Rrúsia Ñepu'ã

Rrúsia Ñepu'ã ha'e ojeheroháicha opamba'e ojehu va'ekue oñemongúirõguare Rrúsia Mburuvi oikokuévo Jasykõi Ñepu'ã, ha upéi oñemohendárõguare ñesãmbyhy sapy'arã, jasykõi guive jasypa peve ary 1917 jave, omog̃uahẽ va'ekue upe Tavakuairetã Rrúsia, ha upe rire ojejorapárõguare ko Tavakuairetã Rrúsia oiko rire Jasypa Ñepu'ã, omog̃uahẽ va'ekue Tavakuairetã Socialista Ojoatýva Soviétika Rrúsia.

Peteĩ sóviet (mba'apoharakuéra amandaje) táva Petrogrado-pe (ko'ágã San Petersburgo).

Rrúsia mburuvichavete pahague, zar Nicolás II, ha hogagua.

Upe aja, Rrúsia mburuvichavete, ojeheróva zar, oheja katuetei hetã ñesãmbyhýgui ha ojehu rire Jasykõi Ñepu'ã ary 1917 jave (kóva oiko araapy jave, jaipurúrõ Gyregório arapapaha, jepémo oipuru upe jave Rrúsia ku Húlio arapapaha) oiko tetãgui peteĩ "ñesãmbyhy sapy'arã" (omohendaséva tetã ha ohekáva jeporavo guasu). Og̃uahẽ rire Jasypa Ñepu'ã, oguete ko ñesãmbyhy sapy'arã ha oike hekoviarãicha ñesãmbyhy bolchevique (aty ojokuaikuaáva) ohekáva amoño'ỹtekuareko (comunismo), ko ñesãmbyhy ojehero avei Sovnarkom.

Rrúsia Ñepu'ã ha'e mba'e ojehu va'ekue omba'emoambueitéva ha omoñepyrũ pe «saro'y XX mbykymi» (oje'éva oñepyrũhague oikokuévo ñorairõguasu Európape ary 1914-pe ha opa ary 1991-me ho'akuévo Joaty Soviétiko). Yvy ape ári heta umi ojeroviáva ha oguerohorýva hese (haihára Jules Romains he'i chugui ha'ehague «Kuarahyresẽ resape guasu» ha marandeko hesa'ỹijohára François Furet he'i ha'eha «jasypa mba'e oporombojeroviavéva yvy ape ári»), upéicha avei heta umi otakýva ha ndaija'éiva hese. Ko ára peve hetaite umi oipyguaráva ha oñemongetáva mba'eichapaitépa oiko ha mba'épa ogueru ko ñepu'ã, ojejuhu umi mba'e tuichavéva ojehu va'ekue apytépe Ára Javegua pukukuévo.

Jasykõi Ñepu'ã

Iñepyrũme, Jasykõi Ñepu'ã oñemosarambi táva Petrogrado-pe (ko'ágã San Petersburgo). Oikokuévo guyryry ñepu'ã mbytépe, umi sãmbyhyhára omyengoviáva Mburuvi Amandaje oñemomba'e tetã ñesãmbyhýre, upéicha omoheñói hikuái upe "ñesãmbyhy sapy'arã". Ñorairõhára aty ruvichakuéra oñeñandu ndaipu'akáicha ombogue hag̃ua ko ñapu'ã ha Rrúsia mburuvichavete pahague, zar Nicolás II, oñeme'ẽ ha oheja sãmbyhýgui. Atykuéra ojeheróva sóviet (mba'apoharakuéra amandaje), oñemyakãva umi aty ñemoirũrapépe rupive ohekáva ñemoambue tuichaiterei, ñepyrũrãre oheja tomba'apo ñesãmbyhy sapy'arã ojapo va'ekue umi sãmbyhyhára omyengoviáva Mburuvi Amandaje, hákatu ipu'akaseve tetã ñesãmbyhýpe ha oñemomba'eseve ñorairõhára atýre. Ko Jasykõi Ñepu'ã oiko ohasa'asykuévo Rrúsia upe Ñorairõ Guasu Peteĩhápe (1914-1918), oñemoĩrõguare hetãre heta Rrusiagua ñorairõhára ijetu'uitégui oho hag̃ua ñorairõguasúpe.

Upe guive oiko mokõi oisãmbyhýva tetãre, Rrúsia ñesãmbyhy sapy'arã oiko tetã ruvicha ramo, ha atykuéra sóviet (amandaje) omotenondéva tetãyguakuéra mboriahu ha jokuaikuaa asugua rehe, ko'ãva aty myakãhára niko umi ñemoirũrapépe oñemboguatáva ha upe tuichavéva niko upe Sóviet Petrogrado pegua. Jasykõi guive oparupi oiko guyryry Rrúsia tuichakuépe, hetaite umi oñemoĩva hetãre térã nomba'apovéiva oñemoĩ hag̃ua huvicháre. Rrúsia ñesãmbyhy sapy'arã ndohejaséi ñorairõguasu Alemáña ndive ha omboguatave hembiapo ñorairõme, upéva naiporãi va'ekue umi bolchevique ha ñemoirũrapeguápe, ohejaségui hikuái ñorairõ. Umi bolchevique oñemomba'e umi mba'apohára oikóva ñorairõhára aty ramo rehe ha ojapo chugui aty ñorairõhára ojeheróva Tahachi Pytã (ag̃ave, Ñorairõhára aty Pytã).

Jasypa Ñepu'ã

Upe rire oiko jey ñepu'ã guasu jasypa aja (jasypateĩ jaipurúrõ Gyregório arapapaha), aty ojokuaikuaáva bolchevique, omyakãva Vladímir Lenin, omongúirõguare ñesãmbyhy sapy'arãme, oipytyvõvo chupe umi mba'apohára ha ñorairõhára Petrogrado pegua, upéicha ojapo hikuái ñesãmbyhy hérava Sovnarkom (térã Lenin Ñesãmbyhy Peteĩha). Bolchevique-kuéra oñembohéra "sãmbyhyhára" ramo oñemomba'évo heta tetã remimoĩmbyre rehe ha omoheñoivo Checa, peteĩ atyvete omba'apóva tahachi ha ñorairõhára ramo ohekávo umi oñemoĩva tetã ñesãmbyhýre térã ohejaséva. Umi sãmbyhyhára bolchevique ojapo jekupytyha Alemáña ndive jasypa 1918 jave opa hag̃ua ñorairõ ko'ãva apytépe Ñorairõ Guasu Peteĩhápe.

Upe rire, oñepyrũ Rrúsia retãygua ñorairõ oñombohováivo umi aty ojeheróva «pytã» (bolchevique) ha «morotĩ» (bolchevique rehe oñemoĩva) —ko aty morotĩ oipytyvõ chupe heta tetã mbaretete—, heta ary pukukuévo oñorairõ hikuái ha ipahápe umi bolchevique ipu'akapa. Upéicha, ko ñorairõgui oñemoheñói upe Tavakuairetã Socialista Soviétikakuéra Joaty (URSS) ary 1922 jave.

Jepémo ojehechave opamba'e ojehu va'ekue táva Petrogrado ha Mosukúpe, heta avei oiko kokuépe ha táva michĩme Rrúsia tuichakuévo, ojehechahague chokokuekuéra oñemomba'éva yvýre ha omboja'óva.