Terarãngue Guaraníme

Terarãngue guaraníme (el pronombre en guarani)

Terarãngue

He'iséva (concepto)
Terarãngue ñemohenda (clasificación)

He'iséva

Ha'e ñe'ẽ omyengoviáva térape. Ñe'ẽ rekovia jaipurúva, hendaguépe. Techapyrã:

Ha'e	oho	Chive	ndive
Terarãngue	ñe'ẽtéva	tero	ñe'ẽriregua
			Iñe'ẽpehẽ'etáva
Peru	oho	Chive	ndive
Tero	ñe'ẽtéva	tero	ñe'ẽriregua
			iñe'ẽpehẽ'etáva

Jajesarekoporãrõ, jahechakuaáta “ha'e” (terarãngue) om-yengoviaha Perúpe (tero).

Terarãngue ñemohenda

2.1. Terarãnguete (pronombre personal)
2.2. Terarãngue Techaukarã (pronombre demostrativo)
2.3. Terarãngue Mba'éva (pronombre posesivo)
2.4. Terarãngue Kuaa'ỹva (pronombre indefinido)

2.1. Terarãnguete (pronombres personales)

2.1.1.Terarãnguete teroñe'ẽramo (Pronombre Personal como Sujeto)
2.1.2.Terarãnguete moĩmbaha mbohasapyrévaramo (Pronombre Personal como Complemento Directo)
2.1.3.Terarãnguete moĩmbaha mbohasapyre'ỹvaramo (Pronombre Personal como Complemento Indirecto)
2.1.4.Terarãnguete moĩmbaha opaichaguávaramo (Pronombre Personal como Complemento Circunstancial)

2.1.1. Terarãnguete Teroñe'ẽramo

Papyteĩ	Papyeta
Che	Ñande
Nde	Ore
Ha'e	Peẽ
	Ha'ekuéra

Techapyrã:

Che aju	Ñande jaju
Nde reguata	Peẽ peho

2.1.2.Terarãnguete Moĩmbaha Mbohasapyrévaramo Héra he’iháicha, ko’ãvagui oiko –ñe’ẽjoajukatúpe- moĩmbaha mbohasapyréva. Ojepuru avaite peteĩha ha mokõiháme, papyteĩ ha papyetápe. Techapyrã:

Papyteĩ	Papyeta
Che	Ñande-Ñane
Nde-Ne-Ro	Ore
	Pende-Pene

Nde cherenói /
Ha'e ndejuhu /
Ha'e ñanenupã /

2.1.3. Terarãnguete Moĩmbaha Mbohasapyre'ỹvaramo

Héra he’iháicha, ko’ãvagui oiko –ñe’ẽjoajukatúpe- moĩm-baha mbohasapyre’ỹva. Techapyrã:

Papyteĩ	Papyeta
Chéve	Ñandéve
Ndéve	Oréve
Ichupe	Peẽme
	Ichupekuéra

Ogueru chéve /
Ogueraha ndéve /
Ojerure oréve /

Ja’ekuaa avei oĩha terarãnguete oikóva ichuguikuéra terarãnguete moĩmbaha mbohasapyre’ỹva. Umíva hína:

Papyteĩ	Papyeta
Chehegui	Ñandehegui
Ndehegui	Orehegui
Ichugui	Pendehegui
	Ichuguikuéra

Techapyrã:

Peru ojogua kuatia chehegui /
Umi kuñataĩ onohẽ ao ichugui /
Amo jagua omonda so’o pendehegui /

Papyteĩ	Papyeta
Cherehe	Ñanderehe
Nderehe	Orerehe
Ijehe	Penderehe
	Ijehekuéra

Techapyrã:

Peru omombo pakova pire nderehe /
Umi kuñataĩ omboja hete nderehe /
Amo mitã omonde ao ijehe /

2.1.4. Terarãnguete Moĩmbaha Opaichaguávaramo

2.1.4.1. Terarãnguete moĩmbaha opaichagua tendaguávaramo (de lugar)
2.1.4.2. Terarãnguete moĩmbaha opaichagua moirũguávaramo (de compañía)

2.1.4.1. Terarãnguete Moĩmbaha Opaichagua Tendaguávaramo

Papyteĩ	Papyeta
Chepype	Ñandepype
Ndepype	Orepype
Ipype	Pendepype
	Ipypekuéra

Techapyrã:

Mborayhu oĩ ndepype

4.1.4.2. Terarãnguete Moĩmbaha Opaichagua Moirũguávaramo

Papyteĩ	Papyeta
Chendive	Ñanendive
Nendive	Orendive
Hendive	Penendive
	Hendivekuéra

Techapyrã:

Ha'e ou orendive

2.2. TERARÃNGUE TECHAUKARÃ: Ko’ãva heñói ñambo-joapývo teroja moteĩva techaukarãre ñe’ẽpehẽtai upeigua “va”. Ñe’ẽjoajukatúpe, oiko chuguikuéra teroñe’ẽ.

Papyteĩ	Papyeta
Kóva	Ko'ãva
Péva	Ãva
Amóva	Umíva

Techapyrã:

Kóva oguata porã
Péva ijyva puku
Amóva hova apu'a
Ko'ãva oguata mombyry
Ãva okaru pya'e
Umíva opurahéi ñandéve

Upéicha avei oiko umi teroja moteĩva techaukarã tovake’ỹguágui.

Upéva
Aipóva

Techapyrã:

Upéva ndoúi kuehe
Aipóva oguerúta ama ko'ẽrõ

2.3. TERARÃNGUE MBA'ÉVA: Ko’ãva heñói ñambojoapývo teroja moteĩva mba’évare, ñe’ẽpehẽtai upeigua "mba'e".

Papyteĩ	Papyeta
Chemba'e	Ñanemba'e
Nemba'e	Oremba'e
Imba'e	Penemba'e
Imba'ekuéra

Techapyrã:

Pe apyka chemba'e
Ko'ã kavaju ñanemba'e

2.4. TERARÃNGUE KUAA'YVA: Ko’ãva avei heñói ñambo-joapývo teroja moteĩva kuaa’ỹvare ñe’ẽpehẽtai upeigua “va”.

Techapyrã:

maymáva /
oimeraẽva /

Techapyã:

Maymáva ohóta ko'ẽrõ nendive

JESAREKOPYRÃ

Umi terarãnguete teroñe’ẽramo oĩva, terarãnguete mba’eva ha terarãnguete kuaa’ỹva, ombojoapy sapy’apy’a ñe’ẽpehẽtai kokatuguigua.

Techapyrã:

chete / ndete / ha’ete (aháta chete / chete ajapóta)

ñanemba’ete (jaguerosapukáike ñanemba’ete)
maymaite (maymaite ojoguákuri ijaorã)

Fuente

Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)