Ore Remiandu Ñe'ẽ

Ore Remiandu Ñe'ẽ

Ha'e hina peteĩ tembiapo tuichapajepéva oreve ġuarã, heñóiva va'ekue mbo'epy Conversación y Redacción Guarani III oĩva hina Mbo'esyry Guarani Ñe'ẽte Mbo'ekuaahararã ryepýpe.

Upéicha mayma temimbo´e oĩva ko mbo’epýpe oñeamindu’u ha ohai Ñe´ẽpoty, oñandukahápe imborayhu.

Avei ko tembiapo rupive ha´ekuéra ohechaukáse ikatutaha ñamba´apo Guarani ñe'ẽ rupive, ha heta pe ñambo´éva mbo´ehaokuérarupi hesakã porãve mayma temmimbo´ekuérape ġuarã Guarani ñe´ẽme.

Ore rembiapo oheka pe Guarani pyahu, pe Guarani saraki, pe Guarani Teete.

Hi’ante ko mba’e pyahu oreve ġuarã nepytyvõ opa mba’épe.

Ipahápe ikatu ja’e oĩha avei ko arandukápe, ta’ãngakuéra aty rehegua oikóva’ekue Táva San Miguel de Parana, Brasil retãme, joyke’ykuéra Ava Guarani Oco’y-pe oikóva ha Mbo’ehao guasu UNIAMERICA Táva Foz de Iguazu pegua.

Aguyjeeta, opa oremombaretéva’ekue ikatu haġua rojapo ko tembiapo (David Galeano, Luis Lugo, Antonio Cabrera –Ava Guarani – ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha opa umi ore rogayguakuéra) oĩva’ekue ore ykére.

Guarani ñe’ẽ pyahu rupive ikatuta jajapo Paraguay retã pyahu.

Huber Ivan Marecos Morel, Mbo’ehára

Ñe'ẽnondegua

Péina osẽ ára resáre ko ñe’ẽpotyryru porãite hérava Ore Remiandu Ñe'ẽ, ijatyhápe heta ñe’ẽpoty Guaranime, ohaiva’ekue temimbo’ekuéra oñemoarandúva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANIme, mbo’esyry irundyhápe, Guarani Ñe’ẽte Mbo’ekuaahararã, Táva Luque-pe.

Ko tembiapo rupive ha’ekuéra ohechaukase opavavépe mba’éichapa ñamba’apokuaa ñane ñe’ẽ Guaraníre, ndajarekói jave tembipuru ñambo’e porã haġua. Jaikuaaháicha 1994 guive ñane avañe’ẽ oike tekombo’épe ha péicha rupi ojepuru oñembo’e hag̃ua mitã ha mitãrusukuérape, ñane retã tuichakue javeve.

Ore Remiandu Ñe'ẽ apohare niko Guarani Mbo'ehára meméma, oñembojajeýva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANIme oñembokatupyryvévo ñane ñe’ẽ teetépe. Ha’ekuéra, mbo’ehára hekópe, oikuaa porã heta jey ndaiporiha aranduka jaipurukuaáva Guarani ñembo’épe ha upehaguére tekotevẽha, peteĩteĩ ha ñandejehegui, ñamoheñói ha jajapo ñane rembipururã. Upévare, ha’ekuéra oipurúvo pe ñe’ẽnga tujaite he’íva “joaju ñanemombarete”, oñomoĩ ojoykére ha ondyry hese.

Ha’ekuéra: temimbo’ekuéra mbo’esyry irundyhapegua, Táva Luque-gua ha’ehína umi Guarani ñe’ẽ myasãihára pyahu, umi oñeha’ãva -ko tembiapo rupive: Ore Remiandu Ñe'ẽ- omomba’eguasu ha omombareteve ñane ñe’ẽ, ñande reko ha ñane retã jahayhuetéva.

Jahechávo ha ñamomorãvo ãichagua tembiapo, ja’ekuaa avei Guarani reko oñembopyahujeyha. Añetehápe, ñamoñe’ẽ jave ñe’ẽpoty pyahu, ko’áġagua, osẽva tapicha pyahu apytu’ũgui, vaicháku ha’ekuéra omoirũ mbareteha Emiliano R. Fernández, Félix Fernández, Julio Correa umíva rembiapokue. Umi tapicha katupyry oñeha’ãhaguéicha ymave, ko’áġa -ko’ã mbo’ehára- oñeha’ã avei hembiapokuéra rupive ohupi yvate yvateve ñane ñe’ẽ Guaraníme.

'Ore Remiandu Ñe'ẽme pejuhukuaa opaichagua ñe’ẽpoty: mborayhu, vy’a, vy’a’ỹ, tekoha, mitã, kuña ha kuimba’e rehegua. Peteĩteĩ ombohasákuri kuatiáre hemiandu ñe’ẽ, ha ojoajupávo hembiapokuéra, osẽ ko mba’e porãite hérava Ore Remiandu Ñe'ẽ.

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape amoġuahẽ Ore Remiandu Ñe'ẽ apoharépe, heta vy’apavẽ ha akóinteke -hembiapo potĩ, hembiapo porã ha hembiapo katupyry rupive- toñeha’ã hikuái ojapovévo ãichagua aranduka, omombaretevéva ñande Guarani reko.

David Galeano Olivera, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI, Motenondehára

Ñe'ẽmboyvegua

Ko’a ñe’ẽpoty ohaiva temimbo’ekuera ha mbo’ekuaahàra, iporãmbajepe ha ikatu ja’e omohypy’ũha ñande mbo’esyry mbo’ekuaahararã tava luque pe.

Che pojopy mbarete opa tapicha ojapova’ekue vy’apópe ha kyre’yme ko ñe’epotykuéra ha peicha ja’echa ikatuha jajapo tembiapo neporãva temimbo’ekuéra ndive.

Ko arandukápe jajuhúta opaichagua ñe’ẽpoty taha’e vy’arã, pukarã, ñahesa’ỹijova’erã, ha ñanembohetia’eva’erã upevare tekotevẽ ñamoñe’ẽ vy’apópe ikatu haguáicha ñaguenohẽ chugui opaicha temiandu.

Che añua mbarete ha che pojopy temimboe’kuéra ha mbo’ekuaahárape ġuarã.

Mbo’ekuaahára Luis Lugo Medina, Sambyhyhára Táva Luquegua

JAKARE

Py’a guasuko ha’e
ombo vy’ava opavave
ndoikuaairamo ambue
ava jurupe henyhe
ndoikõi aja hese
pukavyrehe osẽ

Jurupe ja’e tove
ani ãġa nderehe ojere
akãratiko nde rogarehe oma’e
ndaikatúi araka’eve emo’ambue
nde rogapende ikatu oike
nepore’y javende ha’e

Añeteko ndéve ha’e
che aretéma arekova ra’e
aimoã’ỹre che rógape oike
ha’eháicha ndéve oiko cherehe
mba’e ajapóta chave
ko’áġa estadística-ntema che

Nde rogaỹguarehe eñangareko
che taita he’imi va’ekue
iñe’ẽ nahendúi áraka’eve
aikuaa porãroguáicha che
ko’ága aikuaa mba’épa he’ise raka’e.
“jakareko ha’e omomba’e guasuva opavave”

Cesar Almada

ÑANGAREKOKENA

Maymaveva aipota pe jehesarekomi sapyaite
Ndaipotainte pende pochy che ndive
Amohesakase peẽme
Anihaguã ka’aruve ñandehegui
Ñañe mbosarairãmo ñande rekoharehe
Ndajahejamoãi mba’eve
Ñande ra’ykuerape

Ñande Ñanguaiva’ekue
Ñande je’ymante ñaipohanova’erã
Ñamoñepyruke tembiapo
Ikatuhaġua ko’ẽro ojehayhu
Ha ojehecharamo je’y jajapova’ekue

IPORÃITE

Hetaite hymba che jarýi
Pyharevete ojehechama oñami vaka
Chavurroma hasẽ omoirũvo chupe mburika
Kavaju omaña okaruvo kure
Jaguama oñaro, omondyivo anguja
Ka’ima isaraki, ojechavo ohasa apere’a
Ano oveve ohekavo hembi’urã,
Kavaraichama ivare’a ojuhuse guasu ro’o
Ovy’aite okaragua ojehesarekovo Ñandejára
rembiapokuerehe.

Cesar Almada

ÑANGAREKÓKENA

Maymáva aipota pe jehesarekomi sapy’aite
Ndaipotáinde pende pochy chendive
Ha’ese pe’ẽme ani haġua ka’aruve
Peichande ñañembosarairamo ñanderekohare
Mbykyma ñande raperã
Ndajajapoiramo mba’eve ñamoigovejey haġua
Ñande ra’yrakuéra ni yvyrama ndohechamo’avei
Amo hapope ysyrymi ndoikuaamo’avei
ñande rekoha tuicha mba’e
ñangareko oikoteve, ñande mande ikatu upeva jajapo
jahechahaguáicha ñande ra’ykuérape ysyrýpe
mba’éichapa oñembosarái

Cesar Almada

YVOTY ARA OĠUAHẼVO

Oñepyrũma jasyporundy ha hendive tajy ipoty
pytangy, sayju hyakuã asy, yvytundy oveve
omombe’uma ñandéve yvoty ára oġuahẽtaha
ñande pejuvo yvytu vevyimi ha’etevoi ñande ã
imitãvejeýva oġuahẽvo ára porãite.

Ñaipytyvókena ñande retepe ñambopyahujey
ani pya’eterei ñande tuja ha ñande cha’i
ñande ã ñambohokyva’erã avei ko
ára yvoty oguahere.

Cesar Almada

CHE SY

Che sy marangatu
ome’ẽva mborayhu
henyhẽ ikorasõ
ndoikuaái kane’õ
pytu’u ndoguerekói
oguahẽvo pytumby
ohavi’ũ imemby
kuña joheipyre
jojaha’ỹ marangatu
chupe ġuarã ahai ko ñe’ẽpoty
jepiguáicha cherayhu
oñandu guive che rekove
jerovia areko hese
imborayhu tuicha mba’e.

Ruth Almada

ÁRA POTY

Oġuahẽvo ára poty
guyrakuéra opurahéi
omomaitei ko’ẽtĩ
oipeju yvytu kangy’asy
ogueru mborayhu
ha yvotykuéra opukavy
panambi ha mainumby
ojeroky

Graciela Almirón

CHOKOKUE

Jaha mitã
ñañoty ka’avo
henyhẽ avati
jajapo karurã
yvytu vevuimi
oipe’a kane’õ
kuarahy overa
omimbi ojajái
hendy mbarete
haku otini
chokokue oñandu
hekove oñembyasy
tekoasy ohasa
marãve ndoikói
oiháme tekoayhu
vy’a ha tekojoja
iporã opa mba’e.

Graciela Almirón

MBO’EHÁRA

Nde rupi che Arandu
Aikuaa heta mba’e
Ha oĩva porandu
Ambohováipa py’ae

Heta osẽ katupyry
Ko’ápe ha mombyry
Mayma che renduhára
Peva ha’e che mbo’ehára

Victor Arévalos Rembiapokue

NDÉVEG̃UARA CHE RU

Nde ha’e pe kuimba’e
Kane’õ reikuaa’ỹva
Re’a ha repu’ãva
Rehasa opa mba’e

Hi’ãite chéve che ru
Romomaitei ñe’ẽpotýpe
Taġuahẽ pe nde’ypýpe
Upéi yvytu tachegueru

Reipotágui ku iporãvéva
Pe ndera’ýpe ġuarã
Jepémo hepyvéva
Rejogua manteva’erã

Mbykymínte ahai cheñe’ẽ mbeguekatu
Ndaha’ei che ate’ỹgui
Ni aipo ndorohayhuígui,
Nde ha’e pe karaí marangatu.

Víctor Arévalos Rembiapokue

TUPÃ REMBIAPO

Hetaite mba’e porã
Ojapóva pe Tupã
Ndaikatúiva jaipapa
Ha ikatu ñamomorã

Ama’ẽrõ pe yvate
Ahecha umi mbyja
Ndaikatui ñambojoja
Mba’evére umi mba’e

Hetaite mba’e ojapo
Sapy’ánte ni ñande ndajahechái
Marõ oĩmiviva ko arapýpe
Ha’epaite va’ekue ojapo

Che voi ko aimete naikumbýi pe hembiapo
Ahecharõ guare oraha chehegui vy’apavẽ
Tenonderã ko ndavy’ai hi’ante chéve che pepo
Aveve haġua aha, che pytu opaha peve

Upeinte ha’ete, Tupã voi chepytyvõva
Ku ndavy’airamoaina ha’e ou cherehe ojaitypo
Oipyhy pe che ñe’ã, ha’ete chembovaváva
Upévare ha’e tuichaiteha Tupã rembiapo

Victor Arévalos Rembiapokue

CHE IRŨNGUÉRA

Kóva ko ñe’ẽ poty
Ajapo peẽme ġuarã

Aipota pe momorã
Kóva ko ñe’ẽpoty

Ndajuhúi peẽichagua
Mamove ko’áġa peve

Ha hi’ã amanópeve
Ñe’ẽ potýpe pombojegua

MBORAYHU ÑEMIHÁME

Jajuayhúva ñemiháme
Nde ha chente jaikuaava
Rojuhúrõ ku tapépe
Hatĩte roañuava

Nde sy ha nde ru atukupépe
Katuete romoñe’ẽva
Pejaikorõ ñemiháme
Ha’ete jajuayhuvéva

Péina ko’ápe ahai
Temiandu iporãvéva
Aguerekógui ahayhuetéva
Jepémo ñemihápemi.

Victor Arévalos Rembiapokue

POESÍA INFANTÍL

ÁRA POTY

Oġuahẽvo ára poty
guyrakuéra opurahéi
omomaitei ko’ẽtĩ
oipeju yvoty kanguyasy
ogueru mborayhu
ha yvotykuéra opukavy
panambi ha mainumby ojeroky

CHE SÝPE ĠUARÃ

Che sy porãite
ame’ẽ ndéve aguyje
che mongakuaa
porã asyete
ndereikuaái kane’õ
nereñandúi kuarahy
avei ñembyahýi
che sy porã yvoty

Verónica Aveiro

MBO’EHÁRA

Mbo’ehára, Mbo’ehára
Ko nde árape
Ame’ẽse ndéve
Che mborayhu ha
Peteĩ yvoty

Verónica Aveiro

YVOTY PYTÃ

Yvoty pytã
hyakuã asýva
che róga jerére
omopytãmba
ha hyakuãnguépe
che añuamba
panambi ha mainumby
ijerére ovevepa
ohasáva oguerohory
che yvoty pytã

ARA POTY

Ára poty ogueru
yvoty jera
hyakua porã
yvoty omosarambi

Guyra mi ohenduka
ipurahéi vy’apópe
umi yvotyre
mainumby isaraki

Árapoty ogueru vy’a
Iporãiteva’erã ipukuverõ
taheñói tory, vy’a ha
mborayhu
Taiporãve ñande retã

Lorena Eugenia Burgos A.

CHE SY

Che sy ha’e peteĩ
kuñakarai iñarandúva
che ahayhu che symipe,
ha’e che mokunu’ũ

Ára ha ára ha’e che pytyvõ
opa mba’epe osẽ porã haġua cheve
che sy ha’e kuñakarai
iñe’ẽngatúva ha che mbovy’a
ára ha ára.

Lorena Eugenia Burgos Aveiro

CHE JAGUA’I

Che jagua’i isaraki
ha hesa hũ asýva
che jagua’i michĩmi
ojogua umi anguja’ípe

Michĩ, isaraki ha
hague hũ.
Pe che jagua’i che
mbovy’a ára ha ára.
Opavavente ohayhu che
Jagua’ípe.

ARA RO’Y

Ara ro’y
oguahẽ jave,
yvytu hasẽ,
oinupã pe ro’y,
nde rete oñandu
yvytu ro’ysã
ao aku osẽ
ojuasa ahoja
oġuahẽma ro’y
hi’are haġua

Lorena Eugenia Burgos Aveiro

AGUIJE

Eñangareko haguére ore rehe
ha upévare amoñe’ẽ
ko ñe’ẽpoty porãite
oguerekóva ipype
che remiandu añandúva
che ñe’ã mbytetépe nde rehe.

Elena Mabel Caballero de Cabral

YVOTY

Yvoty porãite
yvy ape ári reikóva
emoporambáva che retã
aguije ame’ẽ ndéve
neryakuã porãitére

Yvoty, yvoty
panambi ha mainumby
eguerovevéva nde ári
vy’a ha tory

Yvoty, porãite
pytã ruguy tyky
ndéve rehe ama’ẽvo
che rehe ama’ẽvo
che py’a roryve.

Elena Mabel Caballero de Cabral

MITÃ SARAKI

Mitã, mitã’i
saraki saraki
ou ha oho
oyta osapukái
opuka reipa
ovy’aiterei
Mitã, mitã’i
oiko isaraki
opu’ã oguata
oñani, oñani
vy’ápe oiko
oñembosarái kyre’ỹ
Mitã, mitã’i
péicha reiko
neresãi rupi
revy’a resapukái

MBO’EHAÓPE

Oúma temimbo’ekuéra
oñani oġuahẽ haġua
ovy’a mbo’eharakuéra
oñepyrũma tembiaporã
Ipúma pe campana
oheñói haġua mitã
jopurahéike, japurahéike
ko imno nacional
Péikeke, péikeke
he’i mbo’ehára
ñañepyrũta ko ára
tory, ayvu ha vy’apópe

Elena Mabel Caballero de Cabral

MBORAYHU KAÑY

Che korasõ che mborayhu che rekove
py’aguapýnte ko che aheka
rohecha che képe, rohayhu
hi’ánte nde juru aipyte

Ndaikuaái mba’épa ajapóta
ndaikuaái araka’épa amanota
ahekante pe tape
mborayhu ha vy’ápe aiko hag̃ua

Pe nde juru nde resa ha nde rete
ama’ẽrõ mante aguereko pytu’u
ani chereja amano mborayhugui
ehejamínte taipyte pe nde juru

GUARANI

Guarani che retã ñe’ẽ
ipuvacha apysápe
purahéi kangy’asýicha

Ñandejára ahovasa
añe’ẽvo guaraníme
he’ẽ ha ipotigui
ndaipori imbojojaha

Hi’ánte araka’eve nomanói
ha upéare añembo’eta
ha akoite imbaretevéta
guarani ñe’ẽ eirete

Clotilde Cabrera

ARA POTY

Oġuahẽ ára poty
che korasõ hory
ahechágui ipotypa
ojajaipáva yvoty

Guyrakuéra isaraki
oveve ápe ha pépe
avei pe ysyry
ka’aguýre osyry.

Asusena, lirio ha reseda
ryakuãngue ñaneañua
ombopiro’y ñane ñe’ã
ko’ã mba’e porãita

Ame’ẽ aguyjetaite
Ñandejára ha Tupãsýme
ome’ẽhaguére opavavépe
aĩchagua mba’e porã
yvyape’ári.

Clotilde Cabrera

CHE MBORAYHÚPE

Ahai ñe’ẽ poty
añandúgui angata
arekógui che mborayhúre
techaga’u ijojaha’ỹva

Che aikuaa oĩha
tekove ñaña
oipotáva ikangy
ñane mborayhu

Upéva ndaikatumo’ãi
ojahaitypojepéma ore korasõme
mborayhu iporãvéva
hasýma oje’o haġua

Clotilde Cabrera

CHE SÝPE G̃UARÃ

Hetáma rohechaga’u
che symi porã
che tyre’ỹma ndehegui
péva ndachembovy’avei

Hetáma ajepy’angeta
mba’épa ajapóta nderehe’ỹ
añesũ añembo’e
ajerure Tupãme mbarete

Péicha aha hese
ajuhúpeve tape asẽ haġua
ha péicha hágui ajuhu
peteĩ karia’y marangatu

Ha ha’e ohechauka chéve
upe tape ha upe rupi aguata
naimo’ai voi ajuhuha jey vy’a
ha upéva ha’e che mborayhujara

Clotilde Cabrera

KUARAHY REIKE

Okañýma pe kuarahy
Amo mombyry
Ikatúma jahecha
Mba’éichapa jasy iñasaindy
Che korasõ hory
Ohechávo kuarahy reike
Amo yvága opave’ỹva
Ojoguáva che mborayhúpe
Oguerúva chéve techaga’u
Eho rire chehegui
Che apyta che añorei
Ha pe jasy omimbíva
Opyta che ndive upe guive
Eju jeýna che mborayhu
Jahecha haġua oñondive
Mba’éichapa iporã
Upe kuarahy reike

Gilda De Lourdes Campuzano de Aveiro

CHE SY

Che sy porãite
reguatáva reikóvo
upe rupi, jukyete
aguije ndéve
eme’ẽ haguére
chéve mborayhu

Ko che rekovépe
añangarekova’erã
nde rehe ikatuha peve
ani ojehu ndéve
mba’éve ivaíva

Aguyje ndéve opa
mba’e rejapova’ekue
che rehe che mitãrõ guare

YVOTY

Yvoty ára oguahẽma
Javy’ake heta
Panambikuéra ovevepa
Yvoty apytépe oikepa

Mitãnguéra ojeroky
Ovy’apa hikuái
Oúma ára haku
Javy’áke lomitã

Gilda De Lourdes Campuzano de Aveiro

CHE MEMBY PORÃITE

Aguyje kiritópe
ome’ẽ haguére chéve
peteĩ mitã’i iporãitéva
hérava José Eduardo

Ha’e peteĩ mitã’i
arandu, heko porãva
ha imba’e porãva
hapichakuéra ndive

Ape ha pepe oĩ
ha’e oremyenyhẽ
haġua imborayhúpe

KARAI OCTUBRE

Ne’íra ko’ẽ
oúma ha’e
ápe oġuahẽ
karai octubre

Pejuke pya’e
ha’e okaruse
pegueru chupe
heta jopara
ha guaripola
toike vy’a
oúma opyta
toġuahẽ porã

Gilda De Lourdes Campuzano de Aveiro

SY NDAHEKOVIARÃI

Ko’ẽtĩ jave ryguasu okokore
Opáy opu’ã, okay’uma hag̃ua
Mitãnguéra omombáy, mbo’ehaópe oho hag̃ua
… néike mitã, pya’e peikopa
ani aravo penderasapa.

Ha’eño opyta, hóga omopotĩmba
mba’asy noñandúi, tovasy ndorekói
ñambojeroviáke ñande sy
ha’e ndahekoviarãi

MBO’EHARAKUÉRA

Mbo’eharakuéra katupyry
Mbo’eharakuéra marangatu
che peẽme ha’e, aníke penekangy
pemba’apórõ oñondivepa
katuete iporãva osẽva’erã

Mitãnguéra pende pópe oĩ
hesekuéra rehehápe napenekangýiva’erã
mba’eporãnde peẽ peipota
ojupe peñomombarete va’erã

Peẽ mbo’eharakuéra
pene rembiapo ijojaha’ỹva
mavave nomomba’éiva
ñandejára tapenderovasa
opaite mba’e pehupyty hag̃ua.

Digna Delvalle

MITÃ SARAKI

Mitã saraki oiko pynandi
ao ky’ami kasõ mbyky’i
osẽ ohorei isýgui okañy.

Mbokaja ombyaty, guyra’i ojapi
Kavaju ári ojupi, vaka omondýi
Hapicháre opyvoi pya’e oñani
Mitã saraki oiko pynandi.

Iñangirũnguérape ohenói, vakapi popóre oñembosarái
Mbo’ehaópe ndohoséi, mbo’ehára ñe’ẽ nohenduséi
Ka’aru pytũma ojere, ho’uva’erã mante ojerure
Kane’õre oñeno, ikéra jepe isaraki.

JEPE’A REKA

Pyhareve asaje térã ka’aru
che sy ġuaiġuimi osapukái
opa… opa jepe’a…
pya’e… pya’éke mitãkuña
tapehóke peheka…
ko’ẽtĩ jave mandi’o ñambojy hag̃ua
pende ru kokuépe ohova’erã
irambosaġua jajapova’erã
Pya’éke, pya’éke mitãkuña
aníke tapére kuimba’e tie’ỹre pejapysaka
tapeho peho katu jepe’a reka.

Digna Delvalle de Benitez

YVOTY PORÃITE

Yvoty porãite
Ñandejára rembiapokue
kuarahy nde jope jope
embovy’a ore rekove.

Pytã, sa’yju, morotĩ…
maravẽ ndoikói, mba’e sa’ýpa eguereko
mborayhu ha vy’a emosarambi oparupiete.
Opavave nderechávo katuete ipy’a rory
Yvoty porãite Ñandejára rembiapokue.

Digna Delvalle de Benitez

CHE MBORAYHUJÁRA

Ndéve ġuarã ñe´ẽpoty
Heñói che ñe´ãkuágui
Henyhetéva mborayhúgui
Nde ha´égui remyesakãva
Umi mbyjaicha che rekove

Nde rekove hory ha ipotĩ
Ndereikuaai ñaña, py´aro
Ndereikuaai kane´õ
Ko´ẽ guive pytũmeve remba´apo
Reme´ẽ haġua nde rogayguápe
Jeiko porã ha vy´a

Nde ha´e reme´ẽva chéve mbarete
Aiko haġua vy´ápe ko yvy ape ári
Che mokunu´ũramo
Ku mitãicha che aguara
Ha che rykupa

Ame´ẽ aguije Tupãme
Ojuhukáre chéve che irũrã
Kuimba´e imarangatúva
Añeteva hekove

Ninfa Lina González Rembiapokue

CHE SY MARANGATU

Che sy marangatu
Nde ha’e kuña ijojaha´ỹva
Nde rekove ysyrysakãicha ipotĩasyva
Ko’ẽ ko’ẽre ne memby reguerochichĩva
Ha remyenyhẽ kunu’ũ ha mborayhúgui

Nde ha’e tekove imarangatúva
Nereñandúiva kane’õ, mba´asy
Reipotágui ne memby osẽ porãjoaite
Rehovasa tapiaite hekove, oipykúi
Haġua tape potĩ

Ha´e che sy porãite!!!
Ne ne´ã henyhẽ mborayhúgui
Ku ne memby ne renóiramo
Ha´etevoi ku panambi pepo paráicha
Hendápe reveve reju
¡Ha che sy marangatu
Tupã ha isy tanderovasa
Ne resãi ha reikove puku hag̃ua

Ninfa Lina González Rembiapokue

CHE RU

Nde ha´e ore irũ añetete
Reiméva ore ykére, ore michĩmiguive
Reme’éva oréve ne mborayhu
Rehechaukáva tape porã
Nde rekove rupive

Nde ha’e tekove imarangatúva
Nde reikuaaiva ñaña ha py´atyai
Rehekombo’e hekopete, nde ra’y ha
Nde rajykuérape
Upévare ko áġa rokakuaapámarõ
Rasaite, roguerohory nde rekove
Ndaiporichene ko yvy ape ári
ndéichagua túva

Aguyje ame´ẽ Tupãme roguerekore
Ko yvy ape ári che ru
Ha hi´ã chéve nde rekove
Ndopái raka´eve
Rohayhu che ru marangatu

Ninfa Lina González Rembiapokue

ARAPOTY

Arapoty oguahẽvo
Hyakuãvurei maymáva yvoty
Rosa, lirio, clavel ha reseda
Ñane retã omoporã

Mainumby oveve joa
Yvotýre isaraki
Ha avei omoirũ chupe panambi

Guyrakuéra opurahéi
Oguahẽvo ko’ẽti
Horyvévaicha voi oguahẽvo arapoty

Yvoty ára iporãitéva
Ombohory ñane ñe’ã
Mitãrusu ha mitãkuña
Oparupi ovy´a joa

Ninfa Lina González Rembiapokue

CHE TÁVA LUQUE

Che táva Lúque-pe che avy’a
Oĩgui ipype tembiapo jajapo haġua,
Aipotante pe ġuahẽ javy’a haġua
Ape oĩ heta mba’e pene mba’erã.

Oguereko mbaraka ha arpa
Ape ikatu peiporavõ pene kumbyveva;
Kuairũ, namichaĩ ha pulsera
Apyka ha mesã, iporã porãvéva

Cedro, guatambú omboverãva’erã,
Sapy’aitépe pe ojapone yvyra omba’apóva
Pejuntema che angirukuéra
Pevy’ata ha pejoguata katuete

Myriam G. de Villalba

MBEJU HAKUMI

Ko árape che ko’ẽ
Ha’use mbeju hẽ,
Tataypy ajepovyvy
Aheka ipype ġuarã
Ajerere ha ajere
Ha ajuhu heta mba’e

Agueru che ña’ẽ guasu
Amõi ipype aramirõ morotĩ,
Ndai pokãvava’erã kesu hemi,
Ambojopara, osẽ porãiterei

Ajatapy michimi,
tatapýi opiriri,
aníke mbeju
ndo guerekõi jykymi

Tata ári amoĩ
paila hakumi
ojyma vatu
mbeju morotĩ

Peteĩ, mokõi, mbohapy
Mbeju morotĩ osẽ
Mitãkuérape amboguapy
Peteĩ, teĩ ho’u ha hetave ho’use.

Myriam G. de Villalba

MADRE SELVA PORÃITE

Michimi guive mborayhupe roñota
Ára ha ára nde ykere ahasa
Ahechaséntema heñoivove nde yvoty

Ko’evove y porãite ári añohe
Aikuaagui upeva nemombarete
Ahechama, avy’aite peteĩ rogue osẽ

Ambojupi nde rakã,
Rehoreima hese,
Ahechama nde rehe
Reguerekoma heta rogue

Aipotántema nde yvoty osẽ,
Ambovy’ase che resã,
Che ha’e upéicha
Iporãitereigui nde yvoty

Sa’yju ha morotĩ
Nde yvoty porãite osẽmi,
Ojere ha nde retũ
Mainumby ha panambi

Ohasavante nemo porã,
Upévare roñota
Nda ha’éi chévente rembovy’áva
Ohasavape ha avei ambue guyra’i.

Myriam G. de Villalba

CHE LUCERO

Aipotánte che LUCERO,
chendive reguata,
jahecha haġua
heta mba’e porã

Oñondive tamaña
kuarahy osẽvove,
upéicha sapy’a
rojoikuaarõ
che mandu’a.

Yvága: nde reikuaa,
umi joayhu oikóva
ani reñongatu
maymáva emombe’u

Ñasaindy výpe roñoañua,
ñakyrã oreve opurahéi,
ha’e avei
oñondive ovy’a

Kiririme ysyry ohasa,
ore ra’anga ha’e ohecha
rojerure chupe
oñongatu haġua
jepive ore mborayhu

Ohai: Myriam G. de Villalba

TUPASY CAACUPE

Oguahẽ vove jasypakõi ára,
Che korasõ henyhe mborayhúgui,
Oġuahẽma Tupasy Caacupe ára
Aha jepi pe tenda yvy porãitépe
Agueraha haġua yvoty,
Añembo’e ha ajerure avei
Py’a guapy
Amaña tupãsyre,
Ha ahecha
isai hovy porãite,
hi’ánte cheve
yvága omimbipáva,
ha omokyre’y che rete.
Ndaipóri va’erã, ambue mba’e
iporãveva chugui;
ome’eva yvyvórape
heta po’a.

Ohai: Myriam G. de Villalba

YVOTY

Yvoty porãite pytãngy asy
Ipoty jera kyrỹi asyete
Hyakuã porãite cherendápe oġuahẽ
Yvytu kangýndive pyharevete

Hogue rovyũ ysapy meme
Pyhare pytu ndive oguejyva’ekue
Kuarahy ojupívo omimbire
Oryrýi ryrýi otyky mboyve

Panambi sa’yju hese ojere
ára mayma ikuápe oike
ha oisyryku ijárarã
he’ẽasyetéva yvoty rykue

Mainumby hovy pepo vera’i
Ou avei nemomaitei
Mba’épa oiméne ndéve he’i
Ajeverõ péicha oñe’ẽ ñemi

Yvoty porãite ryakuã asyete
Hi’ãitéva chéve che sýpe araha
Ha ndachepy’ái hendágui aipe’a
Ani ambyai ipoty kuru

Tovénte akói terembojegua
Ysyry satĩ nendive tovy’a
Ha che águivente taguerohory
Nde poty kyryĩ ryakuã porãite

Ohai: Rosa López

YKUA SATĨMI

Ykua satĩmi
ahámi hague
kambuchi che pópe
y pyahu reru
nde ypýpemi ajávo
che py’a hory
ha che popemínte
hay’u nde ymi

Oiméne poku
aġaite peve,
amambái apytépe
akói remimbi,
ka’aguy porã
nde rehe ojereva
ha umi panambi,
mainumby hovy
ojávo hoy’u
nemomaite ko’áġa peve

Nde rehe che ãhova
ko’áġa peve
rohechavaicha
neporã asyete
amambái roky
nde rehe ojere
ha hogue kyrỹime
nemoporãve

Aġante aháne
rohecha jey,
angata añandúva
tove tokuera
nde y ro’ysãgui
tay’umi jey
tajuhu upépe
che angapyhy

Yvyra mayma
nde rehe ojere
ama guasuete
ani nembyái,
umi guyrakuéra
nde rerohory
ha ipurahéipe
nemomaitei

Anichéne márõ
cheresaraipa
yma che mitãro
py’ỹimi roho
ka’aru hakuetérõ
piro’y reka
che pehenguekuéra ndive
nde syry ro’ysãme rojahujoa.

Ohai: Rosa López

ÁRA YVOTY

Ohasáma ára ro’y
Oipeju hakuvy asy
Ohasávo pe yvytu
Omomaitei ára pyahu

Umi ñúre jahecháma
Ynambusevói morotĩmba
Umi ka’avo hovyũ asy
Togue pyahúpe oñemonde

Yvy avei ovy’a
Tajy potýpe ojegua
Sa’yju, morotĩ, pytã
Ndaijojahái iporã

Umi guyra’i ovy’a
Oparupi ojaitypo
Ko’etĩvo ijayvujoa
Omomorã ára porã

Ohai: Rosa López

TAPE KA’AGUY

Tape ka’aguy
Ryakuã asyete
Yva ka’aguy
Ryakuã memete
Amambai roky
Nembojeguapa
Ytyrovirúpe rejejaho’i
Yvyrarakãre oñasãingopa
Anguja ruguái
Jatevuka’a
Jaha, jahavévo
Oĩ katuete
Opáichagua yva
Re’ẽ asyete,
Guavira pytã
Jakarati’a
Oime avei ku pakuri,
Guaviju hũmi
Ha ñangapiry
Ajépa iporã
Tape ka’aguy
Tetã Paraguáipe
Mante jajuhu
Ãichagua tape
Sa’íma oikuaáva
Opa rupi
Ka’aguy guasu
Upévare aipota
Mayma cherendúva
ka’aguy opytáva
anive jaity

Ohai: Rosa López

CHE RÓGA OKÁRA

Che róga okárape che avy’aite
Upépe ahecha hetave mba’e
Tupã Ñandejára ojapova’ekue
Mymbakueraita hese ojere

Chavurro, mburika, vaka, kavara,
Che róga kupe gotyo korápe okaru
Mayma Guyra’i opurahéi joyvy
Ko’ẽtĩ oġuahẽvo oguerohory

Che róga okárape voive apu’ã
Kupyju tokoro’o voi che mombáy
Pávo ha ype avei oñombohovái
Ayvyko ojapo opavavéma opáy

Kokuére ahárõ mandi’o jo’o
Guyraita ñe’ẽ che ñe’ã omokyrỹi
Umi kapi’ikuáre ohecháma avei
Piriri, rirípe apere’a oñomuña

Ka’aguy rembe’ýpe osẽ okaru
Kiririhaitépe guasu pytã’i
Che róga okára nda’ijojahái
Mborayhu ha vy’a upépe heñói

Ohai: Rosa López

CHE SY PORE’Ỹ

Ha che sy
Kuña ijojaha’yva
Kuña hekoviave’yva’erã chéve
Ñandejára nderahava’ekue
Voi asyéte ore apytégui.
Ikatúva jave rombojerovia
Ha romokunu’u mandyju apytépe
Hi’ãnte ñandejara ha tupãsy
Ome’ẽ peteĩ arami chéve
Ñañomokunu’umi haġua.
Heta araitema aheka ha oikotevéva
Pe ne kunu’ũ ha ne mborayhu
Che sy porãite.

MITÃ KYRYIMI

Ne michiéte guive
Rohecharamoite
Romokunu’ũ
Ha rohayhuéte
Mborayhu apytépe
Nde rekakuaa
Ha hde sarakipe
Orembovy’a
Nde mitã kyry
Pire morotĩ
Ropea jajái
Juru pytãmi.

Eliseo Maldonado R.

YSYRY

Ysyry saraki, piro’y asyetéva
Aguape apytépe remokunu’ũmivo
Heraite vy’a ahasamiva’ekue
Nde yvyku’i morotĩ apytépe
Yvyrarakã sarambi rovyũ
Ojero’apámiva nde syry harupi
Ko’áġa ġuarã ndajahechavẽima
Nde resaymíntema vaicha asyrýva
Ha’etévaicha ahekáva umi yvyrã rakã
Jero’a ko’áġa ipore’ỹva
Ha upéicha avei aguape poty
Panambi saraki ha umi mitãita
Ayvúpe ha vy’ápe oñemboriro’ýmiva’ekue
Nde syry sarakípe hakuéte jave.

Eliseo Maldonado R.

MBORAYHU

Ko mborayhu arekóva
Ndeve ġuarãnte añongatúva
Ko’ẽguive rohechaséva
Ha pyhare romokunu’ũseva

Anike tesãráipe
Márõ che reja
Ndaha’éi rupi che
mborayhujararã

Eliseo Maldonado R.

ARAPOTY

Oġuahẽvo arapoty
iñasãi umi yvoty
iporãite hyakuãvu

Panambi oñepyrũ oveve
guyrakuéra opurahéi
opavavéva ovy’a
iporãite ko arapoty

Ronald Medina

CHE SY

Che symi porãite
eju cherendápe
nde ára ko’ẽme

Eju cherendápe
ame’ẽ haġua ndéve
mborayhu re’ẽ

Ronald Medina

MITÃNGUÉRA ÑEMBOSARÁI

Pyharevove mitãnguéra osẽ
oñembosarái oparupiete
isaraki hikuái tuka’ẽkañyháme
Kalo, Kalo jahecha chejuhúpa

Okañymba hikuái, Sele
oñepyrũ oheka, peteĩ teĩ chupekuéra
osẽ sapy’a Vito kañyhágui
pya’éko oho, tambore opoko
vy’apópe isarakipa hikuái

Ronald Medina

KARAI VOSA

Oiko sapy’a peteĩ karai vosa
óga gotyo omondýiva mitãme
ohokuévo jaguakuéra oñarõmba hese
okañývo Karai Vosa, ojevýma tory
mitãnguéra osẽ oñembosarái.

Ronald Medina

CHE MBO’EHÁRA

Oguahẽvo nde ára
hory che korasõ
upévare agueru ndéve
opaichagua mborayhu

Roañuãvo ame’ẽ aguije
heta mba’e porã
che mbo’e ára ha ára
omyesakãva che rekove

Ne ñe’ẽ ahendu rupi
Ipotĩ che rape
upevare ajerure Ñandejárape
Tome’ẽ ndeve tesãi ha po’a.

Lilian Alicia Mereles López

CHE MEMBY

Mborayhu apytépe nereñói
rejúva rembohory ogapy
reguerúgui ndejehe
kyre’ỹ ha vy’a

Ñandejára ha isýpe ajerure
ome’ẽ haġua ndéve
tesãi ha po’a
Opa ára tanderovasa.

Lilian Alicia Mereles López

CHE PEHẼNGUEKUÉRA

Aguije ame’ẽ Tupãme
Ome’ẽgui chéve
Che irurami ha’éva
Che pehenguekuéra

Tory ha vy’ápe
roñopytyvõ ponóiteke
avave ore apytépe
ohasa asy

Roikógui oñondive
py’aguapy ha tekokuaápe
romboyke py’aro
ha vy’apópe rohasa.

Lilian Alicia Mereles López

CHE RU

Kuimba’e katupyry
Ijojaha’ỹva ko yvy ári
Hi’ãnte ahepyme’ẽ ndéve
Mborayhu reme’ẽva chéve
Nde pyapy mbaretégui
Remba’apo ko’ẽ ko’ẽre
Ani haġua rohasa
Tekotevẽ ogapýpe
Heta reñeha’a ore rehe
Ndereikuaái kuarahy aku
Ore mongakuaa teko porãme
Che ru porãite

CHE SY

Ha che sy marangatu
Ndaipóri ndéichagua
Ome’ẽva imembykuérape
Mborayhu jojaha’ỹ
Pyhare ha ára reñeha’ãva
Kane’õ ndeireikuaai
Reipotágui teko porã
Ne membykuérape ġuarã
Hi’ãnte chéve ohendu
Tupã ha isy che mba’e jerure
Akóinte taneresãi
Ha revy’a orendive.

Lilian Alicia Mereles López

CHE SY

Kuña imarangatúva
péva ha’e che sy
ára ha ára iñangatáva
oikuaa’ỹva pytu’u

Upévare hi’ánte chéve
ame’ẽ chupe aguyje
ha Tupãpe ajerure:
Po’a ha tesãi tome’ẽ chupe.

CHE MBO’EHÁRA

Nde ha’e che mbo’ehára
ahayhuetéva
ikatu’ỹva che resarái ndehegui
nde ha’e haguére che sy
ha che angirũ

Aikũmby heta mba’e
nendive, ahai ha amoñe’ẽ
opaichagua tai
ko árape ame’ẽse ndéve
aguyjetaite che mbo’ehára
rohayhuetéva.

Sandra Mosqueira de Vasso

CHE SY

Yvotýpe ojoguaitéva
nde rekove che symi
iporã ha hyakuãnguépe
che añua ha che moirũ
Hi’ãitégui nde ypygui
nasẽi araka’eve
nde syvápe rohetũ nde chemokunu’ũ
péicha ha’etevaichavoi aĩva
yvágape Ñandejára ykerete

CAÑADA SAN RAFAEL-PE

Hi’ãitegui amombe’u
toikuaa maymavaite
rerekóva nde pype
tekoha marangatu
Cañada San Rafael
purahéipe romoĩ
ha yvytúre apoi
nde rehe che remiandu

YKUA RAMÍREZ SYRY

Hesãkãvo ko’ẽtĩ
guyrakuéra ijayvu
nde syrýpe ojahu
ipepokuéra omyaky
Nde jerére ipoty
henyhẽ ñanamimi
ha nde ári isaraki
panambi ojeroky

Sandra Mosqueira de Vasso

ARAPOTY

Arapoty oġuahẽvo
Yvotykuéra ipoty jera omoporã ñande renda
Ombovy’a ñande rekove
Ha’eténte ombopyahúva opavave tekove
Yvy’ape ári oĩva
Oġuahẽvo arapoty
Ñande rekove ipyahupa
Umi yvoty ryakuã ñande aho’ívo
Ñande ánga ombohory

CHE SÝPE G̃UARÃ

Kuña ahayhuetéva
Ta ipoty nerendondépe
Iporãvéva po’a
Tome’ẽ ndéve vy’a

Akõinte taneresãi
Oguereko angapyhy
Ha nendive toroime
Maymavéva nememby

Roime ramo nendive
Ha’ete ipotyjeráva
Ore rekovépe vy’a
Roñandúvo nemborayhu Ijojaha’ỹvo
Reguerekóva ore rehe.

Clara Vicenta Ocampo de Medina

OVY’A CHE REKOVE

Añeñandúvo arapýpe
Oguereko angapyhy
Jehecharamo apytépe
Che rekove ipoty

Che renyhẽ aguijégui
Aguereko py’aguapy
Che ykére ajuhugui
Ome’ẽva piro’y

Amomba’e guasuete
Ko’ã Tupã rembiapo
Akóinte imbytepekuéra
Ovy’a che korasõ

MITAKUÑAMI

Mitãkuñami marangatuete
Eġuahẽ guive ore apytépe
Mborayhu ijojaha’ỹva
Ñande rógape remyenyhẽ

Nde reko marangatu
Py’a guapy me’ẽha
Ne ñe’ẽ ha nde puka
Ombohory che ñe’ã

Che memby marangatu
Ndéve ġuarã che mborayhu
Tupãmente ajeruréva
Tohykuavo ndéve ari akõinte taneresãi

Clara Vicenta Ocampo de Medina

JAPÓI CHE REKOVÉPE

Aguereko mokõi mitã
Che rekove ombovy’áva
Mávapa cheicha hovasapyre

Ajesarekóvo umi che membýre
Ogue che hegui kane’õ ha jepy’apy
Umi mitã pukavy omondo tesaráipe
Opaiteichagua py’aguapy

Añandúvo umi iñañua kangymi
Ha’ete che aho’íva
Ajepomoí Ñandejárape
Ame’ẽvo chupe aguyje
Aguerekóre peichagua hovasapyre

GUYRA’I

Guyra’i porãite
resa apu’ami
retyma pukuete
pepo parami
Oveve ha oma’ẽ
ho’use pe yvami
ojupi ha oguejy
guyra parami
Ha’eñónte oiko
oheka iñirũrãmi
vy’apópe oiko
guyra parami

Graciela Ortiz de Peña

ÑE’Ẽ YVOTY

YVOTY IPORÃVÉVA

Aipo’o ndéve ġuarã
yvoty iporãvéva
mborayhugui henyhẽva
che symi ndejoguaha

Oĩrõ aipo yvága
Topyta ndéve ġuarã
Aipotáne Ñandejára
Isymi rekoviarã

Yvotymi oguerúva
ovy’a che javeve
che symi che apoharéva
ne mba’e che rekove

Graciela Ortiz de Peña

ARAPOTY

Pejumínte pehecha
Che retã oguerekóva
Ku tesa ombohovýva
Oġuahẽvo arapoty

Ñandejára ápe oity
Tuichavéva mborayhu
Yvyra ha yvoty
Ko’ápe hovyũ

Oũma arapoty
Yvyra ojoguapa
Yvoty ipotypa
Panambi ojeroky

Ñande resa ombohory
Hyakuãmba ko arapy
Ome’ẽ ko tekove
Che retã arapoty.

Graciela Ortiz de Peña

MITÃ

Mitã ñande rekove sã
Mitã ome’ẽ ñandeve py’a rory
Mborayhu, tory ha vy’a
Mitã rehe’ỹ ndaikatúi jaiko
Mitã ome’ẽ ñandéve
Mborayhu mbarete ha vy’a

Ohai: Lucia Pereira Vda. de Cabral

CHE ANGIRŨ

Che angirũ añete ha’e
Pe oĩva chendive
Oreko jave apañuái
Ha avei oĩ jave vy’a
Pe che ykére oguatáva
Ha che hekombo’éva
Che angirũ añete ha’e
Pe che aguatarõ ijykere
Ame’ẽ chupe tekombo’e
Che angirũ añete ha’e
Ame’ẽ jave chupe opa mba’e
Aha’arõ’ýre mba’eve

CHE SY

Che retũvo pe che sy
Ajupi vaicha ahávo
Guyrami pepo morotĩ ári
Yvága hovy gotyo

Che retũvo pe che sy
Añeñandu vaicha
Peteĩ yvoty pyahu
Ombosa’ýva ko’ẽtĩ

Che retũvo pe che sy
Che korasõ hory
Ajupi hapypa’ũme
Che michĩse jey

Ohai: Lucia Pereira Vda. de Cabral

CHE MBO’EHAO

Mbo’ehaópe aġuahẽvo
Heta mba’e ou che akãme
Mba’épa ahecha, ahendu
Aikuaa ha ajapóta añeporandu
Mbo’ehaópe aikévo
Che pirĩ, che ñe’ã hory
Ahechávo angirũme,
Che mbo’ehárape ahendúvo
Ha’e mba’e porãitápa oguerúta
Mbo’ehaópe che avy’a
Ñembokatupyry rupive
Néike mitãnguéra jaha mbo’ehaópe
Javy’a ñañembokatupyry
Upekuévo jaikuaa heta mba’e

TUPÃSY

Ko yvy ári roĩva romaña yvate
ore py’a hory rohechávo pe ára
hovy mimbi nde ahojáicha
Tupãsy ja’évo ñane korasõ hory
Ha’ete pe mba’e vai
Ndaijamo’ãivaicha ñande rekovépe
Tupãsy rehe namañávo
Ñande resay otyky
Tupãsýre jajeroviarõ
Noġuahemo’ãi mba’e vai
Ñandéve ha ñanderogayguápe
Ñane ã hory oĩgui ñanendive
Tupãsy marangatu

Ohai: Lucia Pereira Vda. de Cabral

YKUA RAMIREZ

Piro’y sakã, satĩ pererĩ
ko’etĩ ryakuã nde ykua yvu
yvytu kangy ko’ẽju pytu
nde ysyry mbeguepe remosarambi.

Rembosaraki reguerojere
tory kunu’u táva roikoha
heta mandu’a, heta purahéi
oparupiete nde nererãkuã

Asaje pyte kuarahy otini
nde y ro’ysãke toje hupyty
ou ha ohóva mba’yru ipópe
ayvu ha vy’ápe hoy’u nde hegui.

Esmilce Riquelme

CAÑADA SAN RAFAELPE

Cañada San Rafael
táva che reñói hague
ndéve ġuarã purahéi
ko’áġa péina ahai
hi’ãgui amombe’umi
rerekóva nde pype
heta mba’e porãite
tove tojekuaami

Tape potĩ reguahẽsemirõ
ore tupãópe reñembo’emi
ha mbo’ehao ijykeretente
arandu ome’ẽva akoi avei
tekove mayma imarangatúva
rejuhuta ápe tory mborayhu
ha oguahe javerõ San Rafael ára
ko’ape ha pepe vy’a ha ayvu.

Mitãrusukuéra ikatupyrýva
Capitán Insfranpe oñombyatýpa
Ko’agotyo ha pegotyo hakykuerikuéra
Campeón oserõ pehendu va’erã

Mandu’ahaite ore Ykua Ramírez
Remyakýva ko tenda
Katuete rehóvo upépe
San Rafael nde rovasáne.

Esmilce Riquelme

CHE SÝPE G̃UARÃ

Nde rovái péina agueru hetaite mba’e porã
yvoty amyapesã ha kunu’ũme amyakỹ
guyrakuéra purahéi hi’aġuívo ko’ẽmba
ambyaty ndéve ġuarã nerokẽme taipoty

Ne reñói hague pe ára hi’ãite amomaitei
tachemoirũ panambi ojeguapáva ipepo
tovy’a ne korasõ tahesãi nde rekove
ãva ndéve aikuave’ẽ roañuávo che symi.

Esmilce Riquelme

ANGIRŨ ÁRA

Ipoty jera che ñe’ã mbytégui
ñe’ẽ iporãvéva ndéve ġuarãite
amyasãita áġa águi nde rapépe
tohypýi po’águi pe nde rekove.

Nendiveko akõinte che anġapyhýva
vy’a ijoja’ỹva imomaramby
ñande rekove ojohupytýva
ñembyasy ha vy’ápe ñaime oñondive

Mandu’ápe oĩgui ko angirũ ára
ndéve oġuahẽ ko che pojopy
ha che añua kakua porãva
vy’apavẽ ára jaguerohory

Esmilce Riquelme

CHE RU NDÉVE G̃UARÃ

Kuimba’e ikatupyrýva
ndoikuaáiva pytu’u
tuichaitéva mborayhu
rerekóva ore rehe
nde apére ku ko’ẽ
mba’apópe rehecha
animo’ã mba’eveỹ
nde rogapýpe oġuahẽ

Ndéve ġuarã che ñe’ẽ
taipoty ne ñeha’ã
Tupã tanderovasa
taneresãi katuĩ
nde rape ta ipotĩ
ha ore nde rogaýgua
nemoirũvo toroĩ
nendive torovy’a

Esmilce Riquelme

ÑE’Ẽ POTY

ÁRA YVOTY OGUAHẼVO

Ára yvoty oguahẽvo guyrakuéra opurahéipa ha mayma tajykuéra agotyo pegotyo ipotypa

Yvytúre aġuahe yvoty ryakũa asy panamby katu vyapópe mainumbyndi operere

Silvio O. Salina

CHE RU

Yvoty ñe’ẽ rysý’i joja
hyapúva porã rasa
hoky jey hekove
mbotuicha; momba’e

Karai marangatu
terakuã ógapegua
vy’apavẽ ndéveġuarã

Ko’áġa nde tuya
nde aka morotĩmba
eguata mbeguekatu
eguapy epytu’u

techanga’u rupive
heta che mandu’a
mba’éichapa che akãhata
che mitã’írõ guare

Heta reiko cherehe
ejapo chehegui karia’y
ndaikatúi añembyasy
tupã omboúva ou porãva
mbopytu’uvo che korasõ
aguyje ndeve che ru.

Silvio O. Salina

CHE REMBIREKO CHE ANGIRŨ

Peteĩ angirũ che rekovepe
akointe ombohorýva che rekove
ipukavy che añuãva
ára ha pyhare.
Kuña ijojaha yva
ndaipóri ha’éichagua
kunu’u ome’ẽva cheve
mborayhu ha tekojoja
Aguyje ndéve ġuarã Ñandejára
eme’ẽre chéve che angirũ
jerekove aja ko ivy’ape’ári
ijupeġuarã che mborayhu

IPORẼ’ỸGUI CHE SY

Roguapymíta ko ñasaindýpe
ore symíre taoremandu’a
ore rejava mba’e mbyasýpe
ko arapýre ore angata

Oġuahenguévo ko pyharente
ndorovy’ái anga ore añomi
ore ãhóva rehechaségui
rohayhuetéva ore symi

Ha Ñandejára ha tupãsyme
rojerureva tohechauka
ko ore képe ára ha ára
ore symime toro hecha.

Silvio O. Salina

CHE RA’Y REKOVE

Ára ha ára che py’a rorýva
che ra’y marangatu oguahẽguive
ore apytépe omoheñovatory
joayhu ha vy’a ojojahaỹva

Ko’áġa ramo ġuarã tuichamievo
isarakíma ha hesaite
ha ama’ẽvo hese oñembosarai jave
omyenyhẽma mborayhu añetégui
che korasõ

Ára ha ára ahechavove
che ra’y rekove resãi
amaña yvágare ha ame’e
Ñandejárape aguyje
ome’ehaguére chéve ko
jopói porãite.

Silvio O. Salina

ÁPE PARAGUAÝPE

Táva paraguaýpe
heta mba’e jahecha
oĩ óga yvate ha tuichava
ñande resa kuarahýre omomaña

Oĩ avei okavusu
apykagui henyhẽva
upépe rejuhukuaa
terere jepe oñehepyme’ẽva

Táva jerere rejuhúta
heta ha opáichagua mba’yrumýi
upeva’erã tendy ohechaukáva tapére
ani ñembota oimera’ẽva mba’yrumýi

Upéicha avei reikõvo
ne’año táva rapére
aní regueraha mbo’y
cháke oĩ kavaju tarovakuéra
pya’e ñemoperõva’erã

Reikotevẽva opa mba’e
oĩ mba’e renda guasu
rejogua haġua oĩmíva
opaite mba’e rejuhúta

Eimesẽramo vy’ápe
heta hendápe rehokua’a
opa rupi rejuhúta heta imbokóva
ani ñembyepotípe opa.

Oĩ hi’upýva rejoguáva
ndaha’éiva añetegua
kamby rembopupuvérõ
ndovúi ha ndahova kyra mo’ãi

Néi Paraguaýpe rejúrõ
rejepytaso va’erã
ndaipóri oñeme’ẽreiva
y jepeve rejogua

Upévare che kokuekuéra
ñañe hã’ã ñakarapu’ã
ha ñande kokue akãme javy’a
anive jaju paraguaýpe
jaikove asy haġua.

Carlos Torales

AHEJA

Aheja che rogami
paraguaype amba’aposégui
techaga’úpe aikove
che rógape aimesẽgui

Hi’ãnte chéve aime
mangovýpe aterere
che irũnguera ndive añe’ẽ
opa mba’ére térã opavavére

Hi’ánte chéve apay
gallo sapukái peteĩpe
apu’ã ajovahéi y morotĩ asýpe
ha upéi asẽ ajesareko ko’ẽtĩre

Ko’ẽmbáre ahase tape po’i pukúre
ahetũvo hyakyãvu opa ka’a ka’aguýre
ha upévo avei ahendu
opáichagua guyra purahéi avápe ombopy’aguapýva

Añepyrúvo amba’apo
kokue ñemitỹ rendáre
mbaysyvo rogue che akã ahojane
kuarahy aku pukúgui

Añemoĩne apytu’u
ykua karanda’y ypýpe
ha upekuévo aiporavo
opa yva ajuhúva: arasa térã pakova.

Carlos Torales

CHE PY’A KORORÕ OMOKIRIRĨVA

Asaje ajevy, che rógami
morõtĩmíme ogaguýpe okaru
tembi’u ikyra asýva
hy’ari ha’u kamby aku opa
hi’upy omboguapýva

Upe rire añeno kyhápe
apytu’u sapy’ami
mitãnguéra tokirirĩ ha tokeke avei
chake oúma Jasy Jatere
oguerahávo mitã saraki

Uperire apu’ã
ajoka manduvi ha kumanda
ãga arapakõime távape aġuahẽne
ahekávo pira pire
ha aguerune opa hi’upy térã tembikõteve.

Péina oġuahẽma pyhare
mymbakuéra oiméma korápe
ñama’ẽma Kirito rataindýre
ñañembo’e ichupe
Chokokue rekove hekojojáre

Carlos Torales

CHE ROSA POTY

Pe rosa potýicha
nde juru pytã
neryakuã vevúi
che mopirĩmba

Ndeichagua kuña
ndaijojahái
remimbi vera
ha’ete mbyja

Ha che resay
amokã aikóvo
añandu guive
mborayhu asy

Ani ne ñaña,
chendive kuña
che mborayhu
ndéve ġuarã

Akõinte lucero
pyhare omimbíva
opukavymi nderecha vove
ha pe ysapýicha
morotĩmbaitéva
pe ko’ẽmbota oġuahẽ jave

Ko che purahéipe ha’éta ndéve
che mborayhu nemba’erãha
aníke che rosa cherejarei
moõpa oime nderayhúva’erã

Luis Viveros

MBORIAHU

Tuicha tekotevẽ
opa pirapire
amaña mombyry
ndaipori mba’eve

Aguapy apurahéi
asapukái, aturuñe’ẽ
añandu tekotevẽ
amoangata che rekove

Ajepy’amongeta
ivaipaite jave
mba’épa ajapóta
chaha’i vare’a

Ñapu’ãke lo mitã
jaheka tembiaporã
jaipykúi oñondivepa
ñamondýi pe mboriahu

JURU ATÃ

Juru tie’ỹgui nahendái
ñahendúvo chupekuéra
jejuru’o tarova hekope’ỹ
Hova’atã tapichakuéra
ha’ekuéra oiko porã
mboriahu, mboriahurã
ko’ãva che monguerái
Torypápe che reko
juru ñe’ẽ rupive
heta che mbotavy
Tovéna topa
ko’ã mba’e
ñerotĩ ñemongy’a
ha ñamopu’ã
ñane retã

Luis Viveros

CHIPA, CHIPA’I

Táky, táky
jaisu’u chipa’i
chipa, chipa piru’i
he’i kuñataĩ

Táky, taky
jaisu’úma chipa
chiperita, chiperita
ohepyme’ẽ hetéva chipa
chipa purũrũ asy

Tatakua haku
chipa ombojy
jepe’a rata ojeroky
tataĩ opu’ã
ikoni, saraki
ojýma chipa.

Prof. Elena Mabel Caballero de Cabral

CHE MBO’EHÁRA

Che mbo’ehára porãite
yvotýicha neryakuã asýva
ne rembe pytã asýva
ko árape ha’ese ndéve
Aguije opaite ára
Eñangareko haguére ore rehe
Ha upévare amoñe’ẽ
Ko ñe’ẽ poty porãite
Oguerekóva ipype
Añandúva che angapýpe
Che ñe’ã mbytetépe
Nderehe mbo’ehára

YVOTY

Yvoty porãite
Yvy ape ári reikóva
Emoporãmbáva che retã
Aguije ame’ẽse ndéve
Neryakuã porãitére
Yvoty, yvoty
Panambí ha mainumby
Eguerovevéva nde ári
Vy’a ha tory ogueru
Yvoty porãite
Pytã ruguy tyky
Nde rehe ama’ẽvo
Che py’a roryve

Prof. Elena Mabel Caballero de Cabral

MBO’EHAÓPE

Oúma temimbo’ekuéra
Oñani oguahẽ kyre’ỹ
Mbo’eharakuéra ovy’a
Oñepyrũma tembiaporã

Ipúma campana
Ohenói mitã saraki
Japurahéike, japurahéike
Ñane retã purahéi

Peikéke, peikéke
He’i mbo’ehára
Ñañepyrũta ko ára
Tory, ayvu ha vy’apópe

Prof. Elena Mabel Caballero de Cabral

MITÃ

Mitã, mitã’i
Saraki, saraki
Ou ha oho
Oyta osapukái
Opuka reipa
Ovy’aiterei

Mitã, mitã’i
Oiko isaraki
Opu’ã oguata
Oñani, oñani
Vy’ápe oiko
Oñembosarái kyre’ỹ

Mitã, mitã’i
Péicha reiko
Neresãi rupi
Evy’a esapukái
Ha’ete guyra’i

Prof. Elena Mabel Caballero de Cabral

CHE MBORAYHU

Nde ha’e kuarahy ohesapéva pe ko’ẽ
nde reikuaa che rohayhuha añete
nde ha’e pyhare mborayhu.

Ahechárõ jasy ahecha ipype nde rova
Pe jasy ohesape che pyhare
Mborayhu che mborayhúgui moõpa reime.

Nai moãi maramo che kendy hovy ipotýne
Ha ipype toroañu’ambarete
Nde ha’e che mborayhu añete.

Prof. Gabino J. González A.

CHE YVOTY

Nde ha’e pe yvoty iporãvéva
remoporãva che yvoty
pe nde ryakuã asyete
ahetũva opaite arajave
aníke mavave opokõne nderehe
oúrõ mainumby neretũse
ndahejaichéne oja nde rehe
nde ha’e che yvoty,
yvoty che rakate’ỹ.

Prof. Gabino J. González A.

ROIKOTEVẼ

Aikotevẽ reimejey che ykére
roñañua mbarete jey haġua
nde ha’e che mborayhu añete
aikotevẽ reikuaa che rohayhuha
mba’e ajapóne nde rehe’ỹ
nde ha’e che mborayhu kunu’ũ
aikotevẽ reime jey che ykére
ikatuhaġuáicha jojahavi’ũ
añete ha’e ndéve che mborayhu humi
nde ha’eha añete che korasõjára.

Prof. Gabino J. González A.

RESA PARA

Kuña porã resa para
rembovy’áva che ko’ẽ
rema’ẽmína che rehe
kuña porã resa para.
eme’ẽna chéve mborayhu
che rohayhu añete
kuña porã resa para
nde rehe’ỹ ndaikoichéne
kuña porã resa para
aníkena che reja.

Prof. Gabino J. González A.

TEMIMBO’E

Temimbo’e che rekópe
eterei aikuaase mive
mayma kuatia porã
ipotýva ku yvotýicha
mbotuicha che kuaa
oikotevẽ temimbo
’e jerovia ha mborayhu
eirarũa ména ndaha’éi

Prof. Gabino J. González A.

MAMÓIKO REIME

Mamóiko reime Kirito.
Roheka yvate ha ndorohechái,
Amaña Tupão ryepýpe ha nereiméi,
Aporandu che angirũme ha nandekuaái.
Roheka, roheka ha
Peichavérõ jepe, ndorojuhúi.
Mamóiko reime Kirito

Aipóna oġuahẽ ne aramboty
Ha nde nereiméi
Ñorairõ, kate, tesarái,
Pirapire, tarova,
Ko’ãva nemyengovia
Mamóiko reime Kirito.
Aipóna oġuahẽ ne aramboty
Ha nde nereiméi

Che rapichakuéra oñembosako’íma
Ayvúpe reñeha’ãrõ
Guari, tembi’ueta, jopói hepyete,
Ka’u, tyg̃uatã, jerovia,
Peteĩ hendápe imbaretejoa.
Ñembyahýi, sogue, tyre’ỹ,
Mba’asy, kyhyje,
Yty ramoguáicha ambue hendápe oime ojo’apa
Mamóiko reime Kirito.
Che rapichakuéra oñembosako’íma
Ayvúpe reñeha’ãrõ.

Ndaupeichaiva’ekue.
Tuicha iñambue ore rekove.
Nde niko heta reguata ha heta rejapo,
Oparupirei reju ha reho mba’everõguáicha.
Mba’éichapiko, nde, péichaite peve
Rejepokuaa porãite,
Hasyetépiko oréve, ko’ág̃a, rohapykueho...
Ndaupeichaiva’ekue.
Tuicha iñambue ore rekove.

David Galeano Olivera (22 jasypakõi 1988)

AHEKA MBORAYHU AÑETETE

Aheka pe mborayhu ka´agype
Aheka pe mborayhu kuarahýre
Aheka pe mborayhu yvágare
Pe mborayhu oĩ raka´e ape, che ykére...

Aheka pe joaju
Aheka pe tekojoja
Aheka pe sasõ teete
à mba’e oĩ raka’e, che ykére...

Tupã oñemboja ha he’i
Mborayhu oĩ oparupiete
Mborayhu ndéve nde reka, mborayhu che ha’e
Ha upeicha ha’e ndojekuaai

Tupã he’i kuri, eju
Che aguereko ndéve ġuarã
Mborayhu añete...
Upeicha oguahẽ mborayhu añetete

Pe morayhu eguerekóva ne ndive,
ha’e pe mborayhu ojapótava ñande rekovegui,
mba’e porã, anike eheja ohasa ara mborayhu ỹre.

Huber Ivan Marecos 10/10/2007

ANEXOS

• Ta’angakuéra - Aty Guasu oikova’ekue Brasil retãme
  

IES ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
(Luque, Limpio ha Emboscada)

• UNIAMERICA
  

ALDEA AVA GUARANI - Tava San Miguel - Estado de Parana, Brasil
15 ha 16 jasypoteĩ jave, ary 2007-me