Ñande Ypykuéra

Mombe'ugua'u guarani

“Ñande Ypykuéra” Narciso R. Colmán mba’éva

Rupavẽ ha Sypavẽ imemby mbohapy kuimba’e ha heta kuña. Umi ojeikuaavéva apytépe oĩ: Tume Arandu, ikatupypyrýva, ojeikuaáva arandu túvaramo, oúva ichupe yvágagui; ha’e Pa’i Sume mombe’upykuéragui. Marangatu, ha’éva Kerana ru. Japeusa, heñóiva ipýguio, ha’e memby hekovaíva, opamba’e oñepyrũ ojapo hapykuéguio. Hogayguakuéra ndaija’éi hese ome’ẽ haguére ojavývo heindy Yrasẽmape pohãvai; upéi oñapymi ýpe ha omano, hetégui oiko japeusa, ha péicha oiko hapykue gotyo opaite árama. Kuñanguéra apytépe oĩ: Porãsy, he’iháicha héra porã sy, imbaretéva. Guarasyáva, o’yta kuaáva, omendáva Karive ndive, herajo’áva Paragua (Raza Guarani ypykue). Tupinamba, avei imbaretéva omenda Mba’erory ndive, herajo’áva Amaraso, Paragua ryke (Raza Tupi ypykue), Yrasẽma, ysyry purahéi, iñe’ẽ puasyetéva, ombopu porãitéva mbaraka. Ohasávo ary…atýpe oĩ peteĩ kuñataĩ ndeporãva ha’éva Kerana, Marangatu rajy, Tau, ha’éva aña ñemoñare oñembokíva hese, ha ojerováva karia’y nde porãvape ha omondaséva kuñataĩme; oñemoinge Angatupyry, imarangatu rekóva, oñangareko hag̃ua hese. Oñorãirõ pokõi ára pukukue, pyhare jepe ha osẽ itenonde Tau, oipytyvõ ichupe Pytajovái, heko ñañáva, imbarete ha oñorãirõ kuaáva. Tau ha Kerana ári ho’a Tupã ñe’ẽpochy ha upévare omoñemoña hikuái pokõi tekove ndevaipajepéva ha’éva: Teju Jagua, Mbói Tu’ĩ, Moñái, Jasy Jatere, Kurupi, Ao Ao ha Luisõ.

  1. Teju Jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akã. Kóva ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva. Okaru yvakuéra, eirete oguerúva chupe ipehẽngue Jasy Jatere.
  2. Mbói Tu'ĩ: Kóva ha’e Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñaka tu’ĩ. Oje’émi hese Ha’eha mba’e he’õ rerekuára. Avei ha’e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.
  3. Moñái: Kóva hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ha mondaháre oñangareko ha oipytyvõ. Omondáva omono’õ Cerro Yyytykuápe, ko’ag̃a hérava Cerro Kavaju Atyrápe. Avare Tume ohapyva’ekue itakuápe ha upe guive opyta héra Moñaikuare.
  4. Jasy Jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asy ha kuarahy mimbícha iñakãrague sa’yju. Og̃uahẽvo asajepyte ndaje osẽ omosarambi mborayhu ha tetia’e. Oje’e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe mba’ekuaaita. Oipurúva oguerokañy hag̃ua mitã oguaraháva ipehẽngue Ao-Ao.
  5. Kurupi: Kóva hina Tau ha Kerana memby poha. Karia’y karape oikóva asajepyte ka’aguýre ñemiháme. Oikóje ohapera’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui, Kurupi ojuráne katuete ha ogueraha ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe rovyũ ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã ojuka peve.
  6. Ao Ao: Kóva hina Tau ha Kerana memby poteĩha. Oje’e Ao Ao oikoha kure ka’aguýramo ha ijatýha hendivekuéra; oiko hag̃ua oñondive kuimba’e ro’o rapykuéri. Ndaje kuimba’ekuéra ojehekýi hag̃ua Ao Aógui, ojupí yvyra raka rehe; ha upéicha jave Ao Ao ojo’o yvy ha oity yvyra, ho’u hag̃ua kuimba’e.
  7. Luisõ: kóva hina Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteĩ jaguápe; ivai, hesa vera ha iñakãguasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine. Oĩramo kuña imembýva pokõi kuimba’e, pe ipahaguéva ha’eva’erã katuete Luisõ. Pyhare reñandúramo oñarõva ha opoko nde py ipo ro’ysãme, ha’e Luisõ nemomarandúva nde ára paha.

Referencias

jehaijey