Rosa Luxemburgo

ojokuaikuaáva komunísta ha oñemoarandúva arandupykuaatýre Marx ñeimo'ã rupive

Rosa Luxemburgo (Alemañañe'ẽme: Rosa Luxemburg,[1][2] Poloñañe'ẽme: Róża Luksemburg;[3] Zamość, Polóña, 5 jasyapy 1871 - Berlin, Alemáña, 15 jasyteĩ 1919) ha'e akue peteĩ ojokuaikuaáva komunísta ha oñemoarandúva virurekokuaáre ha arandupykuaatýre Marx ñeimo'ã rupive. Heñói Polóñame ha upéi oñemohetã Alemáñame, ijypykuéva hudío.[1]

Rosa Luxemburgo
Mba'érepa omano mbokapu
Hetã Alemaña y Imperio ruso
Alma máter Universidad de Zúrich
Hembiapo Ojokuaikuaáva ha arandupykuaatyhára
Jokuaikuaa rape Atéo
Omendáva Gustav Lübeck
Itúva ha isy Eliasz Luksenburg
Line Löwenstein
[editar datos en Wikidata]

Omyakã heta aty ojokuaikuaáva ñemoirũrape pegua, Polóña ha Alemáñame.[4] Ary 1914 guive ojoaju peteĩ atýre ojapóta kuri 1916-pe peteĩ aty Marx ñeimo'ãre oguatáva, hérava Epártako Joaty (Spartakusbund, Alemañañe'ẽme), ko aty omoheñói pe Aty Komunísta Alemáña megua (KPD). Opa rire Ñorairõ Guasu Peteĩha, omoñepyrũ pe kuatiañe'ẽ momaranduha hérava Die Rote Fahne (Poyvi Pytã), iñirũndi karai Alemañagua Karl Liebknecht. Iñarandukakuéra ojekuaavéva, ha oñembohasavéva ambue ñe'ẽme, ha'e Reforma o revolución (1900), Huelga de masas, partido y sindicato (1906), La Acumulación del capital (1913) ha La revolución rusa (1918), ne'ĩra osẽ avañe'ẽme.

Oipytyvõ omotenondévo avei táva Berlin-me pe Epártako Joaty Ñepu'ã, ipahápe nosẽporãiva,[5] jepémo iñepyrũ guive ha'e oikuaauka noiporãitaha.[6] Ko ñepu'ã oñembogue ombohovaígui hese Alemáña ñorairõhára aty ha umi Freikorps térã "Ava'aty Isãsóva" (tetãyguakuéra oipurúva mboka hetã rérape, oúva umi oñorairõva Ñorairõ Guasu Peteĩhápe).[7] Ipahápe, hetaite tapicha oho ka'irãime, ohasa'asyite ñorairõharakuéra ombyepotívo ha ojukávo ichupekuéra, ijapytépe oĩ va'ekue Rosa Luxemburgo, omanóva ka'irãime.

Rosa Luxemburgo ha Karl Liebknecht imba'eguasuitéva Marx ñeimo'ã jehechaukápe, tuichaitépe tetã Alemáñame. Ko'ágã, arateĩ mokõiha térã mbohapyha jasyteĩme, ojegueromandu'a táva Berlín-pe Rosa Luxemburgo ha Karl Liebknecht Ára, oñemomandu'a hag̃ua ojejukárõguare ichupekuéra ára 15 jasyteĩ 1919.

Mandu'apy jehaijey

  1. 1,0 1,1 Starke, Helmut Dietmar (26 de junio de 2022). «Enciclopedia Británica en línea» (en inglés). Archivado desde el original, el 10 de agosto de 2022. Ojehechákuri árape: 31 de agosto de 2022.
  2. Albrecht, Kai-Britt (11 de agosto de 2022). Museo Histórico Alemán (ed.): «Rosa Luxemburg 1871-1919» (en alemán). Lebendiges Museum Online. Archivado desde el original, el 31 de agosto de 2022. Ojehechákuri árape: 31 de agosto de 2022.
  3. Penkała, Roman. «Róża Luksemburg» (en polaco). Biografie niemieckie. Archivado desde el original, el 31 de agosto de 2022. Ojehechákuri árape: 31 de agosto de 2022.
  4. Fichter, Tilman. «Warum über die Ermordung Rosa Luxemburgs noch heute gestritten wird», 10 de enero de 2020. Ojehechákuri árape: 31 de agosto de 2022. (alemán)
  5. Wember, Heiner (12 de noviembre de 2018). Westdeutscher Rundfunk (ed.): «ZeitZeichen. 12.01.1919 - Spartakusaufstand niedergeschlagen» (en alemán). Archivado desde el original, el 12 de enero de 2019. Ojehechákuri árape: 2 de septiembre de 2022.
  6. Wettig, Klaus. «100. Todestag. Rosa Luxemburg und die SPD: Ein schwieriges Verhältnis», 11 de enero de 2019. Ojehechákuri árape: 2 de septiembre de 2022. (alemán)
  7. Probst, Robert. «Spartakusaufstand Januar 1919. Als in Berlin der Bürgerkrieg tobte», 28 de diciembre de 2018. Ojehechákuri árape: 2 de septiembre de 2022. (alemán)