Uruguái
Uruguái (karaiñe'ẽme: Uruguay), héra tee Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái (karaiñe'ẽme: República Oriental del Uruguay), ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva Ñembyamérika pegua, oĩva ñemby kuarahyresẽ gotyo ko yvyrusúpe.
Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái | ||||
---|---|---|---|---|
Uruguái | ||||
| ||||
Tetã ñe'ẽ akã: sãso térã mano Libertad o Muerte | ||||
Tetã Momorãhéi: Himno Nacional Uruguayo | ||||
Tavusu | Montevideo | |||
Ñe'ẽnguéra | Karaiñe'ẽ | |||
Tetãygua réra | Uruguáigua | |||
Tekuái reko | Tavakuairetã ijekopytyjojáva | |||
• Tendota | Luis Alberto Lacalle Pou | |||
• Tendota ombuekoviáva | Beatríz Argimón | |||
Tetã Amandaje | Asamblea General de Uruguay | |||
Sãso • Declarada • Reconocida |
Tavetã Pindoráma pegua 25 jasypoapy ary 1825-pe 28 jasypoapy ary 1828-pe | |||
Yvy apekue | Ñemoĩha 90.º | |||
• Opaite | 176.215 km² | |||
• Y (%) | 1,5% | |||
Tembe'y | 1.564 km | |||
Y rembe'y | 660 km | |||
Yvyty yvatevéva | Cerro Catedral | |||
Ava hetakue | Ñemoĩha 128.º | |||
• Hetakue | 3.415.920 (2005) hab. | |||
• Typy'ũ | 19 hab./km²* | |||
PIB (PPA) | Ñemoĩha 92.º | |||
• Opaite (2006) | USD 37.267 sua | |||
• Per cápita | USD 11.646 (2006) | |||
PIB (nominal) | Ñemoĩha 86.º | |||
• Opaite (2006) | US$ 19.221 sua | |||
• Per cápita | US$ 9.700 (2006) | |||
IDH (2007) | 0,852 (46.º) – alto | |||
Viru |
Peso ($, UYU ) | |||
Ára | UTC-3 | |||
• Arahakúpe | UTC-2 | |||
ISO Jehero | 858 / URY / UY | |||
Tetã renda tee Ñandutíme |
.uy | |||
Tetã pumbyry papapy |
+598 | |||
Tetã puhoe papapy |
CVA-CXZ | |||
COI Jehero | URU | |||
Opaite Tetã Yvýgui | ||||
[editar datos en Wikidata] |
Ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Pindorama ha kuarahyreike gotyo ku tetã Argentina. Kuarahyresẽ gotyo oreko hembe'y paraguasu Atlántiko rehe ha ñemby Río de la Plata rehe. Ijapekue hína 176 215 km², apekue rupive Uruguái hína pe tetã michĩve mokõiha, tetã Surinam rire. Ary 2011 jave, umi Uruguái retãygua hína 3,29 sua tapicha,[1] upévare iñemoiha 10ha umi tetãnguéra Ñembyamérika pegua, umi tetãygua hetakuére.
Uruguái niko peteĩ tavakuairetã mburuvicharapépe oñemboja'óva 19 tetãvore ha 89 táva. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e hína Montevideo, orekóva 1,3 sua tekovekuéra ipype,[2] ha umi táva ojeréva Montevideo ndive ojeipapa 1,7 sua tapichakuéra, ha'éva 53% opaite Uruguái retãygua.[3] Uruguái oipytyvõ akue omoñepyrũ hag̃ua upe Tetãnguéra Joaju aty, Mercosur, OEA, upe UNASUR ha G77 avei.
Apekue ko'ãgagua Uruguái retã pegua ojeikuaa va'ekue Banda Oriental réra rupive —orekóva ipype avei pehẽnguemi upe tetãvore Pindoráma pegua Rio Grande do Sul ko'ãgágua—. Oñembohérava upéicha ijapekue oĩva kuarahyresẽ ngotyo ysyry Uruguay pegua ha ha'e va'ekue upe yvy ikuarahyresẽvéva Río de la Plata Virreirenda pegua. Ára 27 jasypoapy ary 1828 pegua ojejapo jekupytyha omoñepyrũ tetã hekosãsóva.
Uruguái ha'eha upe tetã orekovéva tapicha ohaikuaáva ha omoñe'ẽkuaáva ipype opaite Amérika Latína-pe, ONU he'iháicha.[4]
Héra ypy
jehaijeyTavetã España ojajo aja ikolónia Amérikape oñembohéra akue Uruguái Banda Oriental-háicha ha, umi arykuéra peteĩha tekosãso ñorairõ jave, oñembohéra Uruguái upe Provincia Oriental-háicha.
Poytuga ha Pindoráma oñemomba'e aja Uruguái apekue (1816-1828) oñembohéra chupe Provincia Cisplatina. Ojejapóva Uruguái iLéi guasu peteĩha ary 1830-pe, oñemoĩ ko ysyry Uruguái réra tetã pyahúpe, upévare oñembohéra chupe Estado Oriental del Uruguay karaiñe'ẽme. Ha ipahápe Uruguái Léi guasu ary 1918 pegua, oñemoĩ ko téra tee ko'ãgagua.
Ára ohasa jave, ko tetã ojeikuaa Uruguái mante, ñe'ẽ oúva avañe'ẽ pegua, ha orekóva heta he'iseha:
- Uru ysyry retã térã Uru ysyry. Umi guyra'i hérava uru rehe, oikovéva ysyry Uruguái hembe'ýre. Upéicha, avañe'ẽme: uru; gua, «pegua»; ha y, «ysyry», uru pegua ysyry.
- Jatyta ysyry. Oúva ko ñe'ẽ avañe'ẽ pegua urugua, he'iséva 'jatyta oikóva ýpe', ha y, 'ysyry', ysyry Uruguái oikovégui hetaite jatyta, térã urugua kuéra. [5]
- Guyra ysyry. Upe ñe'ẽpehẽ uru he'ise hína guyra —urutáu, yryvu, javuru— ha guay «ysyry».
Uruguái táva
jehaijeyUruguái retã oreko 89 táva, 25 orekovéva 20 000 tapichakuéra ary 2011 jave.
Uruguái tavakuéra | |||||
---|---|---|---|---|---|
Ñemoĩha | Táva | Tetãvore | Ava hetakue | ||
1996 | 2004 | 2011 | |||
1 | Montevideo | Montevideo | 1 303 182 | 1 269 552 | 1 305 082 |
2 | Ciudad de la Costa | Canelones | 78 576 | 98 916 | 112 449 |
3 | Salto | Salto | 93 117 | 99 072 | 104 028 |
4 | Paysandú | Paysandú | 80 751 | 80 740 | 87 068 |
5 | Maldonado | Maldonado | 59 570 | 71 736 | 84 809 |
6 | Rivera | Rivera | 71 345 | 76 795 | 78 900 |
7 | Las Piedras | Canelones | 66 584 | 69 222 | 71 268 |
8 | Takuarembo | Tacuarembó | 45 891 | 51 224 | 54 757 |
9 | Melo | Cerro Largo | 46 883 | 50 578 | 53 245 |
10 | Artigas | Artigas | 40 244 | 41 687 | 43 567 |
11 | Mercedes | Soriano | 39 320 | 42 032 | 41 975 |
12 | Minas | Lavalleja | 37 146 | 37 925 | 38 446 |
13 | San José de Mayo | San José | 34 552 | 36 339 | 36 747 |
14 | Durazno | Durazno | 30 607 | 33 576 | 35 466 |
15 | Florida | Florida | 31 594 | 32 128 | 33 640 |
16 | Treinta y Tres | Treinta y Tres | 26 390 | 25 711 | 33 458 |
17 | Barros Blancos | Canelones | 26 813 | 28 610 | 31 650 |
18 | Ciudad del Plata | San José | 21 368 | 26 582 | 31 146 |
19 | San Carlos | Maldonado | 24 030 | 24 771 | 27 471 |
20 | Colonia del Sacramento | Colonia | 22 200 | 21 714 | 26 231 |
21 | Pando | Canelones | 23 384 | 24 004 | 25 949 |
22 | Rocha | Rocha | 26 017 | 25 538 | 25 422 |
23 | Fray Bentos | Río Negro | 21 959 | 23 122 | 25 191 |
24 | Trinidad | Flores | 20 031 | 20 982 | 21 429 |
25 | La Paz | Canelones | 19 547 | 19 832 | 20 526 |
Ta'anga
jehaijey-
Yvyty Mbatovi, Takuarembope
-
Mate uruguayo con tortas fritas
-
Uruguáipegua kuéra
-
Chivíto Uruguáigua
Mandu'apy
jehaijey- ↑ «Indicadores Demográficos del Uruguay. Período 1996 - 2025». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2017-05-21. Ojehechákuri árape: 4 de mayo de 2013.
- ↑ «Indicadores Demográficos del Departamento de Montevideo. Período 1996 - 2025.». Instituto Nacional de Estadística. Archivado desde el original, el 2015-09-24. Ojehechákuri árape: 24 de abril de 2012.
- ↑ .
- ↑ «Informe del Programa de les Nacions Unides per al Desenvolupament del 2005, taula 12» (pdf). Ojehechákuri árape: 18 de agosto de 2013.
- ↑ «Archive copyArchive copy». Archivado desde el original, el 2012-03-142012-03-14. Ojehechákuri árape: 2017-06-182017-06-18.
Joaju
jehaijeyÑembyamérika | |
---|---|
Arhentína • Chíle • Ekuator • Gujána • Kolómbia • Paraguái • Perũ • Pindoráma • Surinã • Uruguái • Venesuéla • Vorívia |