Vikipetã

Uruguái

(Ojegueraha jey Uruguai guive)

Uruguái (karaiñe'ẽme: Uruguay), héra tee Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái (karaiñe'ẽme: República Oriental del Uruguay), ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva Ñembyamérika pegua, oĩva ñemby kuarahyresẽ gotyo ko yvyrusúpe.

Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái
Uruguái


Poyvi
Ha'erã'i

Tetã ñe'ẽ akã: sãso térã mano

Libertad o Muerte
Tetã Momorãhéi: Himno Nacional Uruguayo
Nerehendúirõ
Tavusu Montevideo
Ñe'ẽnguéra Karaiñe'ẽ
Tetãygua réra Uruguáigua
Tekuái reko Tavakuairetã ijekopytyjojáva
 • Tendota Luis Alberto Lacalle Pou
 • Tendota ombuekoviáva Beatríz Argimón
Tetã Amandaje Asamblea General de Uruguay
Sãso
 • Declarada
 • Reconocida		 Tavetã Pindoráma pegua
25 jasypoapy ary 1825-pe
28 jasypoapy ary 1828-pe
Yvy apekue Ñemoĩha 90.º
 • Opaite 176.215 km²
 • Y (%) 1,5%
Tembe'y 1.564 km
Y rembe'y 660 km
Yvyty yvatevéva Cerro Catedral
Ava hetakue Ñemoĩha 128.º
 • Hetakue 3.415.920 (2005) hab.
 • Typy'ũ 19 hab./km²*
PIB (PPA) Ñemoĩha 92.º
 • Opaite (2006) USD 37.267 sua
 • Per cápita USD 11.646 (2006)
PIB (nominal) Ñemoĩha 86.º
 • Opaite (2006) US$ 19.221 sua
 • Per cápita US$ 9.700 (2006)
IDH (2007) 0,852 (46.º) – alto
Viru Peso ($, UYU)
Ára UTC-3
 • Arahakúpe UTC-2
ISO Jehero 858 / URY / UY
Tetã renda tee Ñandutíme .uy
Tetã pumbyry papapy +598
Tetã puhoe papapy CVA-CXZ
COI Jehero URU
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Pindorama ha kuarahyreike gotyo ku tetã Arahentína. Kuarahyresẽ gotyo oreko hembe'y paraguasu Atlántiko rehe ha ñemby Río de la Plata rehe. Ijapekue hína 176 215 km², apekue rupive Uruguái hína pe tetã michĩve mokõiha, tetã Surinam rire. Ary 2011 jave, umi Uruguái retãygua hína 3,29 sua tapicha,[1] upévare iñemoiha 10ha umi tetãnguéra Ñembyamérika pegua, umi tetãygua hetakuére.

Uruguái niko peteĩ tavakuairetã mburuvicharapépe oñemboja'óva 19 tetãvore ha 89 táva. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e hína Montevideo, orekóva 1,3 sua tekovekuéra ipype,[2] ha umi táva ojeréva Montevideo ndive ojeipapa 1,7 sua tapichakuéra, ha'éva 53% opaite Uruguái retãygua.[3] Uruguái oipytyvõ akue omoñepyrũ hag̃ua upe Tetãnguéra Joaju aty, Mercosur, OEA, upe UNASUR ha G77 avei.

Apekue ko'ãgagua Uruguái retã pegua ojeikuaa va'ekue Banda Oriental réra rupive —orekóva ipype avei pehẽnguemi upe tetãvore Pindoráma pegua Rio Grande do Sul ko'ãgágua—. Oñembohérava upéicha ijapekue oĩva kuarahyresẽ ngotyo ysyry Uruguay pegua ha ha'e va'ekue upe yvy ikuarahyresẽvéva Río de la Plata Virreirenda pegua. Ára 27 jasypoapy ary 1828 pegua ojejapo jekupytyha omoñepyrũ tetã hekosãsóva.

Uruguái ha'eha upe tetã orekovéva tapicha ohaikuaáva ha omoñe'ẽkuaáva ipype opaite Amérika Latína-pe, ONU he'iháicha.[4]

Héra ypy

jehaijey
 
Ysyry Uruguái.

Tavetã España ojajo aja ikolónia Amérikape oñembohéra akue Uruguái Banda Oriental-háicha ha, umi arykuéra peteĩha tekosãso ñorairõ jave, oñembohéra Uruguái upe Provincia Oriental-háicha.

Poytuga ha Pindoráma oñemomba'e aja Uruguái apekue (1816-1828) oñembohéra chupe Provincia Cisplatina. Ojejapóva Uruguái iLéi guasu peteĩha ary 1830-pe, oñemoĩ ko ysyry Uruguái réra tetã pyahúpe, upévare oñembohéra chupe Estado Oriental del Uruguay karaiñe'ẽme. Ha ipahápe Uruguái Léi guasu ary 1918 pegua, oñemoĩ ko téra tee ko'ãgagua.

Ára ohasa jave, ko tetã ojeikuaa Uruguái mante, ñe'ẽ oúva avañe'ẽ pegua, ha orekóva heta he'iseha:

  • Uru ysyry retã térã Uru ysyry. Umi guyra'i hérava uru rehe, oikovéva ysyry Uruguái hembe'ýre. Upéicha, avañe'ẽme: uru; gua, «pegua»; ha y, «ysyry», uru pegua ysyry.
  • Jatyta ysyry. Oúva ko ñe'ẽ avañe'ẽ pegua urugua, he'iséva 'jatyta oikóva ýpe', ha y, 'ysyry', ysyry Uruguái oikovégui hetaite jatyta, térã urugua kuéra. [5]
  • Guyra ysyry. Upe ñe'ẽpehẽ uru he'ise hína guyra —urutáu, yryvu, javuru— ha guay «ysyry».

Uruguái táva

jehaijey

Uruguái retã oreko 89 táva, 25 orekovéva 20 000 tapichakuéra ary 2011 jave.

Uruguái tavakuéra
Ñemoĩha Táva Tetãvore Ava hetakue
1996 2004 2011
1 Montevideo Montevideo 1 303 182 1 269 552 1 305 082
2 Ciudad de la Costa Canelones 78 576 98 916 112 449
3 Salto Salto 93 117 99 072 104 028
4 Paysandú Paysandú 80 751 80 740 87 068
5 Maldonado Maldonado 59 570 71 736 84 809
6 Rivera Rivera 71 345 76 795 78 900
7 Las Piedras Canelones 66 584 69 222 71 268
8 Takuarembo Tacuarembó 45 891 51 224 54 757
9 Melo Cerro Largo 46 883 50 578 53 245
10 Artigas Artigas 40 244 41 687 43 567
11 Mercedes Soriano 39 320 42 032 41 975
12 Minas Lavalleja 37 146 37 925 38 446
13 San José de Mayo San José 34 552 36 339 36 747
14 Durazno Durazno 30 607 33 576 35 466
15 Florida Florida 31 594 32 128 33 640
16 Treinta y Tres Treinta y Tres 26 390 25 711 33 458
17 Barros Blancos Canelones 26 813 28 610 31 650
18 Ciudad del Plata San José 21 368 26 582 31 146
19 San Carlos Maldonado 24 030 24 771 27 471
20 Colonia del Sacramento Colonia 22 200 21 714 26 231
21 Pando Canelones 23 384 24 004 25 949
22 Rocha Rocha 26 017 25 538 25 422
23 Fray Bentos Río Negro 21 959 23 122 25 191
24 Trinidad Flores 20 031 20 982 21 429
25 La Paz Canelones 19 547 19 832 20 526

Ta'anga

jehaijey

Mandu'apy

jehaijey
  1. ↑ «Indicadores Demográficos del Uruguay. Período 1996 - 2025». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2017-05-21. Ojehechákuri árape: 4 de mayo de 2013.
  2. ↑ «Indicadores Demográficos del Departamento de Montevideo. Período 1996 - 2025.». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2015-09-24. Ojehechákuri árape: 24 de abril de 2012.
  3. ↑ .
  4. ↑ «Informe del Programa de les Nacions Unides per al Desenvolupament del 2005, taula 12» (pdf). Ojehechákuri árape: 18 de agosto de 2013.
  5. ↑ «Archive copyArchive copy». Archivado desde el original, el 2012-03-142012-03-14. Ojehechákuri árape: 2017-06-182017-06-18.

Joaju

jehaijey
Ñembyamérika
  Arhentína •   Chíle •   Ekuator •   Gujána •   Kolómbia •   Paraguái •   Perũ •   Pindoráma •   Surinã •   Uruguái •   Venesuéla •   Vorívia
Ko marandu ou "https://gn.wikipedia.org/w/index.php?title=Uruguái&oldid=133095" pegua