Saite'o
Saite'o ha'e yvypóra omoambuévo mymba térã ka'avo saite reko oiporu hag̃ua ichupekuéra, upe hetaite ára jave oiko va'erã ha ndaha'éi opaite mymba térã ka'avo ikatúva ojehesaite'o.
Yvypóra omono'õ mymba saite ha ka'avo ka'aguy ha oñongatu ichupekuéra omongakuaávo ha oñangarekóvo hesekuéra, ohasávo ára ikatu oñemoambue mymba ha ka'avokuéra. Umi mymba ha ka'avokuéra odepende umi yvypóra oñongatúvare, ha oñemoambue toiko ichuguikuéra iporãvéva yvypóra oipuru hag̃ua. Ko ñemoambue oiko yvypóra oiporavóvo mba'e mymbápa omoheñóita umi mymbara'y oúva, upéicha oiporavo mba'épa ojehasáta umi mymba pyahúvape.
Saite'o peteĩha ka'avo rehegua oiko yvypóra oiporura'ẽ jave ñemitỹ. Mymbakuéra apytépe katu, yvypóra omongakuaaraẽ jagua, heta ára rire, mbeguekatuhápe, omongakuaa ovecha ha kavara, ha upéi vaka ha kure.
Ka'avokuéra ojesaite'ómava ha'e ñemitỹ ha koga'a opaichagua térã ka'avo jaiporúva ñambojegua hag̃ua ñande róga. Mymbakuéra katy, yvypóra oiporu hembi'urã, omomba'apo hag̃ua ichupekuéra térã ojapo hag̃ua ijaorã ichugui, avei ikatu oñeñongatu hógape imymba'i ramo.
Ka'avo
jehaijeyMba'e peteĩha ohechaukáva ka'avo ha yva ojehesaite'o hague oúva avatimirĩ (trigo) ojejuhu va'ekue heta tava'i ymaguareitévape, amo Ásia vore ñemby kuarahyreikeguápe. Oje'e oikohague upéva amo ary 10.500 ha 10.100 Kirito mboyve.[1] Mesopotámia, Ehíto ha Índia ha'e yvypóra oñemitỹraẽ hague ojepy'amongeta rire mba'éichapa ojapóta ikoga'arã.[2] Avei ojehechaite Ñemby Amérika yvytyrysýi Andes ha Méhiko rupi.
Ndaha'éi oñepyrũjoa va'ekue oparupi ñemitỹ, oñemoakãrapu'ã ijehegui heta hendápe iñambuéva ára. Ndaha'éi avei ijojapa umi ka'avo, yvypóra oiporúgui oĩmava hekohápe. Techapyrã, umi ojekuaavéva apytépe, Ñemby Amérika tuichakuévo ojehesaite'o jety, kinóa, avati, mandi'o, manduvi ha petỹ. Yvate ha Mbyte Amérika pukukuévo oĩ ky'ỹi, yvy'a, tomáte, kuvuasu ha andai. Európa ha Ásiape katu jajuhu seváda, avatimirĩ, senténo, arro, remolácha, úva ha tarumaite. Áfrikape ikatu ja'e sándia, mamóne, sevói ha mángo. Umíva apytépe jajuhu avei pohã ñana opaichagua ha ka'avo ojeiporúva ao apopyrã.
Mymba
jehaijeyYvypóra omongakuaa jagua ohesaite'o rire jaguaru ojapo amo 30.000 ary.[3][4][5] Jagua oipytyvõ yvypórape opaichaguápe, taha'e ha'évo oñangarekóvo hekoháre, ohekávo hembi'urã térã omomýivo karréta. Ko ára peve, yvypóra omoambue oipotaháicha jagua reko.
Mbarakaja avei heta ára ojapo ojehesaite'o.[6][7] Oñeñemitỹ raẽkuévo, tapichakuéra oñepyrũ avei ohesaite'o ovecha, kavara ha ovecharana, ha upéi kure ha vaka. Ambue mymba hetaite ára ojapo ojehesaite'ómava apytépe jareko mymbakandu, chavurro ha kavaju.
Guyrakuéra apytépe jajuhu ryguasu, mytũ guasu, ype ha pykasu. Yvypóra omoambue avei pira ha tymbachu'i, ha'eháicha umi eiru eirete apoha.
Mandu'apy
jehaijey- ↑ Zohary, Daniel Hopf, Maria Weiss, Ehud 2012. Domestication. Oxford University Press.
- ↑ Root, Clive 2007. Domestication of plants in the Old World. Greenwood.
- ↑ Dienekes' Anthropology Blog : Dog domestication in the Aurignacian (c. 32kyBP)
- ↑ MSNBC : World's first dog lived 31,700 years ago, ate big
- ↑ Scott, John Paul & Fuller, John L. 1974. Dog behavior: the genetic basis. 2nd ed, University of Chicago Press. Tembiecharã:ISBN. Tembiecharã:ISBN, Tembiecharã:ISBN. p54]
- ↑ "Oldest known pet cat? 9500-Year-Old burial found on Cyprus." National Geographic News: 2004-04-08. Nuoroda tikrinta 2007-03-06.
- ↑ Tembiecharã:Cite magazine