Tymba'aty

Tymba'aty (karaiñe'ẽme: Fauna) ja’e umi mymbakuéra oikóva peteĩ hendápe rehe, peteĩ arapa’ũme ha ikatúva jajuhu peteĩ tekorãndýpe (Ecosistema).

Ñemohenda

Opaichagua ha hetaiterei rupi mymbakuéra oĩva ko arapýpe, umi oñemoarandúva ko’ã mba’épe ojoavy hikuái ñemohendápe. Oĩ omohendáva kóicha: Mymba saite, mymba ypegua, mymba okambúva, mymba ombo’áva ha mba’e. Oĩma katu ijapytepekuéra hypy’ũvéva, ha katu umi ojepuruvéva ha’e pe oñemohendáva mba’éichapa omýi, ko’ãva ikatu hetymarundy térã mokõi. Ikatu avei oñemohenda, mba’éichapa hete rupive, ko’ãva katu oñemboja’o ikanguéva ha ikangue’ỹvape. Avei oñemohenda moõpa oiko rupive, ko’ãvahína yvypegua térã ypegua, Amo hapópe, ikatúnte avei oñemohenda ojehechakuaávo mba’épa ho’u, ko’ãva ha’e, ho’úva so’o, ka’avo térã ho’úva opaite mba’e. Péicha jahecháma mba’éichapa oñemohenda mymbakuéra ha iporã jahechakuaa oĩha mymba ikatúva oike heta apytépe, upéicha rupi peteĩva ikatu ha’e mymba ikanguéva, ho’úva ka’avo, hetymarundýva ha omokambúva imemby, oñemohendakuaa heta apytépe.

Iporã jaikuaa ikatuha ñambyaty mymbakuéra mbohapypa (30) aty rupi ha ko’ãva oñemboja’o jey heta hendáicha, upéicha rupi ijetu’u mymbakuéra ñehesa’ỹijo, jepémona oĩ opaichaguarei.

Peteĩ ñemohenda ndahasyietéva niko pe ñamboja’óva mymba ikanguéva ha ikangue’ỹvape. Ikangue’ỹva oñemboja’ojey: Hetekuapáva (Porífedos), Hetekuateĩva (Celentéreos), Yso (Gusanos), Syrymbe (Moluscos), Hetekui'ĩva (Equinodermos) ha Hetymaetávape (Miriápodos).

Ikanguéva katu oñemboja’ojey: pira, mbói, otyryrýva, guyra ha okamby'úvape. (Amo hapópe oñemboja’ojey ho’úva so’o, ho’úva ka’avo, ovevéva, ypeguáva ha ka’ikuéra.)

Paraguái rymba’aty

Paraguái Rymba’aty (Fauna Paraguaya) ha’e umi mymba opáichagua oikóva ñane retã tuichakue javeve ryepýpe.

Paraguái Rymba’atýpe jajuhu peteĩsasu (100.000) mymba ikangue’ỹva, mokõisa mbohapypa (230) pira, irundypa poteĩ (46) mbói, sa (100) mymba otyryrýva, poteĩsa poapypa (680) guyra ha peteĩsa poteĩpa pokõi (167) mymba okambúva.