Kiev

Kiev terã Kyiv(Ukyañañe'ẽme: Ки́їв térã Київ; Oje'e: Kýїv), kóva ha'e Ukyáña tavusu ha pe itáva guasuvéva oguerekóvo 2 954 300 ava (ary 2021-pe), kóva ha'e peteĩ táva ojehayhuetereíva Ukyáñame rembiasakue ha iñarandypýpe, kóva ha'e pe táva oguerekóva peteĩ tekombo'e ha avei viru reko iporãvéva ko tetãme.

Kiev Ки́їв, Kýїv
Ukyáña tavusu
Bandera de Kiev Escudo de Kiev
Héra ambue: Rrús távakuéra sy
Ñe'ẽ akã: Київ, місце, де все починається Kyjiv, misce, de vse počynajetjsja "Kiev, pe táva oñepyrũhápe opaite"
Ojejuhuhápe Kiev
Ñe'ẽ tee	Ukyañañe'ẽ
Tetãkue	Ukyáña tavusu
Hembiasakue
• Fundación	Jejapo
• Ñemoñepyrũ	482 d. C.
Apekue
• Opa	847,66 km²
Altitud
• Media	179 msnm
Ava hetakue (2021)	Puesto 1°.º
• Total	2 954 300 hab.
• Ava hetakue yvy rendáre	3 531 hab/km²
Yvy arapehẽ	UTC+02:00, UTC+03:00
Código postal	01000–06999
Prefijo telefónico	44
[editar datos en Wikidata]

Ko táva ikatu ojejapo amo sa'ary V jave, ojejapóvo peteĩ tekove oikoha ramo pe tape ñemurã Ekándinavia Konstántinopla ndive, ko kuaapy oñemoañeteva’ekue pe peteĩha mandu'apy oñe'ẽva hese, ary 482-pe. Kiev upévo guare ha'e akue peteĩ tetã isãsomíva ha'éva umi Jásaros mba'e, umi vikingokuéra oñemomba'e peve ko táva pe sa'ary IX mbytépe. Ko táva oime jave umi Vikingo poguýpe, kóva oiko pe Rrus Kiev-gua tavusu, pe peteĩha tetã eslavo kuarahyreike pegua. Ko táva oñembyai vaieterei umi Molgolekuéra oyndyry rire hese ary 1240 jave, kóva oiko rire ko táva hetaiterei tetãnguéra ojeipuru sapy'aite chupe tavusúicha, ha'eháicha: Rrutéña Tavetã, Lituáña Dukádo Guasu, Mokõi Tetã Tavakuairetã, Hetmanato Kosáko, Sárato Rrúso ha Rrúsia Mburuvi.

Ko távape oguehẽ pe mba'aporeko ñepu'ã sa'ary XIX Rrúsia Mburuvi hyepype, kóva jave ko táva oñepyrũ imbareteve, oiko peve peteĩ umi tavaguasuvéva mburuvípe. Ary 1917-pe Ukyáña Tetarã Retã oikuaauka rire isãsoha oiko rire pe Ukyáña Sãso Ñorairõ, Kiev oiko kóva tavusu ramo. Ukyáña Tetarã Retã ndaipu'akái rire Ukyáña Sãso Ñorairõme, umi volchevíke guarini'aty oñemomba'e ko táva, ko'ãva ome'ẽ ko táva Ukyáña Tavakuairetã Socialista Soviétiko-pe ary 1922 jave, Joaty Soviétiko ryepype. Ary 1934-pe, Kiev oiko Ukyáña Tavakuairetã Socialista Soviétiko tavusu pyahu oñemoambuévo táva Járkov-pe. Kiev oñembyai vaieterei oiko haguere Ñorairõ Guasu Mokõiha, jepémo, pya'eterei oñemyatyrõ pe ñorairõ opa rire, umi tetãrayhukuéra ojapova Lósif Stalin, oñemoambue pe adquitectura itujava ha ojejapo ipyahuva, ojejapo haicha umi távakuérape joatype. Ho'a rire Joaty Soviétiko ha Ukyáña ombohyãkua rire isãso kóvagui, Kiev oiko kóva tavusu 24 jasyporundy ary 1991 guive.

Tembiasakue

Kiev ha'e peteĩ táva umi távakuéra itujavéva Európa Kuarahyresẽme apytepe ha avei kóva hetaiterei oipytyvõ umi eslavo kuarahyresẽ guape okakuaa hag̃ua, ha upéicha nde avei Ukyáña retãme. Jepémo, hasy'eterei ojeikuaa hag̃ua pe ára ojejapohápe ko táva, pe jasy jasypo ary 1982 pegua ojeporavókuri ojejapo hag̃ua aramboty papaha 1500 ko táva pegua.

Tetãnguérape oguerekóva'ekue Kiev

Rrús Kiev: 882-1240 ——————————————————— Lituáña Dukádo Guasu : 1362-1569 Kiev Voivodáto: 1471-1569 ——————————————————— Mokõi Tetã Tavakuairetã: 1569-1649 Polóña Tavetã Akãngora Kiev Voivodáto ——————————————————— Hetmanato Kosako: 1649-1667 Regimiento de Kiev ——————————————————— Sárato Moskovita: 1667-1721 Kiev Retãrerekua: 1708-1721 ——————————————————— Rrúsia Mburuvi: 1721-1917 Kiev Retãrerekua ——————————————————— Ucrania: 1917-1921 II Hetmanato: 1918 Ucrania: 1918-1920 ——————————————————— Joaty Soviétiko 1921-1941 Ukyáña TSS ——————————————————— Comisariado Imperial de Ucrania: 1941-1943 ——————————————————— Joaty Soviétiko: 1943-1991 Ukyáña TSS ——————————————————— Ukyáña: 1991 guive

Tembiasakue Voi

Umi yvypóra re’õngue itujavéva ojejuhúva akue Kievpe oú pe Ita ára guive. Pe tetãyguá oĩva ko'ape oiko jave pe Edad de Bronce ojapo akue pe Trípilia arandupy, péva ojeguerovia ojejuhúgui heta mba’e ko'ape. Itakandua Ára jave, heta yvypóra aty oñemohenda ijerére, ko'ava oñoty, omongakuaa mymba ha oñemu umi Esítakuéra ndive ha umi tetãnguéra tujáva oĩva Para Hũ yrembeý itaveguápe. Umi rróma virukuéra ojejuhúva ko'ape umi sa'arykuéra II guive pe sa'ary IV peve, ko'ava ojejuhú haguére oje'e ko'ava oñemuha umi Rróma tetãvorekuéra kuarahyresẽgua. Oje'eko umi avakuéra pe Sáruvintsí arandupygua ha'eha umi eslavokuéra oñemohendava'ekue Kievpe antepasadokuéra. Avei oje'e pe peteĩha yvypóra ñemohenda ko'ape, ikatuha ojejapo umi sa'ary V ha VI. Umi sa'arykuéra VIII ha IX jave, Kiev ha'e akue peteĩ destacamento pe Jásaro Mburuvi mba'e.

Rrús Kiev

Sa'ary IX oñepyrũkuevo ko yvypóra ñemohenda ho'a umi eslavo-varega poguýpe, oñeme'ẽvo ichupe pe itéra Kyiev, oikovo chugui pe Távakuéra Rrúteñagua Sy he'ivo Oleg Nóvgorod pegua. Tutyta, ha'e akue pe tavapehẽ ojejopyrãpe Kiev ojeikuaa pe téra Rrús Kiev ramo, umi avakuéra Kiev pegua, oje'ikuaa chupekuéra pe téra rrútenos; rusyni térã rúsychi.

Oisãmbyhývo chupe umi varegokuéra, Kiev oiko pe Rrús Kiev jokuaikuaa mbyte, kóva ohupyty pe ijivy tuichave umi sa'arykuéra XI ha XIII mbytepe. Ary 1240-pe, oiko pe Mongólia ondyry Rrús Kievpe, umi ñorairõhárakuéra ondyry akue Kievpe oĩme kuri Batú Kã poguýpe, ko yndyry ombyai opaite Kievpe. Pe Molgólekuéra ombyai jave, oje'e Kiev ha'e peteĩ umi táva tuicháveva opaite yvype, ha oguerekoha peteĩ tetãyguá ohasava umi 100.000 su ava.

Mongólekuéra oñemomba'evo Kiev rehe.

Lituáña Dukádo Guasu

Pe pa ary 1320 oñepyrũkuevo, Kiev oñemomichive ha umi yvykuéra ikeregua kuri peteĩ lituáña guairni'aty kuri oñemomba'e umi yvy, ko guarini'arty oĩme hína kuri Gediminas poguýpe, ko'ava ipu'aka peteĩ eslavo guarini'atyre oĩva'ekue Stanislav Kiev pegua poguýpe, ko'ava ipu'aka hesekuéra pe ñotairõ ysyry Irpínpe. Umi tártarokuéra avei oñemomba'ese akue Kiev rehe ha ojapo represalia ary 1324-pe, upévo jave Kievpe oisãmbyhy akue peteĩ príncipe Lituáñagua, Lituáña ome'ẽ hína trubuto pe Kuarepotiju Órdape. Opaitepe, oiko hagué pe Y Hovy ñorairõ ary 1362-pe, Algirdas, Ndúke Guasu Lituáñagua ojoaju Kiev ha umi yvykuéra ijeregua Lituáña Dukádo Guasupe. Ary 1482-pe umi tártaroskuéra Kiriméagua ombokai ha omonda Kievpe. Oikovo Luvlín joaty ary 1569-pe, ojejapovo pe Mokõi Tetã Tavakuairetã, umi yvykuéra Lituáña oisãmbyhyhápe Kiev tavapehẽme (Pódolía, Vóliña ha Pódlakía) ohasa Lituáña Dukádo Guasugui Polóña Tavetã Akãngorape.

Mokõi Tetã Tavakuairetã

Oñeme'ẽ rire Polóña Tavetã Akãngorape, Kiev oiko Kiev Voitodáto tavusu, ko arapa'ũ jave Kiev sa'i oguereko mbarete. Peteĩ Hetmanato Kosáko guarini'aty oñemomba'e Kiev ha kóva oiko kóva mba'e ary 1649-pe. Ojejapo rire Pereyáslav jukupytyha ary 1654-pe, pe Rrúsia ha Polóña Ñorairõ Ukyáña yvy rehe oñepyrũ ha Rŕusia ipu'aka Polóña-Lituáña rehe. Kóva oraha pe Andrúsovo jukupytyha. Upe rire pe Hadiach jukupytyha ary 1658-pe kóva he'i Kiev oiko hag̃ua Rrúteña Dúkado Guadu tavusu, jepemo ko jukupytyha ndojejapopai, kóva ojejapo rire, ojejapo mo'ã pe Mbohapy Tetã Tavakuairetã, kóva ojejapo mo'ã Polóña, Lituáña ha Ukyáñagui.

Hetmanato Kosáko

Bohdán Jmelnitski oikievo Kievpe, ta'anga ojapova'ekue Mykola Ivasiuk.

Ary 1648-pe, Bogdán Jmelnitski ha umi kosákokuéra Sich Sáporoshia oñemomba'e Kiev. Upe rire Kiev ojejoaju pe tetã ojejapo pyahúva Hetmanato Kosáko, oikovo peteĩ umi távaguasuveva kóvape. Hetmanato oguereko peteĩ sãso añetetẽva ary 1654-pe ojejapo rire Pereyáslav jukupytyha, kóva rire oiko peteĩ tetã vasallo Sárato Rrúso mba'eva, kóva rire Hetmanato sa'ive ndema oguereko peteĩ sãso ho'a peve ary 1764-pe. Kóva rire Kiev ohasa Rrúsia michĩva sãmbyhy poguýpe.

Sárato ha Rrúsia Mburuvi

Jreschátik ary 1899-pe.

Oĩ jave Rrúsia Mburuvi poguýpe pe sa'ary XVIII ha XX ñepyrũkuevo, Kiev ha'e akue pe papoha távaguasuveva mburuvi hyepýpe, San Pétersvurgo, Mosuku, Varysóvia ha Ódesa rire, avei kóva ha'e akue peteĩ kirito rape tenonde ituicháva, ogueruva heta yvypóra oguerekóva tupãjerovia ojehayhuva ko mburuvipe.

Umi arykuéra 1820, Kiev oguereko akue peteĩ 40 000 tetãygua, umi'a apytepe 18 000 ha'e kuri milíko. Pe revolusiõ desémbrista rire, ary 1827-pe, oñemoĩ peteĩ sãmbyhyhára Kievpe, kóva rembiapo ha'e akue pe jejapo rusificación rehegua jokuaikuaa reheve, pe régimen sárista ha oñorairõ hag̃ua pe revolusiõ ñepu'ã oĩva ko'ape. Ary 1840-pe oñenohẽ pe Lituáña estatuto. Umi Ukyáñagua rekove arandupype ha tekombo'epe ko távape oñembohasyve pe Valúev Apu'a regua regua oiko rire ary 1863-pe ha pe Ucase de Ems ary 1876 pegua.

Ndahaʼéi umi sa'arykuéra ohasavaʼekuéicha, Kiev ikatu ombotuichave pe irembiapo ñemboaporekopýva, kóva oiko ndaipórivéi haguére ñorairõ ko'ape ha umi Rrúsia tekovekuéra omboporãseve hagué ko táva. Sa'ary XIX-pe, ojejapo pe peteĩha mbo'ehaovusu ha ñoha’ãnga ópera pegua. Mburuvi jokuaikuaa ombo rrúsiave umi tetãygua ko'apegua ha'evo Polóñagua, Ukyáñagua térã Húdiokuérape.

Revolusiõ Ukyáñagua

Pe árapa'ũ hasy'etéva ojehasava oiko jave Ukyáña Sãso Ñorairõ, Kiev oiko hetã tetãnguéra Ukyáñagua tavusu. Oñepyrũvo pe Sãso Ñorairõ, Kiev ha'e akue pe tenda ojeheka hape Ukyáña sãso.

3 jasyapy ary 1917-pe, ho'a rire Rrúsia Mburuvi, pe sãmbyhy Ukyáñagua oñemohenda ko távape . 20 jasyporundy ary 1917 oñembohyãkua Ukyáña Tavakuairetã Ojehayhúva ha kóva ojapo Kievgui itavusu. 8 jasyporundy ary 1918-pe, umi Volchevíkekuéra oñemomba'e Kiev rehe, jepémo, pe Tratado de Brest-Litovsk, Kievpe ombosasõpyre umi pu’akakuéra mbytegua. 29 jasyrundy guive 14 jasypakõi peve ary 1918-pe, Kiev ha'e pe II Hetmanato tavusu, osãmbyhy chupe Hetman Pavló Skoropadsky. Ojeity rire II Hetmanato pe 14 jasykõi ary 1919-pe, Kiev ha'e jey pe Ukyáña Tavakuairetã Ojehayhúva mba'e. Jasykõime ary 1919 pegua, umi Volchevíkekuéra oñemomba'e jey ko táva, jasypoapype, Antón Denikin ñorairõhárakuéra oñemomba'e Kiev rehe ha jasypakõime umi Volchevíkekuéra oñemomba'e jey Kiev. 7 jasypope ary 1920-pe umi fuerzas aliadas ojejapova Ukyáña Tavakuairetã Ojehayhúva guarini'aty ha Polóña guarini'atygui oñemomba'e Kiev rehe, Polóña ha Joaty Soviétiko Ñorairõme.

Joaty Soviétiko

13 jasypoteĩ ary 1921, guarini'aty pytã oñemomba'e jey ko táva. Umi volchevíkekuéra ipu'aka haguére Kiev oñemoinge Ukyáña TSS-pe ha pe Ukyáña Tavakuairetã Ojehayhúva okañy.

Kiev ojehecha vaí umi mba'e oikova'ekue Ukyáña Soviétikape pe árapa'ũ ñorairõ mbýtepe: umi arykuéra 1920 pe ukrainización, ha avei pe inmigración oñe'ẽde ukyañañe'ẽ ojapo ko távagui, upévo jave ko'ape oñeñe'ẽve rrusiañe'ẽ, oñepyrũ jey oñe'ẽve ukyañañe'ẽ ha omboñepyrũ pe guerojera ukyáña tekove arandupy ko távape. Pe tembiapo ñemboaporekopýva ojapova umi Soviétikokuéra oñepyrũ umi arykuéra 1920 opakuevo, oñemoambuévo pe táva ha'eva'ekue peteĩ tenda ñemurenda ha tupãjeroviagua ha oikovo peteĩ táva ha'eva peteĩ tenda oguerekóva peteĩ tembiapo ñemboaporekopýva, tembiporu pyahu ha tembikuaareka tuicháitereiva. 1932 guive 1933 peve umi Soviétikokuéra ojapo rire pe Holodomor, peteĩ aty ñemopotĩ ombyaiva umi tetãyguára ukyáñagua, ha omyengovia umi rrúsiagua chupekuéra oúvaveva Rrúsia kuarahyresẽgui, avei kóva ojejapo umi Rrúsia tavapehe oikohape heta tekove Ukyáñagua ha'e háicha Kuván tavapehe. Stalin Púrga Guasupe arykuéra 1930 peguape, oñehundi pe intelligentsia Kievgui ha Ukyáñagui.

1934-pe Kiev oiko Ukyáña TSS tavusu, upévo mbugue Járkov ha'e kuri kóva tavusu. Kó tava okakuaa jey umi arykuéra Joaty Soviétiko tembiapo ñemboaporekopýva poguýpe ha Kiev tetãyguá okakuaa pya'éterei, ojejapovo heta tembiapo ñemboaporekopýva tenda, ha heta ijapytepekuéra oĩ gueteri ko'ágã meve.

Joajuha

• Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Kiev reheguaCommons.