Cháko Paraguáigua
Cháko paraguáigua (karaiñe'ẽme Chaco paraguayo), ha'e peteĩ umi mokõi región omoheñóiva Paraguáipe. Kóvape oĩ mbohapy tetãvore umia ha’e: Vokerón, Alto Paraguái ha Presidente Hayes, pe'avá avei ha'e umi tetãvore ijyvy tuichavevá ha avei sa’ive ava oguerekóva.
| Cháko Paraguáigua | ||
|---|---|---|
| Paraguái regiónkuera | ||
 Cháko Paraguáigua | ||
 Ojejuhuhápe Cháko Paraguáigua | ||
| Ñe'ẽ tee | Avañe'ẽ ha Karaiñe'ẽ | |
| Tetãkue | Paraguái regiónkuera | |
| • Clima | Aw y BSh | |
| Apekue | ||
| • Opa | 246 925 km² | |
| Ava hetakue (2022) | ||
| • Total | 220 805 hab. | |
| • Ava hetakue yvy rendáre | Error en la expresión: número no esperado. hab/km² | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Oñemombyte yvate gotyo Volívia ndive, kuarahyresẽ ha ñemby gotyo ysyry Paraguái ndive omboja’óva chupe Pindoráma ha región Oriental-gui, ha kuarahyreike gotyo ysyry Pilcomayo ndive omboja’óva Arahentína-gui. Oguereko 246.925 km² ha oguereko 220 805 ava 2022-pe (0,87 hab/km²).
Cháko Voreal-pe avei oiko peteĩ ñorairõ heravá Cháko Ñorairõ (1932-1935), pévagui ojeguereko heta tenda tembiasakuepe ha'éva: Vokerón, Kampo Grande, Kampo Via, Nanawa, Kañada Strongest, Karmen, Kilometro 7, Pikuiva ha Villamontes ha hetaitereive.
Tetãvorekuéra
jehaijeyCháko Paraguáiguape oĩ mbohapy tetãvore umia ha'e: Boquerón, Alto Paraguái ha Presidente Hayes.
| ISO 3166-2:PY | Tetãvore | Itavusu | Ava (2022)[1] |
Yvy tuichakué (km²) |
Densidad (hab/km²) |
Távakuéra |
|---|---|---|---|---|---|---|
| PY-15 | Presidente Hayes | Villa Hayes | 132 564 | 72 907 | 1,82 | 8 |
| PY-16 | Boquerón | Filadelfia | 69 304 | 91 669 | 0,75 | 3 |
| PY-17 | Alto Paraguái | Fuerte Olimpo | 18 937 | 82 349 | 0,23 | 4 |
| (Cháko paraguáigua) | 220 805 | 246 925 | 0,89 | 15 |
Tenda oiméha
jehaijeyChaco oñemohenda río Paraguái ha Pilcomayo rupi, salino ijyvy ha péva ohechauka opáichagua mba’e oñemomba’éva yvyramáta, ka’avo ha mymba.
Tetã rembe’ýre oime:
- Kuarahy reike gotyo(oeste) ojoaju República Argentina ndive Río Pilcomayo, rupive.
- Yvy gotyo-kuarahy resẽvo (al sur-este) ojoaju Brasil ndive péva oguejyhápe Río Apa.
- Yvate gotyo (Al norte) ojoaju Bolivia ndive.
Maymávape ombojurujái Chaco, ijyvy ojeipysóva kakuaa ha hypy’ũva, indígena oikóva ipype ha’e umi pueblo nativo ymaguaréva naiñambuéiva ha upéicha oñemotenonde ha ojepytaso upe tendáre.
thumb|200px|Caimán en Alto Paraguay. thumb|200px|Aves en Alto Paraguay.
Tymba oikóva ipype
jehaijeyPéicha fauna oikóva ipype guasu, ka’i ha umi mbói opaichaguáva, tuicha ha michĩva ha’eháicha jakare térã caimán, kuriju térão anakonda ha kapi’ýva o carpincho, ho’o ojeguerehorýva ha ipire.
Ko’ã tendáre oime heta hikuái javirúes, garsa, mbigua térã cormoranes, ype ka’aguy, gua’a hovy, tukã ha tuĩ opaichaguáva, suruvi, paku, dorado ojejuhúva ysyry guasúpe ko’ã tendáre.
Chaco gotyo ojejuhu 53 mamífero especie, ko’ágã ipokãma ohóvo, heta tapicha ohóva oha’ã ha ojapi ha upévagui heta omanóma, péva peteĩ cháke ha oĩva’erã tesape’a, ko’ãva ndorekói pe ojeheróva conciencia ecológica, situación ombochákeva mymbaka’aguy, péva ojehógui katuete upévarã ko’ã tendáre.
Ka’avo ha yvyramáta
jehaijeyKa’aguy ha’éva peteĩ mba’e iñongatupýva oñemomba’eguasu ha’éva tuicha riqueza ecológica, oñeguenohẽva chugui yvyra hatãva ha ijýva, ikatúva oñehenói palo santo, quebracho, trébol ha guatambu.
Ojehecháva ha imba’etéva
jehaijeyCaracterística principal ha’éva, iporãitereíva umi tendápe guarã ha’éva umi establecimiento ha estancia,orekóva yvy oñemohendáva voi imba’etépe.
Ojeheróva ecoturismo, ha’e peteĩ potencial, orekóvo ñembosarái,okakuaa mbovýgui ñana, omotenondéva ha oikuaáva biodiversidad, ome’ẽvo tembiasa oúva Amazonas-gui, orekóva diversidad climática, geográfica ha étnica ñemombaretéva, ijerére.
Ko’ágã ha’e peteĩ tenda oñemomba’eguasúva turismo rupive, mymba ka’agui api ha peteĩ ary jave katuete oñemotenonde Trans Chaco Rally, evento automovilístico kakuaa ha ojeguerohorýva, péva ojegueroviáva continente hasýha jeiko, hape ikãva, yvytĩmbo ha arahakuetereígui avei arahakueterei rasáva omoapañuãiva jegueroguata.
Ko tenda orekóva diversidad cultural, religiosa ha económica, ojapóva peteĩ yvága Chaco-gui. Ohasa porã ha omotenondeséva pe oje’eháicha peteĩ aventura turismo rupive, kóva ha’e tenda.
Chaco ha’e peteĩ maravilla maymáva ojesarekóvo pyharépe yvága rehe, mymbakuéra oñeñangareko ijehe nosẽi árakue ha osẽ pyhare, upévagui oñemomba’e ko tavaguasu orekógui variedad patrimonio faunístico Chaco-pe.
Tavayguua indígena oiko gueteri ipype ha omotenonde ijeroviapy ha nomoambuéi teko ijypykuéra ohejava’ekue chupekuéra, pevahína hekovekue norte chaqueño gotyo, ko’ápe ikatu ojekuaa ikuaandy añeteguáva (su cultura) ha ikatu ojejogua artesanía ha’ekuéra ojapóva voi. Ko’ãva reserva foresta oiméva umi Lengua, Sanapana ha Nivakle.
Pe karanda'y, ha’e peteĩ material ojeporúva ohai haguã vosa, voko, florero, porta terere, porta mate ha ajaka opaichaguáva. Iporã oñemombe’u umi nativo oikuaa porã mba’éichapa medicina natural, oikuaa opáichagua mba’asy orekóva pohã oipohanóva ohupytýva umi mba’e iporãiteréiva yvypóra hesãi haguã. Péicha ojejuhu ñuãtĩ omyengoviáva yvyramáta hogue itujáva térã hoguepamava’ekue.
Chaco oikuave’ẽ turismo rural oguerohorývape.Techapyrã ikatu ha’e: Estancia La Patria, opytáva Km. 652 – Ruta Trans-Chaco – Dpto. Boquerón; Colonia la Patria, omoheñóiva Gobierno Nacional hembipotápe omokyre’ỹvo ko tetã, oiméva 110 kilómetro Infante Rivarola, puesto militar oiméva tenda ojoajuhápe Bolivia ndive.
- Chaco oreko Río Paraguái ha umi afluente – puerto ha embarcadero-kuéra.
- Aeropuerto Mcal. Estigarribia – aeropuerto oiméha estancia Chaco gotyo Asunción - Pozo Colorado - Filadelfia tavaguasu colonia menonita Ferhein – ikatu oñeguahẽ 22 colonia ha’éva (producción agroindustrial) renda
- Asentamiento indígena
- Visita Mariscal Estigarribia
Péicha Chaco yvy ojeguerohoryeterei hau péva rehe umi tekove kuimba’e ohóva mymbajukáha ombotovéva umi mymba opámava ohóvo jejuka péva oĩva’erã ñangareko hesekuéra.
Kóva peteĩ planicie aluvial orekóva peteĩ pendiente vevúi kuarahy resẽ gotyo (este). Kóva ha’e peteĩ tenda okýha 400 mm/año orekóva peteĩ base arenosa ha’éva franco arenosa.
Ko’ã yvy ndojeporúi eskála mbovy, péva mombyrýma mercado de consumo ymaguarévagui, péva nomoambuéi tekoha ecológica.
Umi tenda oĩ tiempo oñapymíha, ha upéicha oñemoña umi mymba ha oĩve umi oikóva ipype ha ojepokuaáma. Ijyvy salino, oreko limitación ijeporúpe, he’õgui.
Cháko oñehe’ẽ ysyry Paraguái ha Pilcomayo, opáichagua afluente ha ipapapy peteĩva, ha’éva paraíso ecológico "Estero Patiño" drenaje Pilcomayo medio.
Párke nacional oĩva
jehaijey- Parque Nacional Defensores del Chaco - 780.000 Hectárea orekóva
- Parque Nacional Tinfunqué - 280.000 Hectárea orekóva
- Parque Nacional Teniente Enciso - 40.000 Hectárea orekóva
Táva guasu ruvicha
jehaijeyKo’ã árape oñemomba’eguasu economía ko’ã tendáre, industria láctea hembiapo hetavéva.
Te'ýi kuéra oñemohendaháicha
jehaijeyCháko ñe'ẽnguéra aty ha iñemohenda
- Oime Ysyry Paraguái mbytépe-kuarahy resẽ gotyo Maskoy Lengua- Tóva ñe'ẽnguéra aty
- Ysyry Pilcomayo yvy gotyo (sur-este) oiméva MatakoNivaclé - Maka ñe'ẽnguéra aty
- Ysyry Paraguái nor-este oime upépe Zamuco Chamacoco ha Ayoreo ñe'ẽnguéra aty
- Bajo Chaco gotyo, Asunción rovái oime Guaikuru Emak ñe'ẽnguéra aty
- Al nor-oeste, ojoajuhápe Bolivia ndive, ojejuhu Guarani (neolítica) Chiriguano (Guarayo) Tapiete ñe'ẽnguéra aty.
Mombe’úha
jehaijey- La magia de mi Tierra. Fundación en Alianza. 2007
Ojoajúva okápe
jehaijey- ↑ Mandu'apýpe ojejavy: Etiqueta
<ref>no válida; no se ha definido el contenido de las referencias llamadasDGEEC-3