Rróma Mburuvi
Rróma Mburuvi (Latinañe'ẽme: Imperium Romanum) ha'e akue tetã hekosãsóva mbohapyha Rróma avano'õ rembiasakue pukukuévo Ára Ymaguarépe, ou Rróma Tavakuairetã rire ha oporokuái peteĩetépe. Ko mburuvi oñepyrũ mboyve ojehecha raẽ itavusu oñembotuicha ha oñemombarete, Rróma niko oipyso ipokatu para Yvy mbytépe jerekuévo. Oiko aja Rrómagui peteĩ mburuvi, ohupyty ijepyso tuichavéva oisãmbyhývo Taraháno, upe aja paraguasu Atlántiko guive oñemosarambi, kuarahyreike gotyo, ohupyty peve para Káspio, para Pytã ha parapyte Péysia pegua kuarahyresẽ ngotyo, Saára guive ñemby gotyo ohupyty peve umi yvy ka'aguýgui henyhẽmbáva ysyry Ríno ha Danúvio rembe'ýpe yvate gotyo. Ijyvy apekue niko amo 5 sua km².
| Rróma Mburuvi Imperium Romanum Senatus Populusque Romanus | ||
|---|---|---|
| Mburuvi | ||
 Vexillum | ||
 Rróma Mburuvi ary 117-me, mburuvicha guasu Trajano poguýpe | ||
| Coordenadas |
41°54′N 12°30′E / 41.9, 12.5 Coordenadas: 41°54′N 12°30′E / 41.9, 12.5 | |
| Tavusu |
Rróma (27 a. C.-286) Milán (286-402) Rávena (402-476) Nicomedia (286-330) Constantinopla (330-1453) | |
| Tetã reko | Mburuvi | |
| Ñe'ẽ | Lasioñe'ẽ, Gyresiañe'ẽ (610-1453) | |
| Apekue | ||
| • Total | +5957000 | |
| Tetãygua retakue (Tipo de dato desconocido.) | ||
| • Total | +87500000 | |
| • Densidad | 14,69 hab/km² | |
| Apekue rembiasakuére | ||
| • Ary 27 Kirito mboyve[1] | 2 750 000 km² | |
| • Ary 117[3][1] | 5 000 000 km² | |
| • Ary 395[1] | 4 400 000 km² | |
| Hetãygua rembiasakuére | ||
| • Ary 14 [2] est. | 56 800 000 | |
| • Ary 117[3][1] est. | 88 000 000 | |
| Jeroviapy |
Rróma Ymaguare jeroviapy Hesu rape (380-1453) | |
| Pirapire | Denario, sestercio, sólido bizantino | |
| Período histórico | Ára Ymaguare ha Mbytegua | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Rróma Mburuvi réra niko oñembohasávo guaraníme pe ñe'ẽngue latinañe'ẽme «Imperium Romanum», he'iséva «Rromagua poguy». Oikóvove Rróma tavakuairetãicha heta jepe oñemosarambi ha karai Polibio oĩ va'ekue umi ypýpe omoĩ kuatiápe mba'éichapa Rróma ojepysove. Oisãmbyhy mboyve pe mburuvicha guasu peteĩha, César Augusto, mbohapysa ary aja Rróma oñembojára heta yvy apekue tuicháva rehe oñorairõvo tetã ambuévare, ombovo ijyvy pyahu ojapo hag̃ua hetãvorerã ha omoĩ upépe mburuvicha.
Oiko aja Rrómagui peteĩ tavakuairetã tuichaite oñombohovái Cartago rehe, ko táva niko omosarambi ipokatu kuarahyreike ha ñemby gotyo para Yvy mbytépe rembe'ýpe ha upéicha Rróma rehe oñoha'ã, hákatu ho'a ko táva ha ndaipu'akái umi ñorairõ púnika rire, ã ñorairõme ojehecha Rróma imbareteveha Caratago-gui ha ipu'aka hese. Upéicha Rróma pokatu osẽ Itália yvyapýgui ha mbeguehápe oñemosarambi oñembojáravo yvy apekue pyahúvare.
Tuichaitégui Rróma yvy apekue hasy niko senádo rrománope oisãmbyhy porã (senádo rrománo niko pe Rróma Amandaje Guasu, ono'õhápe karaikuéra ojokuaikuaáva), ohechakuaa hikuái ojapouka va'erã tetã rembipota pya'eve ha upéva niko hasy tetã ituichaitereírõ. Upéicha avei, oñembohetavévo Rróma ñorairõhára aty ohechakuaa pe senádo mba'eguasuiteha niko ñorairõhára aty oĩrõ ipoguýpe oporokuái mbareteve hag̃ua. Kóicha jahecha ojekuaa mburuvicha taryrýi ohekasénte ipokaturã. Techapyrãme ojekuaa ko Julio César, ha'e niko ombotuicha Rróma pokatu oñembojáravo Gália rehe, ha senádo rrománore oñoha'ã.
Omano rire Julio César ojehecha tetãygua ñorairõ oparupi, upéicha oñepyrũ Rróma Mburuvi tetã rekuáipe, opami jave Rróma Tavakuairetã. César oñombohovái rire Senádo rehe, tetãygua ñorairõ rupive, oiko chugui mburuvicha guasu Rróma rehe ha oñembohéra upe guive César Dictator perpetuus (mburuvicha oisãmbyhýva oipotaháicha sã'ỹme). Upe niko naiporãi umi Senadoguápe ha oñemoĩ hese, ojuka chupe Senádo rógape ha upéicha oiko jey Rrómagui tavakuairetã, ndahi'aréi katu. César ra'yanga niko ojehepyse voi, héra niko Octavio, ha'e tuicha oñorairõ umi itúva jukaháre ha ipu'aka hesekuéra, upe rire oñemoĩ Marco Antonio ha Cleopatra Ehíto pegua rehe, umíva ojoajúgui oñemomba'e hag̃ua Rrómare.
Octavio pu'akáva ou jey Ehítogui, oiko pe tetãgui Rróma retãvore upe guive, ha umi tetãvore ambuévare oñemoĩma mburuvi pokatu, heta tetã remimoĩmbyre oñemboguata jepe tavakuairetãicha. Augusto, Octavio réra pyahu, omombarete mburuvi pokatu omyatyrõvo hetã rekuái[4] ha omboheko peteĩvo hetã ñesãmbyhy ha reko tee, oguata porã Rróma Mburuvi mbeguehápe ikangy peve, upe aja mburuvicha guasu Diocleciano oha'ã omombarete jey ku mburuvi ani hag̃ua ho'a. Ha'e niko ombovo va'erã mburuvi mokõi vorépe oñesãmbyhy porãve hag̃ua. Heta jey oñembojoaju ha oñembovo ku mburuvi, taha'e ha'éva oikógui tetãygua ñorairõ térã opu'ãgui oñemomba'eséva tetã rekuáire, ipahápe oñembovo ha'etépe omano rire Teodosio I ary 395-pe, Kuarahyreike Rróma Mburuvi ha Kuarahyresẽ Rróma Mburuvi.
Rróma Mburuvi yvy apekuépe ojehecha oñepyrũha heta táva umi imba'eguasuvéva apytépe oĩva Kuarahyreike Európape, Yvate Áfrikape ha Kuarahyresẽ Aguĩguápe. Techapyrãme ikatu ja'e: Parĩ (Lutecia), Estambul (Constantinopla), Viéna (Vindobona), Zaragoza (Caesaraugusta), Mérida (Augusta Emerita), Milán (Mediolanum), Lóndyre, (Londinium), Colchester (Camulodunum), Lyon (Lugdunum) ha ambuéva.
Ipahápe, ary 476-pe karai Odoacro oity mburuvicha guasu pahague Kuarahyreike Rróma Mburuvi pegua, Rómulo Augústulo, upéicha hekópe opa ku mburuvi. Kuarahyresẽ Rróma Mburuvi hi'are katu, amo 1000 ary aja (hákatu ko'ãga ñambohéra Mburuvi visantíno), amo ary 1453 aja ho'a Constantinopla ha oñemoĩ Mburuvi otománo poguýpe, upéicha opa avei Rróma Mburuvi Kuarahyresẽygua.
Rróma rembiejakue ituichaiterei; upévare heta jey ojehecha umi ojapo jey omopu'ãvo ku mburuvi, heraiténte jepe voi. Umíva apytépe ikatu ja'e Justiniano I, Carlomagno omopu'ãvo Mburuvi carolingio ha upe Rróma ha Heymáña Mburuvi Marangatu, ou Mburuvi carolingio rire, hákatu ndaipóri Rróma mburuvi jojaha ombojoaju jey hag̃ua yvy apekue para Yvy mbytépe jerekuévo. Ho'a rire Kuarahyreike Rróma Mburuvi opa ára pukukue jaheróva Ára Ymaguare, ha upéicha oñepyrũ pe ojeheróva Ára Mbytegua.
Mandua'py
jehaijey- ↑ 1,0 1,1 1,2 Taagepera, Rein (1979). «Size and Duration of Empires: Growth–Decline Curves, 600 BC to 600 AD» (en inglés). Social Science History 3: pp. 115–138 [125]. doi:.
- ↑ Durand, John D. (1974). «Historical Estimates of World Population: An Evaluation». PSC Analytical and Technical Reports Series (Universidad de Pensilvania) 10: pp. 27-31. doi:. https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1009&context=psc_penn_papers.
- ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (2006). "East-West Orientation of Historical Empires" (PDF). Journal of World-Systems Research. 12 (2): 125. ISSN 1076-156X
- ↑ «Prof.Jochen Bleicken: Augustus. The Biography».
Joajuha
jehaijey
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Rróma Mburuvi reheguaCommons.
