Diferencia entre revisiones de «Amérika Retãvorekuéra Joaju»

'''Tetãvore Joapykuéra''' ([[Ingyaterrañe'ẽ|Ingleñe'ẽ]]me: ''United States of America''), ha'éko peteĩ [[tavakuairetã]] [[joaty|ñembyatypyre]] ha tekome'ẽ guasúvaguasúre oñembyatýva 50 tetãvore ha peteĩ táva joaty rupive. Ipehẽngue tuichave opyta [[Yvateamérika]] mbytépe —umi 48 tetãvore ha [[Washington D. C.|Washington D. C.]]—, umi paraguasu [[paraguasu Py'aguapy|Py'aguapy]] ha [[paraguasu Atlántiko|Atlántiko]] mbytépe, ijerére ojejuhu yvate gotyo [[Kanatã]] ha ñemby gotyo ojejuhu [[Méhiko]]. Tetãvore [[Alaska]] oĩ yvate kuarahyreike yvyrusúpe, ijerére oĩ kuarahyresẽ gotyongotyo Kanatã ha ypo'i Bering omboja'o chupe [[Rrúsia]] peguarehe. Tetãvore [[Hawái]] ha'e niko [[ypa'ũ aty]] Polinésia pegua paraguasu Py'aguapýpe ojejuhúva, ha ha'e tetãvoreañoite peteĩvaTetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua-guiJoapykueragua ndopytáivandojejuhúiva [[Amérika]]-pe. Oguereko avei heta yvy [[para Karimbe|para KaríveKarívepe]] ha paraguasu Py'aguapýpe.

OguerekóngoOguereko amo 9.830.000 km² ha 316.000.000 tapicha kuéra oikovéva ipype, Tetãvore Joapykuéra ha'e [[Tetãnguéra rysýi tuichakuére|irundyha tetã tuichavéva]] tuichavévairundyha ha [[Tetãnguéra rysýi ava hetakuére|mbohapyha tetã]] orekovéva tapicha]] kuéra mbohapyha. Ha'e peteĩKóva tetã oguerekóva heta [[tembiapo|avano'õheko rembiapotee]] ambuévaypykue hetáva ha opaichaguáva, heta tekove ambuehetã tetãguaambuéva oho oikove hag̃ua ha omba'apo hag̃ua ko tetãme.<ref name="DD">{{cita libro|apellidos= Adams|nombre= J.Q.|coautores=Pearlie Strother-Adams|año= 2001|título= Dealing with Diversity|ubicación= Chicago|editorial= Kendall/Hunt|isbn= 0-7872-8145-X}}</ref> Tetãvore Joapykuéra ha'e avei tetã omono'õvéva pirapire ha oguerekovéva mba'eheta, hi'PIB hína 15,7 suakõi dólar (''billones'').<ref name="IMF_GDP"/>

Umi ypykue kuéraoikove oikovéva akueva'ekue te'ýipe hetakuendahetavéima oñembomichĩomanógui akuehikuái mba'asýre hatérã ñorairõre. Tetãvore Joapykuéra oñepyrũ umi 13 kolóña Vyretáña pegua, opytávaojejuhúva akue[[Paraguasu Atlántiko|Atlántiko]] rembe'ýre. Ára [[4 jasypokõi]] ary [[1776]]-peme, oñemosãso ha oñembojoaju hikuái. Umi tetãvore ipu'akáva sãso ñorairõme. KuTetãvore Tetã peteĩ reko AmérikaguaJoapykuéra Léiléi guasu oñemboaje ára 17 jasyporundy ary 1787-peme ha ombojoaju umi tetãvorenguératetãvorekuéra peteĩ tavakuairetãme.

Saro'y XIX-jave aja, TetãTetãvore peteĩ reko AmérikaguaJoapykuéra oñembojára heta yvy vore ambuévare: [[Hyãsia]] pegua, [[España|Epáña]] pegua, [[Tavetã Joaju]] pegua, [[Méhiko]] ha [[Rrúsia]] pegua, ha oñembojoaju avei hese Tetã Texas ha Tetã Hawái. PareheguaArykuéra 1860-jave pukukuévo, ÑembyTetãvore Tetã peteĩ rekoJoapykuéra Amérikaguañembygua oguerekóva heta [[ñemitỹ]] ha Yvateumi Tetãtetãvore peteĩ reko Amérikaguayvategua oguerekóva heta [[mba'eapopyha]] róga, umíva niko oñombohovái vai, umi tetãvore katuhañembygua mba'eoipota hatembiguái mbyayhukuereko (''esclavitud'') ha ombojehuupéicha Ñemosãsooiko Ñorairõ[[Tetãvore (''Guerra deJoapykuéra Secesión'')ñorairõ]]. YvateTetãvorekuéra Tetãvorenguérayvategua ipu'aka ha ndohejái tetã ñembojaoñemboja'oopa, haupéicha avei opa mbyayhukue.tembiguái Pareheguareko 1870-jave,ko Tetãtetãme. peteĩArykuéra1870 rekopukukuévo, AmérikaguaTetãvore oguerekovévaJoapykuéra oguerekovéma pirapire opa ambuetetã tetãguiambuévagui<ref>{{cita web|autor=Maddison, Angus|url= http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls|título=Historical Statistics for the World Economy|año=2006|fechaacceso= 26 de junio de 2010|idioma= inglés|obra= GGDC.net}}</ref> ha umiimbareteve Epaña-Tetãoiko peteĩrire rekope AmérikaguaEpáña-Tetãvore Joapykuera ñorairõ ha [[Peteĩha Ñorairõ Guasu|Ñorairõ Guasu Peteĩha]]. omombareteOiko Tetãrire peteĩ reko Amérikagua-pe. Upe [[Mokõiha Ñorairõ Guasu|Ñorairõ Guasu Mokõiha]] rire, TetãTetãvore peteĩJoapykuéra reko Amérikagua ha'éva peteĩ tetãoreko orekóvaipoguýpe tembipu mboka guasu (''armas nucleares'') ha oike [[Tetãnguéra Joaju|ONU]]-pe oñangareko hag̃ua Yvýpe tetãnguéra ambuéva ñepytyvõ reheve. Upe [[Ñorairõ Ro'y]] opávo ha oñemboja'óvo [[Joaty Soviétiko]], Tetã peteĩ rekoTetãvore AmérikaguaJoapykuéra ha'eño upe tuichavéva.<ref>{{cita web|autor=Cohen, Eliot A.|url=http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower|título=History and the Hyperpower|obra=Foreign Affairs.com|año= 2004|fechaacceso= 26 de junio de 2010|idioma= inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1217752.stm|título=Country ProArchivo: United States of America|autor=BBC News|año=2008|fechaacceso= 26 de junio de 2010|idioma= inglés|obra= BBC.co.uk}}</ref>

Ary 1507-jave pukukuéva, yvyra'anga apohára AlemañaAlemáña pegua héra Martin Waldseemüller ojapo peteĩ yvyra'anga guasu ha ombohéra Amérika opaite yvy kuarahyreikéguakuarahyreikegua, omomba'eguasu hag̃ua karai Itália pegua héra [[Américo Vespucio]].<ref>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/news/nation/2007-04-24-america-turns-500_N.htm?csp=34|título=Cartographer Put 'America' on the Map 500 years Ago|obra=USA Today.com|año=2007|fechaacceso= 26 de junio de 2010|idioma= inglés}}</ref> Umi 13 tetãvore ymaguare oipuru peteĩha tetã héra isãso ñemoñe'ẽme, upe "ñemoñe'ẽ joaju umi 13 Tetãvore JoajuJoapy Amérikagua".<ref>{{cita web|url=http://www.archives.gov/exhibits/charters/charters.html|título=The Charters of Freedom|obra=Archives.gov|fechaacceso= 26 de junio de 2010|idioma= inglés|año= 2010}}</ref> Héra tee ko'ãgagua. [[Avañe'ẽ]]me ojejapo ko ñe'ẽ TetãTetãvore peteĩ reko AmérikaguaJoapykuéra oipurúgui ñe'ẽ ndahasýiva ha oñemohenda porãporãva.

TetãTetãvore peteĩ reko Amérikagua yvyrusuJoapykuéra peguayvyrusúpe ijyvy'apekue hína 7&nbsp;700&nbsp;000&nbsp;km². [[Alaska]] hína tetãvore tuichavéva ha ijyvy'apekue ha'e 1&nbsp;500&nbsp;000&nbsp;km². [[Hawái]] ha'e peteĩ [[ypa'ũ aty]] paraguasu [[Paraguasu Py'aguapy|Py'aguapýpe]], ijyvy'apekue hína 16&nbsp;000&nbsp;km².<ref>{{cita web|autor=Lubowski, Ruben, Marlow Vesterby, and Shawn Bucholtz|url=http://www.ers.usda.gov/publications/arei/eib16/chapter1/1.1/|título=AREI Chapter 1.1: Land Use|año=2006|fechaacceso= 27 de junio de 2010|idioma= inglés|obra= USDA.gov}}</ref> Umi tetã [[Rrúsia]] ha [[Kanatã]] rire, ha'e hína [[Anexo:Países por superficie|tetã tuichavéva]] opaite apekuére (y ha yvy), hákatu ojepapaojeipapárõ yvy'apekue manteapekuénte [[China Tekoha Tetã]] ituichavéva.

Oguereko heta [[yvy ape ysaja|Iyvy ape ysaja]] niko opaichagua ha ojehecha heta [[yvytyrysyi]]. Umi yvyty [[Apaláche]] omboja'o Atlántiko rembe'y ha umi Umi Ypa Guasu pegua. Ysyry [[ysyry Misisipi|Misisipi]]–[[ysyry Misuri|Misuri]], ha'e hína [[Anexo:Ríos más largos del mundo|mbohapyha ysyry pukuvéva mbohapyha]] opaite Yvýpe, osyry yvate guive ñemby gotyongotyo ha ohasa TetãTetãvore peteĩ reko AmérikaguaJoapykuéra mbytépe. ImbytéKo tetã mbytépe oĩ heta ñu guasu porã ojepurúvayvypóra oipuru [[ñemitỹ|oñemitỹ]]me koga'a hag̃ua. Kuarahyreike gotyo oĩ umi [[yvytyrysýi Itáva]].

TetãTetãvore peteĩ reko AmérikaguaJoapykuéra [[ararova]] hetahetaitéva, ituichaitereígui ha ijyvy'apekuéreapekue opaichaguágui, oguereko heta yvy hakuetereihakuitéva ha yvy ro'yysã asýva. Umi tetãvore ñembyñembyguápe peguasapy'ánte oguerekooiko yvytu vai hetávambaretéva.<ref>{{cita web|autor=Perkins, Sid|url=http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp|urlarchivo=http://web.archive.org/web/20070701131631/http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp|fechaarchivo= 1 de junio de 2007|título= Tornado Alley, USA|fechaacceso= 27 de junio de 2010|idioma= inglés|año=2002|obra=Science News.org}}</ref>

OjekuaaOjeikuaa TetãTetãvore peteĩJoapykuéra rekoapekuére Amérikaguaojehechaha oguereko heteiterei tymbamymba ha ka'a opaichagua: amo 17.000 [[ka'avo|yvyramáta]] ha ka'a [[juehegua]] oikove upépe ha Alaska avei, ha [[Havái]] mante oguereko amo 1.800 yvoty juehegua.<ref>{{cita web|autor=Morin, Nancy|url=http://www.fungaljungal.org/papers/National_Biological_Service.pdf|título=Vascular Plants of the United States|obra=Fungal Jungal.org|fechaacceso= 27 de junio de 2010|idioma= inglés|año= 2008}}</ref> Amo 400 mymba [[okambúva]] juehegua, 750 [[guyra]] juehegua ha 500 mymba [[otyryrýva]] ha [[ygua]] oikove TetãTetãvore peteĩ reko AmérikaguápeJoapykuérape.<ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/20100528005010/http://www.sdi.gov/curtis/TxTab4x1.html|título=Global Significance of Selected U.S. Native Plant and Animal Species|año=2001|fechaacceso= 27 de junio de 2010|idioma= inglés|obra= SDI.gov}}</ref> Ha ojejuhu avei amo 91.000 mymba chu[[tymbachu'i]] juehegua.<ref>{{cita web|url=http://www.si.edu/Encyclopedia_SI/nmnh/buginfo/bugnos.htm|título=Numbers of Insects (Species and Individuals)|autor=Instituto Smithsoniano|fechaacceso= 27 de junio de 2010|idioma= inglés|obra= SI.edu}}</ref>

== TavakuéraTáva tenondeguatuichavéva ==