Iran
Irã, héra tee hína Tavakuairetã Islã jeroviápe Irã (Peysiañe'ẽme, جمهوری اسلامی ایران, oje'éva ‘Yomhurí-ye Eslamí-ye Irán’), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ijyvy Kuarahyresẽ Aguĩguame oĩva, Kuarahyreike Ásiape. Ko tetã héra niko Péysia amo 1000 ary Kirito mboyve ary 1935 peve yvy pehẽngue kuarahyreikeguápe, ko'ãga oñembohéraramo jepe ko tetã rera mokõi, ojeiporu gueteri Péysia ha Irã. Ijerére ojejuhu Pakistán ha Ahyganitã kuarahyresẽ ngotyo; Tuykomenitã ojejuhu yvate kuarahyresẽ ngotyo; upw para Káspio ojejuhu yvate gotyo; Aservaijã ha Armenia yvate kuarahyreike gotyo; Tuykía ha Iráke kuarahyreike gotyo ha, ipahápe, y rembe'ýre ojejuhu parapyte Péysia pegua ñemby ngotyo.
| جمهوری اسلامی ایران Yomhūrī-e Eslāmī-e Īrān República Islámica de Irán | ||||
|---|---|---|---|---|
| Irã | ||||
| ||||
|
Tetã ñe'ẽ akã: استقلال آزادی جمهوری اسلامی Esteqlāl, āzādī, jomhūrī-e eslāmī (Peysiañe'ẽ: «Sãso, Tekosã'ỹ, Tavakuairetã Islã jeroviápe») | ||||
| Tetã Momorãhéi: Sorood-e Melli-e Jomhoori-e Eslami | ||||
 | ||||
| Tavusu (ha táva tuichavéva) | Teerã | |||
| Ñe'ẽ tee | Peysiañe'ẽ | |||
| Tetãygua réra | Iraní | |||
| Tekuái reko | Tavakuairetã Islã jeroviáre Tupãrekuáipe | |||
| Mburuvicha guasu Tendota |
Alí Jamenei Mahmud Ahmadineyad | |||
| Tetã Amandaje |
Asamblea Consultiva Islámica asamblea de Expertos en Liderazgo | |||
| Oñemoheñóvo Islã Tavakuairetã • Fecha |
Oñemopu'ãvo Mohammad Reza Pahlaví rehe 1 jasyrundy ary 1979 | |||
| Yvy apekue | Ñemoĩha 17.º | |||
| • Opaite | 1.648.195 km² | |||
| • Y (%) | 0,7 | |||
| Tembe'y | 5.440 km | |||
| Y rembe'y | 2.440 km | |||
| Yvyty yvatevéva | Damavand | |||
| Ava hetakue | Ñemoĩha 17.º | |||
| • Hetakue | 83.183.741 (2019) hab. | |||
| • Typy'ũ | 48 hab./km²* | |||
| PIB (PPA) | Ñemoĩha 18.º | |||
| • Opaite (2007) | USD 752.967 sua | |||
| • Per cápita | USD 10.623(2007) | |||
| PIB (nominal) | Ñemoĩha 29.º | |||
| • Opaite (2007) | US$ 294.089 sua | |||
| • Per cápita | US$ 4.149 (2007) | |||
| IDH (2005) | 0,759 (94.º) – mbytegua | |||
| Viru |
Rial iraní (ریال ایران) (IRR) | |||
| Ára | (UTC+3.30) | |||
| ISO Jehero | 364 / IRN / IR | |||
| Tetã renda tee Ñandutíme |
.ir, ایران. | |||
| Tetã pumbyry papapy |
+98 | |||
| Tetã puhoe papapy |
9BA-9DZ, EPA-EQZ | |||
| COI Jehero | IRI | |||
| Opaite Tetã Yvýgui | ||||
| [editar datos en Wikidata] | ||||
Ko tetã niko tetã ijyvy tuichavéva 18ha, ijapekue hína amo 1 648 195 km², Irãme oiko amo 80 sua tapichakuéra ijypykue opaichagua.[1] Ko tetã niko mba'eguasuite yvy ñesãmbyhýme ojejuhúgui Kuarahyresẽ Aguĩgua, Mbyte Ásia ha Ñemby Ásia apytépe. Teerã niko ko tetã itavusu, táva guasuite ojejuhuhápe tetã porokuái pyenda, umi mba'apoha ha ñoñemuha tuichavéva ha Irã arandupy pyenda ave. Irã niko tetã mbarete osẽ tenondeve umi tetã ambuévagui ijerére oĩva[2][3] ojekuaa hetaite itakyra rupa ha mba'etĩ ijyvy apekue guýpe ha y rembe'ýpe,[4] upéicha heta ára guive ko tetã omono'õ viru umi mba'ére.
Irã ijypykue opaichagua, ojeikuaa oĩ tapichakuéra ijypykue Peysiagua (hetavéva), umi ijypykue Aservaijã pegua, kurdokuéra, lor kuéra, tuykománo kuéra ha balochi kuéra avei, heta ambuéva mbytépe, oĩ Irã arandupy teépe ha omomba'eguasu ko tetã. Umi ijypykue aravekuéra hetakue michĩmi Irãme (amo 1%).
Irã ha ku tetã ijyképe, Iráke, niko oñepyrũhápe umi avano'õ tujavéva Yvýgui.[5] Las primeras dinastías conocidas en el oeste de Irán son las de Elam, amo ary 2800 Kirito mboyve guive. Umi medokuéra ojapo akue mburuvi guasu peteĩha oñemyasãi va'ekue Kuarahyresẽ Aguĩgua mbytére amo ary 625 Kirito mboyve.[6] Umíva rire ou upe Mburuvi akeménida, ho'áva'ekue Gyrésia poguýpe upe Mburuvi seleúsida rehe, karai Alehándoro Mágno porokuáire, ha upéi ou umi tetã hekosãsóva ambuéva, upe Mburuvi Párto ha Mburuvi Sasánida. Musulmãnguéra oipyhy ha oñemyasã ku yvýre la ary 651 Kirito rire, upéicha Peysiañe'ẽ oñemyasã avei opa ku tetã ijapekue tuichakue ha heta mba'e Irã arandupýgui oike Islãme.
Porokuái peteĩme opa 1979-pe, tetãyguanguéra oñemopu'ãvo oity hag̃ua pe porokuái peteĩme Islã jerovia ñemopu'ã rupive, umi ojeroviáva chíi rapére, upéicha oñemoheñói ko tavakuairetã Islã jeroviáre ára 1 jasyrundy ary 1979-pe.[7][6]
Irã niko peteĩ umi tetã omoheñóigui Tetãnguéra Joaju aty. Irã rekuái oñemboguata ha oñemopyenda Islã Tavakuairetã Léi guasu 1979 rupive, hekome'ẽva opa umi tetã rekuái pehẽngue. Tetã sãmbyhyhára tuichavéva niko upe Irã Mburuvicha guasu, ára ha ára tendota oiporokuáiramo jepe. Tetã jerovia tee niko Islã chíi ha iñe'ẽ Peysiañe'ẽ.[8]
Mandu'apy
jehaijey- ↑ «CIA Factbook – 2010Archive copy». Cia.gov. Archivado desde el original, el 2012-02-032012-02-03. Ojehechákuri árape: 21 de febrero de 20122019-01-22.
- ↑ The Committee Office, House of Commons. «Select Committee on Foreign Affairs, Eighth Report, Iran». Publications.parliament.uk. Ojehechákuri árape: 18 de junio de 2011.
- ↑ Iran @ 2000 and Beyond lecture series, opening address, W. Herbert Hunt, 18 May 2000. Retrieved 1 October 2007.
- ↑ David Page (26 de junio de 2013). «El nuevo mapa de los gigantes globales del petróleo y el gas». Expansión. Ojehechákuri árape: 1 de agosto de 2013.
- ↑ Lowell Barrington, Michael J. Bosia, Kathleen Bruhn, "Comparative Politics: Structures and Choices", Cengage Learning, 2009. Excerpt from page 34: "Like China, Iran is home to one of the world's oldest civilizations"
- ↑ 6,0 6,1 Encyclopædia Britannica. «Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran». Britannica.com. Ojehechákuri árape: 25 de agosto de 2010.
- ↑ Iran Islamic Republic, Encyclopaedia Britannica retrieved 23 January 2008
- ↑ «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» (en persian). Ojehechákuri árape: 23 de enero de 2008.
Joaju
jehaijey
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Iran reheguaCommons.- Mburuvicha guasu renda tee Internet-pe.
- Tavakuairetã rendota renda tee Internet-pe.
|
Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña | Índia | Indonésia | Irã | Irake | Israel | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára | Kirigitã | Kuáite | Kuarahyresẽ Timor | Láo | Lívano | Malásia | Mayndíva | Miama | Mongólia | Mburunéi | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína | Rrúsia | Singapúra | Síria | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa |