Tetãygua ñorairõ

Tetãygua ñorairõ ha'e oñombohováivo ñerairõhápe ha mbaretépe mokõi térã hetave tetãyguakuéra aty tetã peteĩetéva ryepýpe. Jepémo oĩ mba'e opaichagua ikatúva omoheñói peteĩ tetãygua ñorairõ, ko'ãva mokõi umi ojehechavéva:

1. Oĩrõ mokõi térã hetavéva aty ndaipy'apeteĩriva, taha'e ha'éva ndoiporavokuaái mba'éichapa oñemboguata hekópe hetã térã ndoikuaái mávapa oisãmbyhy va'erã. Avei oĩrõ mokõi térã hetave aty ojoikuaikuaáva (partido político) ha jeporavo guasu rire ndaipy'apeteĩri, ikatu omoñepyrũ hikuái ñorairõ.
2. Oĩrõ tetãvore térã tetãygua aty ojeiséva hetãgui ha ojaposéva hetãrã pyahu. Tapichakuéra ikatu omosãso hetãvore, omoheñóivo hetãrã, térã ikatu oipe'ase itavakuéra tetã ambuéva poguýpe, oĩ avei ohekáva toiko hetave sãso hetãvorépe ha sapy'ánte ndojeiséi hetãgui. Tetã ruvichakuéra jepivénte nome'ẽreiséi hetã yvy ha upéicha ikatu omoñepyrũ ñorairõ.

Omano va'ekue akã kangue, ojehechaháicha upe "óga mandu'arã" oikuaaukáva Rruánda retãyguakuéra jejuka heta, mba'e vaiete oiko va'ekue Rruánda retãygua ñorairõ aja.

Tetãygua ñorairõ ikatu hi'areite ohasávo heta ára pukukuévo, avei heta omanóva ha ikañýva chugui opamba'e. Ára Javegua aja, Áfrika tuichakuévo ojehecha ñorairõguasu tetãnguéra ryepýpe, sa'ary XX aja heta tetã ohupyty isãso ha oiko jekupyty'ỹ ndoikuaáigui hikuái mávapa oisãmbyhy va'erã. Ko'ã ñorairõ ojehero umi "Ñorairõ Tesaráipe", noñeñe'ẽi jepígui hesekuéra ha oñeñe'ẽnte oikóvo mante jejuka guasu, oikohaguéicha Rruánda ñorairõme.

Techapyrã

• Ingyatérra retãygua ñorairõ (1642–1651)
• Tetãvorekuéra Joaju retãygua ñorairõ (1861–1865)
• Méhiko Ñepu'ã (1911–1920)
• Rrúsia retãygua ñorairõ (1917–1921)
• Chína retãygua ñorairõ (1927–1949)
• Epáña retãygua ñorairõ (1936–1939)
• Vienã ñorairõ (1955–1975)
• Seilãu retãygua ñorairõ (1983–2009)
• Síria retãygua ñorairõ (2011–ko'ãga peve)

Paraguáipe

Paraguáipe avei ojehecha oikohague ñorairõguasu tetãyguakuéra apytépe, ko'ãva heta ombohasa'asy Paraguáipe:

• Ñepu'ã 1891: Kóva tetãygua ñorairõ oñombohováivo kolo'o ha liberal-kuéra. Tetã rekuái ohenonde'a ha osẽ ipu'akávo, upéicha ho'a umi kolo'o.
• Ñorairõ 1904 térã Liberal Ñepu'ã: Ko ñorairõ aja, oñombohovái jey va'ekue liberal ha kolo'okuéra. Ipu'aka umi liberal ha oiko tetã ñesãmbyhýpe ary 1940.
• Ñorairõ 1911-121: Kóva ko oikohague ñombohovái liberal-kuéra apytépe, oñorairõ umi Gondra omyakãva ha aty ambuéva.
• Ñorairõ 1922-1923: Kóva ko oiko va'ekue jasypo 1922 guive jasypoteĩ 1923 peve. Mburuvichakuéra ha milikokuéra oñombohovái, oñepyrũ oikokuévo ñepu'ã heta ñorairõhára ruvicha apytépe tetã kampáñame, Partido Liberal vorekue oipytvõva. Umi oñemopu'ã va'ekue oñembohéra "sáko mbyky" ha oñemoĩ tetã mburuvichakue Eduardo Schaerer yképe. Ambue katu, umi tetã rekuái yképe oñemoĩ va'ekue oñembohéra "sáko puku" ha omyakã Manuel Gondra ha José P. Guggiari. Ipahápe, Ayala aty (Gondristas) ohenonde'a ipu'akakuévo umi sáko mbyky rehe.
• Ñorairõ 1947: Hérava avei "Pynandi ñorairõ", oiko va'ekue jasyapy guive jasypoapy peve ary 1947 jave. Kóva ojejuhu umi ivaivéva Paraguái marandekópe, hetaitégui omano va'ekue ha ou va'erã tetã ambuéva oipytyvõ hag̃ua.