Ky'ỹindy

Ky'ỹindy Quiindy

[[Image:\|270px]] '
Tetã	Paraguái
Tetãvore	Paraguarí
Távayguakuéra	16.074 ava
Ape távagui	885 km²
ISO	PY-11
Yvatekue	m
Koordinasion	25°25′26″S, 56°35′57″W (G)

Ky'ỹindy ha’e peteĩva umi tetãvore’i opytáva poruha tetãvore Paraguari, Paraguai-pe. Paraguay, ha’éva táva akã ñane retã Paraguáipegui opyta 109 km rupi.

Ñaguãhẽ ko távape Ruta I Mariscal Francisco Solano López rupi. Ko távare ojere ysyry potĩ porã porã, ha ko’ãva apytépe umi tuichavéva ha’e Tobatinguá ha avei Yacarey.

Aguĩete ko távagui jajuhu upe herakuã mombyrýva lago Ypoá, peteĩ reserva natural hetaiterei jajuhuhápe yvyra ha mymbakuéra, ha’éva voi tuichavéva ko ñane retãme.

Ko tetãvore’i Ky'ỹindy, oñefunda va’ekue upe ary 1733-pe, upévare ha’e peteĩva umi táva ymave guarémava.

Superficie

Tuichakué ko tetãsvore’i oguereko 885 km2, ha ary 2008 ramo guarã jajuh 19.643 tapicha oikovéva, 22,20 tapicha jajuhu 1 km2 pe.

Economía

Tapichakuéra ko tetãvore’i Ky'ỹindykua omba’apo vaka ñemoña ha avei kokue ñemitỹ ja’uvaerãme; ko’ã kóga apytépe jajuhu takuare’ẽ omoherakuãva ko távape ikañakuéra rupi; oguereko avei kogatykuéra uva, mandyju, mandi'o. Avei oñeñenoma vaka, ovecha, kure ha kavaju.

Táva Ky'ỹindy herakuã mombyry oguereko haguére pelotakuéra apoha guasu. Heta tapichakuéra omba’apóva ko vakapi apu’a popóre; ko tembiapo ha’e voi peteĩva umi viru omoingevéva ko távarupi.

Vías y Medios de Comunicación

Ko Ruta Nº1 Mariscal Francisco Solano López tape hũ ojeipuruvéva ha ohasáva ipukukukue javeve ko tetãvore Paraguarí rupi, kóva avei ha’e tape ombojoajúva ko táva Paraguayndive, ha avei ambue tavakukéra ko tetãvorepegua.

Ambue tapekuéra yvyguiguánte ombojoajúva umi tetãvore’ikuéra oñondive ha avei upe táva myakãhándive ko tetãvorépe.

Ko’ápe jajuhu tembipurukuéra ramo teléfono omoĩva Copaco ha umi telefonokuéra ikatúva jagueraha ñanendive ha avei oguereko ambuekuéra reheguáva, upéicha avei ko’ápe oguahẽ umi diariokuéra Paraguaýpe ijapopyre.

Mba’éicha ikatu ñaguãhẽ

Ñasẽvo táva Paraguaygui, jaha Ruta Nº 1 Mariscal Francisco Solano López-re, ñaguãmeve upe táva omyakãva upe porundyha tetãvore Paraguarípe, opytáva 66, jahave upe tapéve jahasávo jahávo tetãvore’ikuéra Carapeguá, San Roque González de Santacruz ha jajuhpytypeve Ky'ỹindy.

Municipio

Karai intendente kotetãvore’í Ky'ỹindype, ha’e Juan Bautista Bogado Vera, ANR Partido Colorado-gua, arykuéra 2006/2010 peve.

Población

Tupao Ky'ỹindýpegua

He’iháicha upe Dirección General de Encuesta, Estadísticas y Censo, jajuhu ary 2008-pe oguerekoha 19.643 tapichakuéra oikovéva ko tetãvore’ípe.

Okarayguakuéra hetamive ha upéicha avei kuimba’ekuéra, omba’apóva kokuérupi.

Geografía

Kotetãvore’i Ky'ỹindy, ko porundha tetãvore Paraguarípe.

Ko tetãvore’ípe jajuhu:

Yvyty Ita Ybaté.
Yvytu Pytá.
Yvyty Tomás.
Yvyty Trinchera Cué.

Ikorapy

Ko tetãvore’i Ky'ỹindy korapy oguahẽ:

Norte gotyo tetãvore’i San Roque González de Santacruz peve.
Sur gotyo jajuhu tetãvore’i Caapucú.
Este gotyo opyta tetãvore’i Ybycuí.
Oeste oĩ upe Lago Ypoá ha avei Parque Nacional, upéicha avei tetãvore Central ha tetãvore Ñeembucú.

Ykuéra rehegua

Ko tetãvore’i Ky'ỹindype ombohykue heta ysyry, ha ko’ãva apytepe jajuhu Ñandypay, Zanja Jhu, Tobatinguá, Yacarey, Tacuary, Itary, Mbusyi ha avei Mboi Cuatiá.

Upe lago Ypoá zona-pe ha avei lago Paranamí rehegua, jajuhu heta yvykaruguakuéra ha ko’ãva apytépe oĩ upe Estero Ypoá.

Demografía

Ky'ỹindy, ha’e peteĩ tetãvore’i Noveno Departamento de Paraguarí rehegua, he’iháicha upe Censo Nacional de Población y Vivienda orekoha 19.643 tekove.

Okaraháre jajuhú 74,66% tekove.

Ogakuéra ojeikoha apytépe, jajuhu okaraharegua 51,46% óga.

Tapichakuéra kuña ha kuimba’e oikovéva ko tetãvore’ípe rehegua:

Ary 2008 ramoguarã, jajuhúma 19.643 tapichakuérape, ko’ãva apytépe 10.233 kuimba’e ha 9.410 kuña.

Ohechaukáva ñandéve tapichakuéra rekovekuéra:

Tapicyhakuéra ndohupytýiva gueteri 15 ary34,5%.
Mboýpa imemby kuñakuéra 3,1 memby.
Tapichakuéra ndoleekuaáiva ko tetãvore’ípe 8,6%
Tapichakuéra omba’apóva sector primario-pe 45,1%
Tapichakuéra omba’apóva sector secundario-pe 17,8%
Tapichakuéra omba’apóva sector terciario-pe 35,6%
Ogakuéra ohupytýva electricidad 83,9%
Ogakuéra ohupytýva y potĩ 40,0%
Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas (NBI),
Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas temimobo’ekuéra rehegua 6,9%.
Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas tembipurukuéra tesãirehegua 18,0%.
Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas hogakuéra rehegua 30,1%.

Lugares Turísticos

Turismo aventura ha ecológico-rã ramo ikatu ja’e: Lago Ypoa ha avei Parque Nacional, tendakuéra rupi ikatuhápe ojejapo safari, jeguata ha avei oguereko yrembe’y porã porã.

Upe Lago Paranami oguerekóva y morotĩ’asy, ha yrembe’e ome’ẽporãva vy’ápe japytu’uhaguã.

Tupao tuja oñemopuã va’ekue Reduccion-kuéra Franciscana oñemohendárõ guare, upe siglo XVI ramo guare Ky'ỹindype, tapiaguáichante iporã tembiapo porãme ojejapohaguére.

Parque Nacional Lago Ypoa

Oñemohenda Decreto del Poder Ejecutivo rupi N° 13.681 ára:29 jasypo ary 1992-pe osẽva’ekue, opytahína upe tetãvore Paraguarí-pe, Central ha Ñeembucú apytépe, ha ohupyty umi tetãvore’i Caapucú, Villa Oliva, San Roque González de Santa Cruz, Ky'ỹindy rupi.

Ijuvy tuichakue 100.000 hectáreas.

Opyta mombyrykue táva Paraguaygui 150 km.

Upe ojehupytyséva apytepe ha’e ñeñangareko umi yrendakuérarehe Ñeembucúpe jajuhúva ha avei mymbakuéra ha ka’aguykukéra ko’árupigua. Upeicha avei oñangareko umi mba’e porã hechapyrã natuaraleza ome’ẽva ñandéve.

Ojeikohague ko’árupi ymaite guaréma, upéicha ikatu ja’e jajuhu haguérupi ko’árupi jajytakuéra pireku tapichakuéra ymaguare oipuru va’ekue heta oĩhápe umi Ampullaria ha avei Diplodón, tatapague umi yma ñande ypykuéra oiko va’ekue ko’árupi ohecha va’ekue. Ko’ãvape oñembohéra Sambaquies. Ikatu avei jajuhu kanbuekue mymbakuéra ymaite guare.

Yvyrakuéra rehegua rehegua jajuhu umi ecorregión Ñeembucúgua rehegua, orekóva yvyrakuéra espinillo, palo negro, inga, tajy, el yvyra hovy hamba’e. Yvyrakuéra ikarapevéva apytépe katu jajuhu pakuri ha avei juasy’y.

Ñanakuéra yrembe’ýrupigua ha avei yno’õkuéra rupigua (lacustre) jajuhu camalotes, caña brava, piri.

Mymbakuéra rehegua heta jajuhu ko’arupi, ko’ãva apytépe ikatu ja’e: tukã, ñandu, suruku’a, ynambu, mbigua, chahã, taguato, kavure’i, kapi'yva, tapiti, karaja, guasutĩ, guasu puku ( Ciervo de los Pantanos), aguara, jakare, teju, mbói chumbe (Coral), mbói chini ( Cascabel), ha hetave mymbakuéra.

Referencia

Publicaciones del semanario “Tiempos del mundo”.
Geografía del Paraguay.
Che Retá Paraguay.
Datos del la DGEEC.
ABC Color.