Diferencia entre revisiones de «Guarani Ñe'ẽpukuaa»
Contenido eliminado Oñembojoapy marandu
Xqbot (ñe’ẽ | mba’emoĩmbyre) mb r2.5.2) (bot oñemoambue: sv:Guaraníalfabetet; cambios triviales |
|||
Jehai 6:
Guarani ñe’ẽpukuaa ñahesa’ỹijokuaa kóicha:
* 1.1. Puteĩ
* 1.2. Muanduhe Pu'atã (acento tónico)
* 1.3. Muanduhe Tĩgua (acento Nasal)
* 1.4. Ñe'ẽpehẽtai purukuaa (polisíntesis)
Tekotevẽ jaikuaa Guarani haikatu, ko’ága jaipurúva, om-bohetekatuhague mbo’ehára Reinaldo Julián Decoud Larrosa.
Jehai 19:
Upévare ha ja’ehaguéicha, Decoud Larrosa omboheteka-túkuri Guarani haikatu omoheñóivo pe achegety jaipurúva ñande ha oguerekóva mbohapypa mbohapy (33) tai (letras).
=== PUTEĨ
# Guarani achegety
# Puso
Jehai 28:
'''1. Guarani achegety'''
Guarani ñe’ẽte oguereko mbohapypa mbohapy taipu (fonemas) ha umíva jahai hagua jaipuru peteẽ achegety oguerekóva mbohapypa mbohapy tai (letras). Upévare jahai hagua peteï taipu jaguereko peteï tai año. Ndaipóri jajavy hagua.
Águi jahecháta máva mávapa umi tai ha mba’eichaitépa jaipuruva’erã.
Jehai 36:
1.1. Guarani ñe’ẽ achegetýpe jaguereko '''pakõi (12) pu’ae (vocales)''', umíva apytépe jaguereko:
* 1.1.1. Poteĩ (6) pu’ae jurugua: a - e - i - o - u - y; ha
* 1.1.2. Poteĩ pu’ae tĩgua: ã - ẽ - ĩ - õ - ũ - ỹ.
Pu’ae réra ou mokõi ñe’ẽgui: “pu” ha “ae”. “Ae” ou “ha’eñó”gui. Pu’ae hína upe ipúva ha’eño, ipúva ijeheguirei.
Techapyrã:
* Kua = Chive vakapipopo ikua Kuã = Amo karai ohunga ikuã
* Oke = Pe mitã oke Okẽ = Nati ombotýkuri okẽ
* Api = Heta oĩ oguasu’apíva Apĩ = Ko karia’y oñeñapĩ
* Ro = Peru ho’u pohã iróva Rõ = Rejúrõ aháta nendive
* Pytu = Haimete ñandepytupa Pytũ = Ore róga iñipytũmba
* Aky = Che aipo’o umi yva aky Akỹ = Umi ao iñakỹ gueterei
1.2.Umi '''mokõipa peteĩ (21)''' tai hembýva ha’ehína '''pundie (consonantes)''' ha umíva apytépe jajuhukuaa:
Jehai 54:
1.2.2) Poapy (8) pundie tĩgua: g̃ - m - mb - n - nd - ng - nt – ñ, oñemohendajeýva kóicha:
* 1.2.2.1) Irundy (4) pundie tĩguáitéva: g̃ – m – n – ñ; ha
* 1.2.2.2) Irundy (4) pundie tĩjuruguáva: mb –nd –ng –nt.
Pundie réra ou moköi ñe’ẽgui avei: “pu” ha “ndie”. “Ndie” ou “ndive”gui. Pundie he’ise ipúva ambue ndive. Pundie oikotevẽ ambue taipúru ipu hagua. Péicha “m” hyapu ñambojoajúrõ hese umi pu’ae (ma, me, mi, mo, mu, my).
Jehai 81:
Puso jaipuruhápe katuete ñamopa’ũ mokõi pu‘ae.
Techapyrã:
* Ku’a – kua
* Po’i – poi
* Mbo'i – mboi
'''3. Taipu'''
Jehai 90:
Techapyrã:
* hapy /
* hepy /
* hi’änte /
*
* hunga /
* hye /
'''3.2.''' ja, je, ji, jo, ju, jy, jahai hagua jaipuruva’erã tai “j”.
Techapyrã:
* jagua /
* jety /
* jiperu /
* jogua /
* juru /
* jyva /
'''3.3.''' ka, ke, ki, ko, ku, ky, jahai hagua jaipuruva’erã tai “k”. Guarani achegetýpe ndaipóri “c” térã “q”.
Techapyrã:
* ka’a /
* kerana /
* Kirito /
* kóva /
* kesu /
* kygua /
'''3.4.''' sa, se, si, so, su, sy, jahai hagua jaipuruva’erã tai “s”. Ñane ñe’ẽte achegetýpe ndaipóri “c” térã “z”.
Techapyrã:
* sái /
* sevo’i /
* soso /
* su’u /
* syva/
'''3.5.''' va, ve, vi, vo, vu, vy, jahai hagua jaipuruva’erã tai “v”. Avañe’ẽ taikuéra apytépe ndaipóri “b”.
Techapyrã:
* vai /
* verapy /
* viru /
* vosa /
* ovu /
* výro /
'''4. Tai'''
Jehai 149:
Techapyrã:
* po’o (mombo’o) /
* pyhy (sãmbyhy) /
* pa (momba) /
'''5.2)''' Taipu “s” iñambuénte avei ha oiko ichugui “nd” ñamohendávo henondépe ñe’ẽ térã ñe’ẽpehẽ tĩgua.
Techapyrã:
* soro (mondoro) /
* syryry (mondyryry) /
'''5.3)''' Avei taipu “k” iñambue ha oiko ichugui “ng”, oñembojoapývo henondepe ñe’ẽ térã ñe’ẽpehẽ tĩgua.
Techapyrä:
* ke (monge) /
* karu (mongaru) /
'''5.4)''' Guarani pundiekõi (ch, mb, nd, ng, nt, rr) hína peteĩ tai año. Pundiekõi ñamoñe’ẽpehẽva’erã pu’ae térã pu’aekuéra hapykuerigua ndive. Nañamboja’óiva’erã pundieköi araka’eve.
Techapyrã:
* okacha = o / ka / cha
* omondoho = o / mo / ndo / ho /
=== MUANDUHE PU’ATÃ ===
# Muanduhe (acento)
# Muanduhe ñemohenda (clasificación de los acentos)
Jehai 183:
Techapyrã:
*
* jyva / ohókuri /
* ajaka / Itágui /
'''2. Muanduhe ñemohenda'''
'''2.1. Muanduhe hai (acento gráfico u ortográfico):''' Ha’e pe muan-duhe jahaíva térã ñaha’ãngahaíva ( ´ ).
Techapyrã:
* oguatáva
* óga
* mbo'ehára /
'''2.2. Muanduhe pureko (acento fonético o prosódico):''' Ha’e pe muanduhe oñembopurekóva, ndojehaíri (
Techapyrã:
* jagua
* juru
* temimbo’e /
'''2.3. Muanduhe tĩgua (acento nasal):''' Ha’e pe muanduhe ojehaitĩguáva ( ~ ).
Techapyrã:
*
* okẽ
* ko’ẽ /
'''3. Pu'ae atã'''
Ha’e pe pu’ae oñomomuanduhe hai térã purekóva.
Techapyrã:
*
* ka’i / ára /
* hu’y / ári /
'''4. Ñe’ẽ ñemohenda imuanduhe rupi'''
Jehai 223:
Techapyrã:
* áva
*
'''4.2. Ñe'ẽ imuanduhe'etáva (Palabras politónicas):''' Ha’e umi ñe’ẽ oguerekóva ipype mokõi térã hetave pu’ae atã (hai térã pureko).
Techapyrã:
* pirapirére
* tupãmba’ejára /
'''5. Muanduhe purukuaa Guaraníme'''
Jehai 237:
Techapyrã:
* óga
* áva
* ýva /
'''5.2.''' Pu’ae atã ndaha’éirõ pu’ae paha ñe’ẽ imuanduhe’etávape, oguerahava’erã muanduhe hai.
Techapyrã:
* pirapirére
* Ka’aguasúpe /
'''5.3.''' Pu’ae atã ha’érõ pu’ae paha ñe’ẽ imuanduheteĩva ha imuanduhe’etávape, ndoguerahai’arã muanduhe hai araka’eve; ja’eporãsérõ, pe ñe’ẽ imuanduhe pureko opytávo.
Techapyrã :
* pirapire
* iku’arasy
* ava / *
=== MUANDUHE TĨGUA ===
# Taipu tĩgua
# Muanduhe tĩgua purukuaa
Jehai 263:
Jaipurukatu hagua muanduhe tĩgua tekotevẽ jaikuaa máva mávapa umi taipu tĩgua. Upéva rehe ñanemandu’araẽta umíva rehe.
* Pu'ae tĩgua: ã - ẽ - ĩ - õ - ũ - ỹ.
* Pundie tĩgua: g̃ - m - mb - n - nd - ng - nt - ñ.
'''2. Muanduhe tĩgua purukuaa'''
Jehai 271:
Techapyrã:
* Pytã
* Okẽ
* Hu'ũ
'''2.2.''' Pu’ae tĩgua ñamoñe’ẽpehẽrõ peteĩ pundie tĩgua ndive, ndo-guerahaiva’erã muanduhe tĩgua. Pe pundie tĩgua ijehegui omotĩ-guáma ñe’ẽpehẽme.
Techapyrã:
* Mberu -
* Anguja -
'''2.3.''' Muanduhe tĩgua ( ~ ) omyengovia muanduhe haípe ( ´ ), umi pu’ae atã tĩguávape.
Techapyrã:
* Mokõi -
* Pytũma -
* Ñasẽva -
Hetápe oipyapy ko muanduhe tĩgua jepuru. Oï oñeporan-dúva mba’eicharupípa jahekýi pu’ae tĩgua árigui imuanduhe. Umíva he’i ndaikatuiha jajapo upe mba’e ha’égui peteĩ tai año, ndaikatúiva ñamboja’o.
Ko ára peve ndojejuhúi gueterei aporeko (técnica) ikatú-tava jaipuru muanduhe tĩgua ñaha’ãngahai hagua hekopete. Upévare, ága peve jaipuru manduhe tĩgua mbo’ehára Reinaldo Decoud Larrosa omyesakãhaguéicha.
'''3. Pytyvõrã'''
Guarani oñe’ẽkuaa’ỹvape hasy’imíjepi ombohyapu térã omohenda hagua hekopete, jehaípe, muanduhe tĩgua. Peteĩ aporeko jaipurukuaáva ñane remimbo’ekuéra ndive ikatupyry hagua muanduhe tĩgua purúpe niko ha’ehína
Techapyrãrõ, jaipurukuaa ko’ãva:
{| class="wikitable"
|-
Jehai 325:
|}
=== ÑE’ẼPEHẼTAI PURUKUAA ===
# Ñe’ẽpehẽtai ñemohenda
# Ñe’ẽpehẽtai ha ñe’ẽriregua purukuaa
Jehai 347:
Techapyrã:
* Aguata (a = papapy ha avaite ñe’ẽpehẽtai)
* Ndaguatái (nd = ysaja ñe’ẽpehẽtai)
* Namboguatái (mbo = ñe’ẽapoha ñe’ẽpehẽtai)
'''2.2.''' Ñe’ẽpehẽtai upeigua (partículas sufijas) ha’e umi oñemohendáva ñe’ẽrapo rire.
Techapyrã:
* Namboguataséi (se = ñe’ẽteko ñe’ẽpehẽtai)
* Namboguataséikuri (kuri = ára ñe’ẽpehẽtai)
* Namboguataseiétekuri (ete = kokatu ñe’ẽpehẽtai)
* Ryguasume (me = meña ñe’ẽpehẽtai)
'''2.3.''' Guarani ñe’ẽysajakuaápe (morfología) jajuhukuaa poapýichagua ñe’ẽ ha umíva apytépe oĩ ñe’ẽriregua. Kóva ai-pórõ ha’e ne’ẽ, ndaha’éi ñe’ẽpehẽtai.
Jehai 381:
# Amo mitã oho okarúvo
[[Ñemohenda:
[[ar:أبجدية غوارانية]]
Jehai 394:
[[scn:Alfabbetu guarani]]
[[simple:Guaraní alphabet]]
[[sv:
[[tr:Guaraní alfabesi]]
[[zh:瓜拉尼语字母]]
| |||