybi mbae ychupe yba moñangara (1) ybi moñangara abe ||(1) Imoñangara, Poder, fuerza, ipokatu || Arovia Tupã túva, pu’akáre, imoñangara (1) rupi ojapo yvága ha yvy, avei arovia.
Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Arobia abe Jesu tayra moñepebae (2) yande yara Espiritu Santo rembiapo rehe ñanderamo oñemoñabae puera Señora Santa Maria maraneyymbaegui oarabae puera. (2) Peteĩete, Uno solo…Único. Hesu María nememby, peteĩete(2). Ñandejára, ypykue rembiapo rehe. Pytu Marangatu rembiapo rehe ñanderamo Ñandejára oñemoñáva kuñakarai María Marangatu imarane’ỹvagui oava’ekue.
Poncio Pilato y biray yara rosuramo (3) recoramo herecoméguembí (4) ramo hae curuzu pipe ymoy nimbi ramo, hae yucapiramo hae ytimimbi ramo oycobae puera, (3) Yvyrairusuramo = poguýpe. Indica cargo y poder (4) Herekomegua = ohasa’asy castigar maltratar descomponer… Poncio Pilato poguýpe (3) hekoramo, ohasa’asy (4), kurusúpe imoĩmbýramo omano hag̃ua.
hae agueyi, añaretame ara mbohepi habapipe oycobe yebi amañe bae cueragui hae oyeupi y bape hae eguepi oyna (5) Añareta = infierno Oguejy añaretãme (5). Ára mbohapyhápe oikovejey omanova’ekue apytégui. Ojupi yvágape, ha’e oguapy
Tupã Tuba acatua coti (6), hae aegui oune ymarangatu bae puera upe bae yñagay pabae cuera upe abe heco haguera rehe eyerurebo; (6) Coti = azia = gotyo Tupã akatúa gotyo (6). Ha’e oúne umi hekove imarangatúva ha umi hekove iñañávape oporãndúvo.
Arobia abe Spiritu Santo arobia abe Santa Madre Iglesia Católica oyko Santa Comunión (7) (7) Comunión = Tupã rahava = Tupã pyhy Ajerovia avei Pytu Marangatu. Ajerovia Tupão Marangatúre, ha avei Tupã pyhy (7) Marangatu.
abe arobia Sacramento (8) rehe ñande angay paba cañi. (8) Los 7 sacramentos. Ajerovia avei pokõi iñe’ẽ marangatúre(8) omoĩva ñane angaipa okañy hag̃ua.
Arobia abe (9) teonguekuera opacatu recobe yebi heguema. Hae (10) arobia teco marangatú pabeyma ybape oyme (9) Abe= avei

(10) Hae = ha`e, che ||Avei arovia te’õnguéra opakatu ha hekove jeytaha. (Che) Arovia teko marangatu oĩmaha yvágape

Amen Iesus (11) (11) IESUS = Jesús = Hesu. Ta’upéicha Hesu.
  • 2.4.1- Ipokatu: Poder – fuerza
  • 2.4.2- Moñepeteĩ: Peteĩete, Un solo…Único Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 229 v.
  • 2.4.3- Indica cargo y poder = yvyrairusuramo = poguýpe.
  • 2.4.4- Herekomegua: ohasa`asy… castigar maltratar descomponer… Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro 1.639 Pág. 219.
  • 2.4.5- Añaretã: Infierno Diccionario Guarani Castellano Avane’ẽ poty, Félix de Guarania, 2005 Pág. 12.
  • 2.4.6- Coti: azia Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní. P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro, 1.876 Pág. 100.
  • 2.4.7- Comunión, Tupã rahava, Tupã pyhy. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guaraní. P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Primera Español Guarani. 1.876 Pág. 153.
  • 2.4.8- Pokõi: iñe’ẽ marangatúre = Los 7 sacramentos.
  • 2.4.9- Abe: oñemohenda porã jehaípe (avei).
  • 2.4.10- Hae: ha’e, che.
  • 2.4.11- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Tupã oheja ñandéve pa porokuaitáva jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Tupã ñandequaitaba diez nanga: mbohapi yyipicuera Tupã mboyerobia catu reheg̃uarã, hae ambuae fiere ñanderapicha rerecocatu rehe g̃uarã. (1)Puay - quay precepto mandato Tupã oheja ñandéve pa poroquaitáva (1): Mbohapy ijypykuéra. Tupã mbojeroviakatu rehe g̃uarã, omboae pokõi ñande rapicha rerekokatu rehe g̃uarã avei :
Yyipinanga Ere ñaihu catu Tupã mbae pabe Açoçene. (2)Peteĩha por ijypy nanga (3)Ñande apoha por açoçe Peteĩha(2) rehayhu Tupã pavẽme ñande apoha (3).
Y nomocoindaba: nderehenoiteyche Tupã rera maringarue: (4)Mokõiha por hae momocoyndahaba Hae indica el que, ese eso. Ha’e Mokõiha(4) nerehenoichéne Tupã réra reiete.
Ymombohapihaba: ndereporãbiquiyehe arerepipene Tupã mboyerobiabo. Mbohapyha nde reipuruichéne aretepy Tupã mbojeroviavo.
Ymoycundihaba nderuba, ndeciabe eremooyerobiachene: (5)Katu Irundyha nderu avei ndesýpe embojerovia katu’arã (5).
Ymocincohaba: ndereporãpitiyehene. (6)Ndereporãpitiyehene matar Poha nde reporojukaichéne (6).
Ymofeishaba nderebigiehe ndemendaguerey rehene. (7)Pyhyichéne para explicar tomar poseer, tener sexo sin estar casados Poteĩha nde reipyhyichéne(7) omenda’ỹva nde rehe ndive.
Ymofierehaba nandemundaychene. (8)Igual al texto original. Pokõiha neremondaichéne (8).
Ymoochohaba. nderemopuayehe yapura nderapicha rehe. (9)Igual al texto original. Poapyha neremopu’ãichéne japu nderapicha rehe(9).
Ymo nuevehaba nde ndereñemombotariche ndemendahaguerey rehen (10)Ndereipotaichéne por deseo pasión por la mujer casada con otro. Porundyha nde reipotaichéne (10) omenda’ỹva nde rehe ndive.
Ymodiez haba: ndereñemombotariche nderapichara mbae amo rehene. Paha nde reipotaichéne nde rapicha mba’éva.
Ha ang diez Tupã nandequaitaba mocoi nanga ymboayecatuhaba. Ã pa Tupã porokuaitáva, mokõi omboajekatúva
Cone yyipi: Erehaihu catu Tupã mbae pabe acocene ymomocoindaba: nderapichara erehaihune, ndeyeaihu nunga. Umi ijypy: Rehayhu katu hag̃ua Tupãme opa mba’égui, mokõi: nderapicha rehayhúne, nde rejehayhuháicha.
  • 2.5.1- Puay: quay precepto mandato Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guaraní. P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 327 v./321 v.
  • 2.5.2- Peteĩha: por ijypy nanga.
  • 2.5.3- Ñande: apoha por açoçe.
  • 2.5.4- Mokõiha: por hae momocoyndahaba. Hae indica el que, ese eso.
  • 2.5.5- Katu: hace de comparativo después del verbo. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guaraní. P. Antonio Ruiz de Montoya. Parte Segunda Tesoro. 1.876 Pág. 94 v.
  • 2.5.6- Ndereporãpitiyehene: matar,… mate a muchos en la guerra ayapiti… Vocabulario de la Lengua Guarani. Paulo Restivo. 1722, Pág. 379
  • 2.5.7- Pyhyichéne: para explicar tomar poseer, tener sexo sin estar casados.
  • 2.5.8- Igual al texto original.
  • 2.5.9- Igual al texto original.
  • 2.5.10- Ndereipotaichéne: por deseo pasión por la mujer casada con otro.

Marangaturã jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Sacramentos Santa Iglesia pipegua Siete nanga. Pokõi Marangatuha oguerekóva aty Tupã jeroviahakuéra.
Cone yyipi: ñemongaraihaba. (1)Bautismo Bautistmo(1) – AmoTupãra’y – ñemongarai
2- Tupã rerobiahabari yepitaco catuhaba, Confirmación yaba (2)Confirmación Confirmación (2) – Tupã Jeroviaha moañete jepytaso katuha
3- ñemombeguaba (3)Penitencia Penitencia (3) – Tembiapo vaikue rapykue
4- Tupã rahaba; (4)Eucaristía Eucaristía (4) – Tupãrete pyhy - Tupã pyhyháva.
5- Hacibae reheñandicarai mongihaba (5)Unción Unción de los enfermos (5) – Hasyvare ñandy marangatu ñemondyky
6- Abare moñangaba (6) Sacerdocio Orden Sagrado (Orden sacerdotal) (6) – Avare moñangáva
7- Mendahaba. (7)Matrimonio – casamiento Matrimonio (casamiento) (7) – Menda
  • 2.7.1- Bautistmo: Amotupãra’y. Bautizar, Amo Tupã rai…Gramatica y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Arte Preludio 1.876 Pág. 105.

Bautizar. Mongaraí; moverá;mo Tupã ra’í; heró; hovasá. Peralta Jover, Ozuna Tomás – Diccionario Ġuarãni / Español 1.950 – Pág. 222.

  • 2.7.2- Confirmación: Tupã Jeroviaha jepytaso katuha.

Confirmar, Mombe’uyevi (ratificar, refirmar); moañete; mbohupygua (arc). Peralta Jover, Ozuna Tomás – Diccionario Guaraní / Español 1.950 – Pág. 245.

  • 2.7.3- Penitencia: (Confesión) – Ñemombe’u.

Penitencia. Yeyocó (refrenarse, contenerse)¬ yeapatucá, ñemosambiki / Hacer, yerecoasi, yecoacú. Ñemombe’u, mombe’u (contar, declarar). Peralta Jover, Ozuna Tomás – Diccionario Guaraní / Español 1.950 Pág. 245.

  • 2.7.4- Eucaristía: (Comunión) – Tupã pyhyháva.

Comulgar. Tupãrã (arc.), Tupãpiçi. Peralta.Jover, Ozuna.Tomás—Diccionario Guaraní / Español 1.950 Pág. 243.

  • 2.7.5- Unción de los enfermos: Hasyvare ñandy marangatu ñemondyky.

Unción. Pichi,…Peralta Jover, Ozuna Tomás – Diccionario Guaraní / Español 1.950 Pág. 415.

  • 2.7.6- Orden Sagrado: (Orden sacerdotal) – Avare moñangáva.
  • 2.7.7- Matrimonio: (casamiento) – Menda.

Angaipahague tekoasy Tupã ra'yhupápe jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Cheyara IESV (2) Chrifto (2) IESV Chejára Tupã ra’y
Chemoñangara, chepihirohara abe, che, nia nderaihupape amboaçi catu Che ñemoñangara, che pysyrõhára, che nderayhupápe

ayabaeterecocatu cheangaipapaguera opacatu, añetévo, ambyasy katúre, a tembijojarekokatu. Umi che angaipa oguepa,

Chepia pochipe, cheñee pochipipe, cherembiapo pochipipe chendemoyro haguera rehe Che py’a pochýpe, che ñe’ẽ pochypýpe, che rembiapo pochypýpe, che rombopochy haguére,
Ang (3) coite nache angaipabeichene, chemarangatu catune nde poroquaitaba (3) ang Ág̃a, ko’ýte nacheangaipaveichéne, che marangatu katúne, nde pokatu
marangatu mboayecaTupã bo, ndeñyro angá chebe Cheyara nderugui marangatu Curuzu pipe, oreraihupápe, nde ymombue agüere marangatu mboaje katupávo rupi, neñyrõanga chéve chejára

nde ruguy marangatu kurusupýpe orerayhupápe rehykuavo hague rehe.

Amen IESVS.(4) (4) IESV Ta’upéicha. Hesu.
  • 2.8.1- Contrición: (Yñangaipa hague mboacipába. Tupã raihupápe ñote (2). Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Arte Preludio 1.876 Pág. 163. Ñote: Solamente, solo…Gramatica y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 252 v.
  • 2.8.2- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).
  • 2.8.3- Ang: alma Vocabulario de la Lengua Guaraní. Paulo Restivo MDCCXXII. Pág. 67. Ang: alma, espíritu, conciencia. Gramática y Diccionarios – Arte, Vocabularios y Tesoros de la Lengua Tupi o Guarani – Antonio Ruíz de Montoya Parte Segunda Tesoro1876. Pág. 35.
  • 2.8.4- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Apoha mbyasy ambue jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Cheyara IESV (2) Chrifto IESV (2) Chejára Hesu
chemoñangara, chepihirohara abe, ayabaereteco miri (3) eyngatu nico cheangaipapaguera opacatu miri (3) chemoñangára, chepesyrõhára, tembijojamiringatúva, cheangaipakuéra, kyhyje
hae chepia guibe ambuoaci ndeporoquaitá marangatu che hacytey haguera na añaretaagui Taijaty po’a nderayhu’asýgui katu marangatuvarepýramo nderekohápe ambyasy ãngágui reikóva

guiquihiyebo ñote (4) ruguai, nderaihu raci agui ñote catu ||ñote (4)|| Ág̃a neporãmby marangatu chepytyvõramo,

Maranga aboripiramo nderecohapee amboaci anga guirecobo. Nacheangapyhyveichéne chembopochyhague rehe

poyhuháva ndachepy’aporãiramo eguerekóvo jepi mba’e oporomoangaipáva reñyrõ aguyjépe neanguérava oguerekóramo jeja’o

Ang(5) ndegracia marangatu chepitiboramo, nacheangaipa yebibeyce coirene Ang(5) poyhuháva ndachepy’aporairamo eguerekóvo jepi mba’e oporomoangaipáva reñyrõ aguyjépe neanguérava oguerekóramo jeja’o
ndemoyro pohubaba ño chepia poramo berecobo yepi mbae poromo angaipaba reriro agui guiyepe a ñe angucatabo guirecobo ramo
amomboy abe Pay (6) Avare(7) nderecobia upe opacatu cherembiabicue ymombeu hagua Pay (6) Avare(7) avei Pa’i avare nderekovia upe iñangaipa omokañy cherembiasakue omombe’u hag̃ua
hece chequaitaba mboayecatubo ramo Hese cherekomara pohãnóvo ombojeroviáramo taneñyrõanga
Tandeñyro anga chebe Cheyara ndeporoporiahubereco miri yngatuhaba rehe Ñandejára ndereporiahuvereko jajapose’ỹmeguáva rehe
nde rugui marangatu cheyerobahabete cheraihu raci agui nderemimombocacuera rehe ramo Nde Túva Marangatúgui cheroviahávare cherayhuraságui neresẽreiriva’ekue rehe ramo.
Amen IESVS.(5) (5) IESV Ta’upéicha Hesu.
  • 2.8.1- Contrición: Yñangaipa hague mboacipába. Tupã raihupápe ñote (2). Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Arte Preludio 1.876 Pág. 163. Ñote: Solamente, solo…Gramatica y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 252 v.
  • 2.8.2- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).
  • 2.8.3- Ang: alma Vocabulario de la Lengua Guaraní. Paulo Restivo MDCCXXII. Pag. 67. Ang: alma, espíritu, conciencia. Gramática y Diccionarios – Arte, Vocabularios y Tesoros de la Lengua Tupi o Guarani – Antonio Ruíz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1876. Pág. 35.
  • 2.8.4- Miri: pequeño, chico, poco, humilde. Arte de la Lengua Guarani. Antonio Ruiz de Montoya 1724. Pág. 252
  • 2.8.5- Ñote: Solamente, solo…Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupi o Guarani P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Segunda Tesoro 1.876 Pág. 252 v.

Estar, juntar de cosas. Tesoro de la Lengua Guarani. Ruiz de Montoya Antonio 1.724 Pág. 289.

  • 2.8.6- Pay, Pa’i; abare: sacerdote que cumple bien su oficio. Tesoro de la Lengua Guarani. Ruiz de Montoya Antonio 1.724 Pág. 10
  • 2.8.7- Avare: Abá, hombre,…sacerdote. Tesoro de la Lengua Guarani. Ruiz de Montoya. Antonio Parte Segunda Tesoro 1.639 Pág. 9

Mombe'ukatupyrã jehaijey

Haipy 1603
Hesa’yijo
Haipy 2007
Ymombeucatupiramo toico anga Santifsimo Sacramento, Imombe’ukatupýramo Toiko Ãnga Marãngatupãvẽ temime’ẽte reruha ha kuñakarai tekomarangatujaraite
hae Señora Santa Maria yepi maraney ociriepe oñemon. Piramobe angaipaipi agui ypicirombirera. María jepínte imarane’ỹva osyry pe oñemondýi ypyramoguare angaipa ypy ipysyrõmbýramo
Amen IESVS. (2) Iesus (2) Ta’upéicha Hesu
  • 2.9.1- Alavar: Mombe’ukatupyrã. Gramática y Diccionarios Arte, Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní P. Antonio Ruiz de Montoya Parte Primera Vocabulario 1.876 Pág. 46.
  • 2.9.2- Iesus: Jesús en latín, lengua oficial de los cristianos en ese tiempo, se convierte en HESU por CALCO (mecanismo por el cual una lengua incorpora a su léxico palabras provenientes de otras lenguas).

Catecismo breve del Concilio de Lima jehaijey

P Cherayra eré chebe, oycópe Túpá? Che ra’y eremi chéve oĩpa Tupã
MB Ta Pay (1), oycó ñánga.(2) Heẽ añetehápe Pa’i, oĩ
P Mbobipé (3) Túpá oyco? Mboy Tupãpa oĩ
MB Moñepeñote(4) Túpá oycó. Peteĩnte Tupã oĩ.
P Mamo(5) tepé túpá reconi? Mamoitépa oĩ
MB Ybapé hecóni, ybipe heconi, mamo pabe (6) ahé heconi Yvága, yvy ha avei opaite hendápe
P Abápe (7)Túpá? Mávapa Tupã
MB Tuba, Tayra, Espiritu Santo mbohapí personas Túpá moñeperamo ñote(8) oycó. Túva, Ta’ýra, Pytu Marangatu, mbohapy oñemopehẽ peteĩnte jey oiko.
P Mara (9) tepé mbohapí personas oycóramo, Túpá moñeperamo ñote oyce. Mba’eichaitépa mbohapyvéva oikoramo. Tupã moñepeteĩramo añoite oiko.
MB Ang (10) mbohapí personas oycoé oyo huguí; Tuba nia (11) ndoycoy Tayramo, ndoycoy abe (12) Espiritu Santo ramo: Tayra abé ndoycoy Tubamo, ndoycoy abé Spíritu Santo ramo. Hae emoña (13) abé Spíritu Santo ndoycoy Tubano, ndoycoy abé Tayramo, Mbohapibe aeté personas moñépeñote hecó: hae emoñaramo mbohapí moñeperamo ño Tuparamo heconí. Ã mbohapyvéva oiko ojohegui, Túva ndoikói Ta’ýra, ndoikói avei Pytu Marangatu ramo. Tupã ha'e upéicha avei, Pytu Marangatu ndoikói Túvaramo, ndoikói avei Ta’ýraramo, mbohapyvéva ava noñepehe'ãi heko ha ipahápe peteĩ Tupãramonte oiko.
P Hae ngui quarací (14), yací (15), yací tatá guazú (16), eychú(17), amaberá, amatirí, ybitiruzú abe nguí paye yába(18), tupichuari(19) yara yaba, buraheytara yába abó: oñemó Túpá anbaé, Tupape egui? Ha’égui umíva, kuarahy, jasy, jasy tata guasu, eichu, amavera, amatiri, yvytyrusu, ava paje Tupichuajára. Oñemotupagui avei, Tupãpa avei.
MB Ani, na(20) Túpá ruay(21), Túpá remi mo manguera ñ{ote egui, ae catú y baga ojapó aracaé y porama abe, ybí abe oyapó y poráma abé ñandebe pabe guarama, ñanderecócatu rámá. Nahániri umíva ndaha'éi Tupã. Tupã remimoñanguéra añoite. Ha’e katu yvága ojapo araka’eve, ypóra avei, yvy avei ojapo ypóra opavavépe g̃uarã ñanderekokaturã.
P Mbaepe ñandereco catu rámá? Mba’épa ñanderekokaturã.
MB Túpa quáábá, Túpá gracia, Túpá upé ñande ñemo catupirí haba húpa. Hae ñande manó ré ybapé Túpá rehe ñande pí (22) tuengatu, eguí ñanga mandereco catu rámá. Tupã kuaa, Tupã aguyje, Tupã upe ñandekatupyrýva. Ha ñane manóre yvápe Tupã rehe ñandepytu katu, ko’ava ñanderekokaturã.
P Hae co ñande recobé pabiré (23) oycópe tecobé amboe(24) ñandebe guarama (25)? Ko ñande rekove rire oikópa tekove ambue ñandéve g̃uarã.
MB Ta(26) oyco ñangá: ñande angá (27) nia nomanoy, ñande rete manoramo, mbae mimbaba angá rapicha, no mano bae ráma ruay, ndiyá píríche heco bore. Añete oiko: ñane ãnga nomanói, ñande rete omanóramo, ãnga rapicha mba'e mimbipáva, nomanoiva’erã, ndaijapyraichéne hekove rekovore.
P Mara ñanderecoramo pe Túpá gracia ya yo (28) hune, co ñande recobe pípe (29), hae ñande recobe pabiré y hape abe tecobe pucu pobey (30) ma yarecone? Mba’éichapa ñande rekóramo pe Tupã aguyje jajuhúne, ko ñande rekopýpe, ñande rekove rehehápe avei tekove puku pave'ỹ jarekóne.
MB Jesu Cristo rerobiabo, y ñeenga mboaye hape Hesu jeroviavo, ha iñe’ẽmboajehápe.
P Abapé Jesu Cristo? Mávapa Hesu añetehápe.
MB Jesu Cristo nanga, Túpá eteramo oycó, ñanderamo abe oyco no (31), ae (32) nia Túpá rayramo oycobo, oycó ñanga, ñanderamo oñémoñá aracae Señora Santa María maraney (33)rigepe, hae oa ychí Señora Santa Maria gueco maraney rereco y rámo yepe (34), hae omano curuzú pípe ñande angaipabagui ñandepiciro haguama rehe. Añetehápe Hesu añetehápe Tupãitéramo oiko, ñandéramo avei oiko añete, ha’e avei Tupã ra’ýramo oikóva, ñandéicha avei oiko, oñemoñaraka’e María Marangatu kuña karai Marane’ỹ ryépe. Ha’e oa oguereko’ỹre marã Hesu omano kurusúpe ñande angaipa rehe, ñande pysyrõ hag̃ua.
P Mára tepé (35) ománo Túpa namo (36) guecoramo Marãitépa omano Tupã ñanderekove
MB Omano nága nanderamo guecoramo, hae rirí (37) ara mbohapí haba pípe oycobe yebí, hae rire oyeupi ybapé, hae á é pé heconí tecobe pucu pabeyma rereco baramo. Omano añete, ñandéramo heko, ha’e ára mbohapyhápe oikove jey, ha’e ojupi yvágape, ha’e hekove puku pave’ỹ herekoramo.
P Eré ang chebeno Jesu Cristo ñande pábe (38) rehe mamó haguera rehe yaha pabé tepé y bopare? Emombe’u chéve Hesu opavaverépa omanohague, jaha hag̃ua maymáva yvágape.
MB Jesé Cristo rerobia hereyma, hae herobia hara yepé herobiatay ñote ramo, y ñe agua mboayé ey mamondo hoyche y hapone, aña retamengatu ohone, teco acicate apíreyma porarabo. Hesu reroviahaháre'ỹ, ha jeroviahárajepe, reroviaitéramo, ombo’ajere iñe’ẽ nomanoichéne, ndohoichéne, ha ndojeroviáiva aña retãme ohóne, teko asykatu apyra’ỹma angatápe
P Hae Jesu Cristo rerobiacatu hara yñeenga mboaye catu hape, ohope ybapere? Hesu reroviakatuhára iñe’ẽ mboaje katuhápe, ohópa yvágape.
MB Ta, (39) ohó nangane, hae abapó guori pape gueté (40) revé, ó angá revé tecobé catupirí apí (41) reyma oguerecone: hae emona haguama rehe Jesu Cristo ara cañí (42) ramo ouné pabe recó cuera rehe oyrurebo ñandebe: hae egui (43) rama rehe teonguara opacatú oycobe yebine, haeramone. Héẽ oĩ ohohápe avaeteve hi’anga oipe’a rehe tekotẽve katupyry ypy oguerekóne: upéicha hag̃uáma Hesu ára okañýramo oúne opavave ñande rekove ojerurévo ñandéve: upéva rehe te’õnguéra opokatúva oikove jeýne, ha'eramone ha'eramóne.
P Hae guí ynangaípabae cuera merá pe heconi ne aña retame ohó hagua mey ma rehere? Iñangaipakuérapa hekovaíva añaretãme oho hag̃uáma.
MB Ycaray bey (44) mba’e oñé mougaray recabo ño, Túpá ray ramo, hae Santa Madre Iglesia membíramo, ocaray haba rehe oñe moñangaba egui ño abanga gui oyepí ciró habeté. Ikarai jey mba’e oñemongarai rekávo. Tupã ra’ýramo, ha avei Tupão Marangatu membýramo, ikaraiháre oñemoñangávagui ojepysyroete.
P Mará eyabé (45) pe Santa Madre Iglesia aré (46) rae (47)? Ma’erã eja Sy Tupã marangatu rehe.
MB Caray pábe Túpá upe y ñemouoongaba, hae pabe rubicharamo Jesu Cristo reconí, Pay Pápá abe y bipe, hecobiareté: cobae (48) upé Santa Madre Iglesia yae (49) Karai pavẽ Tupã upe iñemoñangava ha’e mburuvicha pavẽ Hesu reko, ha’e Túva Tenonde avei ha yvýpe hekoviarete: upéva ha’e sy Tupão Marangatu ha’éva.
P Hae gui (50) icaria bae cuera ocaraybiré iñangay paramo marape heconine añeretáme ohó haguamey me rehene? Ha'égui ikaraikuéra ikoraive iñangaipáramo hekópe añaretãme oho hag̃uáma.
MB Oñemombeú mangané abaré upé ó (51) angaipa paguera mboací catu hape Oñembe’úramo avarépe, angaipakuéra ombohasykatúva.
P Hae emoña hecoramo, oho ybapene? Ha’e emoña hekóramo ohopa yvápe
MB Ta oho nangane Túpá ñandepuay (52) taba Santa Madre Iglesia ñande pua. Taba abé omboaye catu tapieramo, ang año nánga Túpá ray hu catu mbae pabe azoce, hae ñandepábe ñande ye ay hú nunga, yande yo ay hu catu – Amen Jesus Héẽ oho Tupã ñanemopu’ã Tupão Marangatu rupi omboaje katu topaite, ñaneaño Tupã rayhu katu mbo’égui henyhẽvo ha’e ñande rayhy añete ha ñande rayhu katu.

Kuatiañe'ẽita jehaijey

3.1- Aranduka puruete

  1. Galeano Olivera, David – Guarani Ñe’ẽkuaaty - Lingüística (en) Guarani. Gráfica Saúl. 2002. Paraguaýpe Paraguay. Pág. 290.
  2. Guarania. Felix de, Avañe’ẽ Poty Selección Lexicográfica. Servi Libro 2005 Paraguaýpe Paraguay. Pág. 239.
  3. Guasch. Antonio – Diccionario Castellano/Guaraní y Guaraní/Castellano. Ediciones Loyola. Quinta Edición.1.981 Paraguaýpe. Pág. 789.
  4. Guasch. Antonio, Ortiz. Diego – Diccionario Castellano/Guaraní – Guaraní/Castellano. CEPAG. 13 Edición.1.996 Paraguaýpe- Paraguay Pág. 834.
  5. Peralta. Jover, Ozuna Tomás – Diccionario Ñe’engueriru Guaraní / Español = Español/ Guaraní. Editorial Tupã 1.950 Buenos Aires. Pág. 426.
  6. Restivo. Paulo –Lexicon Hispano-Guaranicum “Vocabulario de la Lengua Guaraní” MDCCXXII 1.722 Santa Mariae Majoris. Pág. 545.
  7. Ruiz de Montoya. Antonio, Tesoro de la Lengua Guaraní 1.639. Madrid. Pág. 409.
  8. Ruiz de Montoya. Antonio – Gramática y Diccionarios “Arte Vocabulario y Tesoro de la Lengua Tupí o Guaraní“1.876 Viena Paris. Pág. 414.
  9. Ruiz de Montoya. Antonio – “Arte de la Lengua Guaraní Santa María la Mayor. 1724. Pág. 330.
  10. Troxler Vda. de maldonado, Olga, Ne’eryru Marangatu. 2.004. Paraguaýpe. Pág. 541.

3.2- Aranduka puru pytyvorã

  1. Aragona. Alonso de, Primera Gramática de la Lengua Guaraní Ediciones Montoya. 1980. Posadas Pág. 45.
  2. Arquidiócesis de Paraguaýpe, Hablo con Dios… 1990 Paraguaýpe. Pág. 88.
  3. ---------------------, Yo creo Pequeño Catecismo Católico Editorial Verbo Divino 2001 España Pág. 157.
  4. Decuod Larrosa. Reinaldo Julián, Jopare Pyahu Imprensa Metodista. 1963 Brasil. Pág. 491.
  5. Genes. Ida, Ñe’eroky Editorial Hispana Paraguay SRL 1ª. Edición 1999 asunción. Págs. 877.
  6. Guarania. Felix de, Gran Diccionario Katygara. Centro Editorial Paraguayo SRL1998 Mariano Roque Alonso Págs. 527.
  7. Guarania. Felix de, Katygara Miri. Centro Editorial Paraguayo SRL 2003 Mariano Roque Alonso. Págs. 463.
  8. Guarania. Felix de, Ne’e Atya Miri – Zada Ediciones 2.007 Asuncion Pag. 193.
  9. Lustig. Wolf, Ñe’endy. Gustaavsburg: Guaraní Arandu.2.005 Alemania Pág. 183.
  10. --------------------------------Ñe’eryru Ikuaapaveva Guaraní. Editorial Guaraní Edición 2002. Paraguaýpe Paraguay. Pág. 899.
  11. Ortiz Mayans. Antonio Guasch, Gran Diccionario Castellano-Guaraní/Guaraní-Castellano. Eudepa 1.996 Sao Paulo Brasil Pág. 543.
  12. Rojas Aranda. María Antonia, Ñe’eryru Guaraní Serie ATENEO 2003 Paraguay Pág. 190.
  13. Servín. Juan Vicente, Peteĩha Ñe’eryru Guaraníme. Editora Litocolor.2003 Paraguay. Pág. 336.
  14. Trinidad Sanabria. Lino, Gran Diccionario Avañe’e Editorial Occidente SRL1 Edición 2002 Colombia Pág. 736.